«Καλλιστώ» : Ξύπνησαν μνήμες από την τραγωδία του «Μέρλιν» πριν από 48 χρόνια

Στις 15 Νοεμβρίου 1972, σε απόσταση 3 μιλίων νοτίως του λιμένος του Πειραιά, βυθίστηκε εντός ολίγων λεπτών το οχηματαγωγό «Μέρλιν» (κυβερνήτης του ο Υπχος Γ. Μπεγιέτης), όταν συγκρούστηκε με το γιγαντιαίο δεξαμενόπλοιο World Hero, συμπαρασύροντας στο θάνατο 44 μέλη του πληρώματός του.

Το εν λόγω οχηματαγωγό του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού (πρώην USS LSM 557) ήταν ένα από τα έξι ιδίου τύπου σκάφη («Τουρνάς», «Κρυσταλλίδης», «Γρηγορόπουλος», «Ρουσσέν» και «Δανιόλος» τα άλλα πέντε) που είχαν παραχωρηθεί το 1958 από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της παροχής στρατιωτικής βοήθειας προς τη χώρα μας.

Το οχηματαγωγό L-166 είχε λάβει την ονομασία «Υπχος Μέρλιν» προς τιμήν του Υποπλοιάρχου Ν. Μέρλιν, που είχε χαθεί στις 6 Δεκεμβρίου 1941, κατά την καταβύθιση του βρετανικού Υ/Β «Περσεύς».

Ιδού πώς περιγράφουν οι φίλτατοι Κώστας Θωκταρίδης και Άρης Μπιλάλης την ιστορία και το τέλος του αρματαγωγού «Μέρλιν» στο εξαίρετο συγγραφικό πόνημά τους «Ναυάγια στον ελληνικό βυθό – Κατάδυση στην ιστορία τους» (έκδοση Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη).

Η ταυτότητα του «Μέρλιν»

Το 1958, στο πλαίσιο της στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ προς την χώρα μας, παραχωρήθηκαν έξι σκάφη τύπου LSM-1, τα οποία και πήραν τα ονόματα «Τουρνάς», «Κρυσταλλίδης», «Γρηγορόπουλος», «Μέρλιν», «Ρουσσέν» και «Δανιόλος». Το LSM-557 έλαβε την ονομασία «Μέρλιν» προς τιμήν του Υποπλοιάρχου Μέρλιν, ο οποίος χάθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1941 κατά την καταβύθιση του βρετανικού υποβρυχίου Perseus. Η παραλαβή του έγινε στη Βοστώνη των ΗΠΑ στις 30 Ιανουαρίου 1958 από τον Πλωτάρχη Θ. Μανωλόπουλο και στη συνέχεια το σκάφος έπλευσε προς την Ελλάδα, όπου εντάχθηκε στη δύναμη του στόλου λαμβάνοντας το διακριτικό L-166.

Επρόκειτο για ένα αρματαγωγό που εντάχθηκε στις 22 Οκτωβρίου 1945 ως USS LSM-557 στον πολεμικό στόλο των ΗΠΑ, ενώ είχε ήδη λήξει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όταν κρίθηκε ότι το LSM-557 ήταν πλέον περιττό, παροπλίστηκε στο Green Cove Springs της Φλόριδας. Το πλοίο είχε διαστάσεις 59,75×10,5×2,6 μέτρα, εκτόπισμα 743/1.095 τόν., διέθετε δύο μηχανές diesel General Motors ιπποδύναμης 1.440 bhp εκάστη, είχε μεγίστη ταχύτητα πλεύσης 13 κόμβους και ήταν οπλισμένο με 2 πυροβόλα των 40 χιλιοστών και 8 των 20 χιλιοστών.

