Το Valdai Discussion Club και το όραμα του Πούτιν για τον κόσμο

Το Valdai Discussion Club είναι ένας ιδιαίτερος ρωσικός θεσμός. Πήρε το όνομά του από την ομώνυμη λίμνη και αποτελεί το σημείο συνάντησης και συζήτησης των μεγάλων ρωσικών think tank και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που το δημιούργησαν: το Συμβούλιο για την Εξωτερική και Αμυντική πολιτική, το Ρωσικό Συμβούλιο για τις Διεθνείς Υποθέσεις, το Κρατικό Ινστιτούτο της Μόσχας για τις Διεθνείς Σχέσεις του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, η Ανώτατη Οικονομική Σχολή του Εθνικού Ερευνητικού Πανεπιστημίου, όλα ιδρύματα με μεγάλη ιστορία και πεδία όπου για δεκαετίες εκπαιδεύονται ανώτερα στελέχη της ρωσικής κρατικής μηχανής.

Πλευρά της δραστηριότητας του Valdai Discussion Club πέραν της οργάνωσης μεγάλων συναντήσεων, όπου συχνά προσκαλούνται σημαντικές διεθνείς προσωπικότητες από άλλες χώρες και στις οποίες παρεμβαίνει και ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι και η έκδοση εκθέσεων που αποτυπώνουν την εκτίμηση για το προς τα πού πάνε τα πράγματα στο διεθνές στερέωμα.

Η προοπτική ενός ποικιλόμορφου κόσμου

Στη φετινή έκθεσή του το Valdai Discussion Club, με τίτλο History, to be Continued: the Utopia of a Diverse World (Ιστορία, συνεχίζεται: η ουτοπία ενός ποικιλόμορφου κόσμου), επεξεργάζεται περισσότερο τη θέση που είχε διατυπώσει σε προηγούμενες εκθέσεις για τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος γίνεται περισσότερο περίπλοκος και χαοτικός, σε αντίθεση με το πιο σαφές πλαίσιο των ανταγωνισμών και των ισορροπιών που χαρακτήρισε την περίοδο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μόνο που αυτή τη φορά προσπαθεί να στοχαστεί την «ουτοπία» ενός κόσμου όπου το αυξανόμενο σημερινό χάος παραχωρεί τη θέση του σε μια αναδυόμενη νέα δημοκρατική τάξη πραγμάτων.

Οι συντάκτες της έκθεσης θεωρούν ότι η πανδημία είναι ένας καταλύτης που αποτυπώνει αυτές τις τάσεις. Τα κλειστά σύνορα παρέπεμψαν σε μια τάση επιστροφής προς μια ισχυρή έννοια κυριαρχίας και ανεξαρτησία στην απόφαση, ενώ συνολικά τα μέτρα ταυτόχρονα επέτειναν τάσεις αποσυσπείρωσης και απομόνωσης αλλά και ενίσχυσης των μορφών και τεχνολογιών επικοινωνίας, όπως επίσης και της αναζήτησης μορφών αλληλεγγύης και στο εθνικό και στο υπερεθνικό επίπεδο.

Την ίδια στιγμή οι συντάκτες της έκθεσης επισημαίνουν την παρακμή των παραδοσιακών κομματικών συστημάτων, ακόμη και της νεώτερης γενιάς «λαϊκιστικών» κομμάτων και την ανάδυση μιας νέα γενιάς ηγετών σε μια εποχή που μπορεί να χαρακτηριστεί ως «μετα-ηρωική». Ωστόσο, την ίδια στιγμή εμφανίζονται, έστω και με τρόπο άμορφο και αποσπασματικό, νέες μορφές συσπείρωσης στην παγκόσμια κοινωνία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την απήχηση της Γκρέτα Τούνμπεργκ.

Σε αυτή τη βάση οι συντάκτες της έκθεσης προβλέπουν ταυτόχρονα μια δύσκολη περίοδο, που θα περιλαμβάνει και την αναμέτρηση με την κλιματική αλλαγή αλλά πιθανώς και νέες παγκόσμιες κρίσης τύπου πανδημίας, αλλά σταδιακά την ανάδυση μιας περισσότερο δημοκρατικής και συνεργατικής παγκόσμιας τάξης. Αυτή για τους συντάκτες της έκθεσης θέτει το θέμα της ουτοπίας μιας νέας δημοκρατικής διεθνούς πολιτικής, που δεν την οραματίζονται ως κάποια μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο οράματα (εξ ου και η κριτική τους σε σχήματα όπως το «Τέλος της Ιστορίας» ή η επερχόμενη «μεγάλη μάχη» ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και τον αυταρχισμό), αλλά ως έναν πιο ποικιλόμορφο κόσμο όπου η ισορροπία θα προκύπτει ακριβώς επειδή κάθε πλευρά δεν θα πετυχαίνει όλα όσα θα ήθελε. Γι’ αυτό και μιλούν για μια «επανάσταση χωρίς επαναστάτες», με την έννοια μιας μεγάλης αλλαγής στις διεθνείς σχέσεις όπου δεν καθίσταται δυνατή η επίτευξη «παγκόσμιας ηγεσίας».