Η απώλεια του πλοίου

Στις 15 Νοεμβρίου 1972 και περί τις 3:00, στη θαλάσσια περιοχή 4 μίλια από τις ακτές του Παλαιού Φαλήρου έπλεε το οχηματαγωγό του Πολεμικού Ναυτικού «Μέρλιν» με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Γ. Μπεγιέτη. Η θάλασσα ήταν γαλήνια, η ορατότητα μεγάλη και τα πλοία που έπλεαν στην περιοχή ταξίδευαν στον προορισμό τους χωρίς κανένα πρόβλημα. Στην ίδια περιοχή έπλεε και ένα από τα μεγαλύτερα πλοία του στόλου του Σταύρου Νιάρχου, το 215.914 τόνων και μήκους 327 μέτρων δεξαμενόπλοιο World Hero.

Σε μια στιγμή, κάτω από περίεργες συνθήκες, τα δύο πλοία βρέθηκαν στην ίδια περιοχή πλεύσεως, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει μια τρομακτική σύγκρουση. Το γιγαντιαίο δεξαμενόπλοιο είχε εμβολίσει το «Μέρλιν» πέφτοντας με τον τεράστιο όγκο του στην πρύμνη του μικρού οχηματαγωγού. Οι σκηνές που ακολούθησαν ήταν τραγικές. Οι σειρήνες του αποβατικού ούρλιαζαν συνεχώς. Όσοι από το πλήρωμα βρίσκονταν στο κατάστρωμα, προσπαθούσαν να ειδοποιήσουν τους συναδέλφους στα κάτω διαμερίσματα. Κάποιοι άρχισαν να πέφτουν στη θάλασσα, ακούγονταν φωνές, πανικός και τριξίματα από τις λαμαρίνες, που υποχωρούσαν κάτω από τον τεράστιο όγκο του δεξαμενόπλοιου. Ο κ. Νίκος Κοτζιάς, υπαξιωματικός τότε στο «Μέρλιν», κατάφερε να σωθεί και περιέγραψε αργότερα τις δραματικές στιγμές στον δημοσιογράφο Π. Σόμπολο:

«Όταν από το πλοίο μας άρχισαν να ηχούν οι σειρήνες, εγώ βρισκόμουν στα κάτω διαμερίσματα, στα λεγόμενα υποφράγματα. Ακούγοντας τις σειρήνες να σφυρίζουν επίμονα, ανησύχησα και ανέβηκα επάνω για να δω τι γίνεται. Δεν είδα όμως τίποτα και ξανακατέβηκα στα υποφράγματα…»

Οι σειρήνες του «Μέρλιν» όμως συνέχισαν να ηχούν και ο πυροβολητής – αρχικελευστής Νίκος Κοτζιάς ανέβηκε στο κατάστρωμα και πάλι. Αυτή τη φορά όμως έλεγξε καλύτερα.

«Βλέπω την πλώρη του εμπορικού (τάνκερ) που ήταν σαν νησί, πίσω μας και σε απόσταση 30 μέτρων από την πρύμνη μας. Στο θέαμα αυτό κέρωσα, έπαθα μπλακ αουτ. Άρχισα να τρέχω προς την πλώρη του πλοίου μας, δεν πρόλαβα όμως, βρήκα ένα σημείο και κρατήθηκα. Το δεξαμενόπλοιο μάς εμβόλισε στην πρύμνη λίγο λοξά και στη συνέχεια μας έφερε όλη την αριστερή πλευρά του πλοίου στο εγκάρσιο, τη μέση δηλαδή. Εκεί μας έκοψε στα δύο, μας τουμπάρισε και το πλοίο παρέμεινε τουμπαρισμένο και μισοβυθισμένο…»

Γύρω στα δέκα λεπτά παρέμεινε το «Μέρλιν»» στην επιφάνεια της θάλασσας, μέχρι που οι θύλακες αέρα εξαντλήθηκαν και το πλοίο βυθίστηκε. Ο κ. Κοτζιάς σώθηκε σαν από θαύμα.