Σε αυτό το πλαίσιο οι συντάκτες της έκθεσης βλέπουν με θετικό τρόπο την τρέχουσα κρίση των διεθνών θεσμών, ως προϋπόθεση για την ανάδειξη νέων καλύτερων διαρρυθμίσεων, ενώ επισημαίνουν ότι μεταβαίνουμε σε έναν κόσμο με περισσότερο ευέλικτη δύναμη και περισσότερα κέντρα να διεκδικούν αντί για την κυριαρχία μίας δύναμης, κάτι που τη σειρά του δίνει μια διαφορετική διάσταση στο αίτημα μορφών πολυμερούς συνεργασίας. Παράλληλα δεν παραλείπουν να επισημαίνουν τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ίδια η έννοια της πολυεθνικής επιχείρησης και ειδικά αυτών που κατορθώνουν να αποτελούν υπερεθνικές πλατφόρμες που αποτελούν με έναν τρόπο ιδιαίτερα παγκόσμια οικονομικά οικοσυστήματα που διαμορφώνουν και νέες προκλήσεις για τα κράτη ως προς το πώς θα μπορούσαν να διαμορφώσουν «πρωταθλητές των οικοσυστημάτων».

Σε αυτή τη βάση δεν θεωρούν εφικτή μια παγκόσμια διακυβέρνηση, αλλά μορφές συνεργασίας με αφετηρία την παραδοχή μιας ηθικής ποικιλομορφίας αντί για τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε «καθολικοποιητικές» ιδεολογίες.

Είναι σαφές ότι σε αντίθεση με απλουστευτικά σχήματα που αντιμετωπίζουν τον κόσμο ως απλώς το πεδίο του θριάμβου της φιλελεύθερη δημοκρατίας οι συγκεκριμένοι ρώσοι θεωρητικοί κυρίως στοχάζονται την αυξανόμενη περιπλοκότητα ενός κόσμου που δεν θα ορίζεται με μια εύκολη πολιτική και ιδεολογική διαχωριστική γραμμή και όπου θα αναδεικνύονται διαφορετικές στρατηγικές και μοντέλα την ώρα που προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή θα απαιτούν διαρκώς και νέες μορφές συνεργασίας.

Βλαντιμίρ Πούτιν: ισχυρά κράτη και αποτελεσματικές πολυμερείς συνεργασίες

Στη δική του τοποθέτηση, που παραδοσιακά κλείνει τις ετήσιες εκδηλώσεις και συζητήσεις του Valdai Discussion Club και η οποία δόθηκε με την ιδιαίτερα προσφιλή στον ίδιο εσχάτως τεχνικής της τηλεδιάσκεψης, ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν παρέθεσε μερικές πλευρές του δικού του οράματος για τον κόσμο.

Και αυτός αναφέρθηκε στην πανδημία και τον τρόπο που αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τα κράτη αλλά και το πώς ανέδειξε τη σημασία αρχών όπως η αμοιβαία βοήθεια, η προσφορά και η αυτοθυσία αλλά και της ανάγκης για μια συνεκτική και αποτελεσματική δράση των αρμοδίων αρχών.

Για τον Πούτιν η πανδημία έδειξε ξανά την αξία ενός βιώσιμου κράτους σε πείσμα όσων υποστηρίζουν την παρακμή του κράτους ή την ανάγκη αντικατάστασής του από άλλες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Για τον Πούτιν το ισχυρό κράτος δεν αφορά τον απόλυτο έλεγχο ή την βάναυση επιβολή του νόμου. Ούτε προσπαθεί να συντρίψει την πρωτοβουλία των πολιτών. Δεν είναι καν η στρατιωτική ισχύς παρά τη σημασία που αποδίδει σε αυτήν η Ρωσία δεδομένης της γεωγραφίας της, των γεωπολιτικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει και της ευθύνης που έχει ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Κυρίως, για τον Πούτιν ισχυρό κράτος σημαίνει εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτό, στοιχείο που υπερβαίνει την απλή ψήφο στις εκλογές, αλλά την πραγματική σχέση ανάμεσα σε κυβερνώντες και κυβερνωμένους. Γι’ αυτό και επέμεινε ότι «η γνήσια δημοκρατία και κοινωνία των πολιτών δεν μπορούν να “εισαχθούν”» όπως και ότι μια «ισχυρή, ελεύθερη και ανεξάρτητη κοινωνία των πολιτών είναι εξ ορισμού εθνικά προσανατολισμένη και κυρίαρχη».

Ο Πούτιν έδειξε να μη ασπάζεται πλήρως την τοποθέτηση της έκθεσης για την κρίση των διεθνών θεσμών, υποστηρίζοντας ότι ως χώρα με κρίσιμο ρόλο στον ΟΗΕ θα επιμείνει στη διατήρηση των βασικών μηχανισμών διεθνούς ασφάλειας.

Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι στην πραγματικότητα θεσμοί και πρακτικές μιας αντίληψης πολυμερούς συνεργασίας, που αποτυπώνουν τη βούληση συγκεκριμένων κρατών να επιλύσουν συγκεκριμένα ζητήματα, έχουν δείξει να έχουν αποτελέσματα. Ανέφερε δε ως παραδείγματα τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης που εξασφαλίζει τη σταθερότητα στην κεντρική Ευρασία, τη διαδικασία Αστάνα αλλά και εργαλεία για τη σταθεροποίηση της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου όπως ο OPEC Plus.

Ως μεγάλη πρόκληση ξεχώρισε ο Πούτιν την κλιματική αλλαγή. Άλλωστε θύμισε το 65% της ρωσικής έκτασης καλύπτεται από πέρμαφροστ  (μόνιμα παγωμένο έδαφος) που εάν αρχίσει να λιώνει εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, τότε αυτό θα σημαίνει πολύ μεγάλες επιπτώσεις για τη Ρωσία αλλά και για τον πλανήτη, εξαιτίας της μαζικής απελευθέρωσης μεθανίου που είναι ένα από τα αέρια που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή.

Παράλληλα υπογράμμισε τη σημασία των ζητημάτων κυβερνοασφάλειας και διατύπωσε την ελπίδα ότι θα μπορέσει να έχει μια εποικοδομητική συζήτηση πάνω σε τέτοια ζητήματα με την επόμενη αμερικανική κυβέρνηση όποια και εάν είναι, σε μια τοποθέτηση που αποτελούσε και έμμεση απάντηση στις διαρκείς αιτιάσεις των ΗΠΑ ότι η Ρωσία απειλεί την κυβερνοασφάλεια της Αμερικής.

Κριτική σε ΗΠΑ και ΕΕ, πώς βλέπει τις σχέσεις με την Τουρκία

Ενδιαφέρον είχαν και ορισμένες από τις απαντήσεις του Πούτιν στη συζήτηση που ακολούθησε την ομιλία του. Σε σχέση με την επιλογή των ΗΠΑ να αποσυρθούν από τις συμφωνίες για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων, ο Πούτιν επέμεινε στην έκκληση να αναζητηθεί ένας σχετικός συμβιβασμός, σημειώνοντας ταυτόχρονα ότι η Ρωσία αναγκάστηκε ως απάντησε να προχωρήσει στην ανάπτυξη των υπερηχητικών όπλων υψηλής ακρίβειας. Παράλληλα, υπερασπίστηκε το δικαίωμα της Κίνας επίσης να εξετάσει την απόκτηση ενός επιπέδου ως προς τα πυρηνικά όπλα που να είναι ανάλογο του μεγέθους της.

Ως προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ επανέλαβε ότι η Ρωσία επιδιώκει την ειρήνη, σημειώνοντας ότι έχει σχέσεις και με τις δύο χώρες, όπως και ότι μετανάστες και από τις δύο χώρες εργάζονται στη Ρωσία.

Ως προς τις σχέσεις με την Τουρκία, ο Ρώσος πρόεδρος υπεραμύνθηκε της συνεργασίας χωρίς να παραβλέψει τις διαφορές που έχουν οι δύο χώρες σε ζητήματα όπως η κατάσταση στον Καύκασο. Ωστόσο, υπογράμμισε ότι η Τουρκία επιλέγει μια πιο ανεξάρτητη πολιτική και τηρεί τις συμφωνίες με τη Ρωσία, όπως π.χ. για την κατασκευή του TurkStream σε αντίθεση με την Ευρώπη που δεν επιδεικνύει αντίστοιχη «βασική ανεξαρτησία και κυριαρχία» για να ολοκληρώσει τον Nordstream που θα ήταν προς το συμφέρον της, κατηγορώντας εμμέσως την ΕΕ για υποτελή τοποθέτηση έναντι των αμερικανικών πιέσεων.