«Η πρύμνη του πλοίου μέχρι τη γέφυρα ήταν βυθισμένη στο νερό. Εγώ ήμουν εγκλωβισμένος στον καταπέλτη του οχηματαγωγού, βρισκόμουν δηλαδή κάτω από το πλοίο και μέσα στο νερό. Ανέπνεα από τις τρύπες του καταπέλτη και με τη βοήθεια του Θεού, λίγο πριν βυθιστεί το πλοίο, η πρύμνη του πήρε μεγάλη κλίση και η πλώρη του ανέβηκε ψηλά. Εκείνη τη στιγμή βρήκα την ευκαιρία να ελευθερωθώ…»

Η στιγμή αυτή όμως ήταν μοιραία για τους 44 άνδρες οι οποίοι είχαν παγιδευτεί στα κάτω διαμερίσματα, στο μηχανοστάσιο και στους άλλους χώρους εργασίας του οχηματαγωγού και παρασύρονταν στον βυθό μαζί του. Οι λιγοστοί που είχαν καταφέρει να πέσουν στη θάλασσα παρακολουθούσαν το «Μέρλιν» να βυθίζεται χωρίς να μπορούν να κάνουν τίποτε. Ο Ανθυποπλοίαρχος του μικρού αποβατικού, ο οποίος σώθηκε τελικά, διηγήθηκε λίγες ώρες αργότερα:

«Ενώ κολυμπούσαμε για να σωθούμε, βλέπαμε το πλοίο μας να βυθίζεται και ακούγαμε τους παγιδευμένους συναδέλφους μας να φωνάζουν για βοήθεια και να χτυπούν τις λαμαρίνες. Τους ακούγαμε να ζητούν βοήθεια και δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τζάμπα πνίγηκε τόσος κόσμος…»

Πρώτο στον τόπο του δυστυχήματος έφθασε το ολλανδικό φορτηγό Swindregt, το οποίο, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, έπλεε στην ίδια περιοχή και συγκεκριμένα ερχόταν πίσω από το δεξαμενόπλοιο. Όταν ο ολλανδός πλοίαρχος είδε το World Hero να ακινητοποιείται, να κάνει πλήρη στροφή περί τον άξονά του και να κατεβάζει βάρκα, κατάλαβε ότι είχε συμβεί ατύχημα και έσπευσε επιτόπου για να βοηθήσει. Στη σωστική λέμβο που είχε ριχτεί στη θάλασσα από το τάνκερ είχαν συγκεντρωθεί 6 διασωθέντες. Στην ίδια βάρκα υπήρχε και το πτώμα του νεκρού Υπάρχου Α. Φράγκου. Το πλήρωμα του ολλανδικού φορτηγού περισυνέλεξε άλλους 8 ναυαγούς. Ανάμεσά τους και ο κ. Κοτζιάς, που συνεχίζει την αφήγησή του :

«Μόλις ελευθερώθηκα από τον καταπέλτη του πλοίου, ζαλισμένος από το πετρέλαιο και το νερό που είχα πιει, άρχισα να ζητάω βοήθεια. Βρήκα μία δοκό υποστυλώσεως, ένα ξύλο δηλαδή που επέπλεε, και κρεμάστηκα από αυτό μαζί με άλλα 6 άτομα. Ήμουν σε κακά χάλια και φώναξα: πεθαίνω… πεθαίνω… Τότε ο κυβερνήτης του πλοίου μας, ο κ. Μπεγιέτης, με βοήθησε να μπω σε μια σχεδία. Αυτή η σχεδία όμως ήταν δεμένη στο πλοίο, και καθώς το οχηματαγωγό βυθιζόταν την τραβούσε μαζί του. Έτσι, ξανάπεσα στη θάλασσα και πιάστηκα πάλι από το ξύλο. Δευτερόλεπτα μετά το πλοίο βυθίστηκε. Στη συνέχεια μας πλησίασε ένα ξένο εμπορικό πλοίο (το Swindregt). Ο Κυβερνήτης μας τους είπε στα Αγγλικά να κάνουν κράτει τις μηχανές για να μην κτυπήσει η προπέλα τους ναυαγούς. Το Swindregt μάς έριξε μια ανεμόσκαλα και ανεβήκαμε πάνω. Εγώ έμεινα τελευταίος, γιατί δεν είχα δυνάμεις, είχα κτυπήσει στο κεφάλι και στα πόδια… έτσι πιάστηκα από το πρώτο σκαλοπάτι και με τράβηξαν επάνω…»

Αυτοί οι 14 άνδρες που περισυνέλεξε το ολλανδικό φορτηγό και το World Hero λίγο μετά τη βύθιση του οχηματαγωγού ήταν οι μόνοι που βγήκαν ζωντανοί από το συνταρακτικό δυστύχημα. Τους 14 διασωθέντες μετέφερε στη Μαρίνα Ζέας το ρυμουλκό «Άγιος Γεράσιμος» με κυβερνήτη τον Χρύσανθο Ελεθεριώτη και από κει μεταφέρθηκαν με ασθενοφόρο στο Ναυτικό Νοσοκομείο.

Η έρευνα για τις διοικητικές και ποινικές ευθύνες του φοβερού δυστυχήματος οδήγησε σε δύο κύριες εκδοχές, εντελώς αντίθετες μεταξύ τους, οι οποίες δίχασαν τους εμπειρογνώμονες της ναυτιλίας και τους τεχνικούς παράγοντες για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας.

Το ναυάγιο σήμερα

Η κατάδυση στο ναυάγιο αποτελεί ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, διότι βρίσκεται πάνω στη γραμμή ακτοπλοΐας των εμπορικών πλοίων, σε απόσταση 3,5 μιλίων από τις ακτές της Πειραϊκής.

Το «Μέρλιν», από τις δεξαμενές του οποίου συνεχίζει ακόμη και σήμερα να αναβλύζει στην επιφάνεια πετρέλαιο, βρίσκεται αναποδογυρισμένο στον βυθό, σε βάθος από 83 έως 94 μέτρα. Το ναυάγιο εξέχει από τον βυθό 8 έως 10 μέτρα, και η διάταξή του στον βυθό είναι 177 μοίρες (από πλώρα) σε 357 μοίρες (πρύμα).

Η ορατότητα στην περιοχή είναι χαμηλή, αφού ο λασπώδης βυθός την περιορίζει σε λιγότερο από δύο μέτρα.

Στην πρύμνη του σκάφους είναι ορατές οι χαρακτηριστικές των αποβατικών πλοίων προπέλες με τα προστατευτικά, οι οποίες βρίσκονται μαζί με τους άξονες σε εσοχές του κύτους. Το συγκλονιστικό στοιχείο είναι ένα μεγάλο βούλιαγμα στη δεξιά πίσω πλευρά του «Μέρλιν», αποτέλεσμα της σύγκρουσης που είχε με το World Hero.

Η υπερκατασκευή, όπου στεγαζόταν η γέφυρα, συνετρίβη κατά την πρόσκρουση στον βυθό και μια σειρά από συντρίμμια της απομένουν δίπλα στη δεξιά πλευρά του σκάφους. Ανάμεσα στα συντρίμμια ξεχωρίζουν ένα σκαμπό, το οποίο μάλλον είναι από τη γέφυρα, ένας νιπτήρας, ένας σάκος ανεμότρατας με τις «πόρτες» της αριστερά στην πλώρη του «Μέρλιν».

Σε απόσταση 180 μέτρων από το ναυάγιο βρίσκεται στον βυθό ένα ερπυστριοφόρο όχημα που μετέφερε ένα ραντάρ, το οποίο απομακρύνθηκε από το οχηματαγωγό όταν αυτό αναποδογύρισε.

Το ναυάγιο του «Μέρλιν» αποτέλεσε τη μεγαλύτερη τραγωδία του Πολεμικού μας Ναυτικού εν καιρώ ειρήνης, μετά το ναυάγιο του «Αλέξανδρος Ζ.», το οποίο συνέβη το 1923 και έχασαν τη ζωή τους 297 άνθρωποι.