Μακεδονική φάλαγγα ή ρωμαϊκή λεγεώνα;

Οι δύο διαφορετικοί τρόποι οργάνωσης του πεζικού τα ύστερα κλασικά χρόνια έχει για χρόνια βασανίσει τη συζήτηση των ιστορικών. Ποιο σχήμα υπήρξε περισσότερο αποτελεσματικό; Η μακεδονική φάλαγγα ή η ρωμαϊκή λεγεώνα; Στο πεδίο της μάχης έχουν και οι δύο αποδείξει τα προτερήματά τους. Η παρουσία τους προκάλεσε ουσιαστικά επανάσταση στην ιστορία της στρατιωτικής τακτικής. Ποια ήταν όμως από τις δύο περισσότερο αποτελεσματική; Ο μόνος τρόπος αντικειμενικής αξιολόγησής τους είναι οι μεταξύ τους αναμετρήσεις. Κι αυτές έχουν σημειωθεί βαθιά στην Ιστορία.

Οι πρώτες επίσημες αναμετρήσεις ανάμεσα στη φάλαγγα και στις λεγεώνες ήταν οι συγκρούσεις του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου, διεκδικητή για κάποιο διάστημα του μακεδονικού θρόνου, και των ρωμαϊκών στρατευμάτων στη Νότια Ιταλία. Οι μάχες που τότε δόθηκαν ήταν εκείνες της Ηράκλειας, του Ασκλου και του Βενεβέντου. Ο Πύρρος νίκησε, δίχως όμως οι νίκες του να καθαρίσουν το τοπίο και να καταστήσουν τη Ρώμη ανυπεράσπιστη. Αντίθετα, οι συγκλητικοί αρνήθηκαν να συζητήσουν μαζί του για ειρήνη…

Το συμπέρασμα εκείνων των αναμετρήσεων ήταν πως, παρά τη στρατηγική ιδιοφυΐα του μολοσσού μονάρχη της Ηπείρου, η φάλαγγα δεν μπόρεσε να συντρίψει την οργάνωση της ρωμαϊκής λεγεώνας. Παρά τις νίκες του Πύρρου, ο ρωμαϊκός στρατός παρέμεινε αξιόμαχος και, με τη δυνατότητα στρατολόγησης νέων ανδρών που είχε, συνέχιζε να συνιστά σοβαρή απειλή. Σε καθαρά τακτικό επίπεδο η φάλαγγα δεν πέτυχε τα συντριπτικά χτυπήματα που συνήθιζε να επιφέρει στους μέχρι τότε αντιπάλους της.

Οταν οι Ρωμαίοι εκστράτευσαν κατά της κυρίως Ελλάδας, πολλά χρόνια αργότερα, η αναμέτρηση με τον μακεδόνα βασιλιά Περσέα έδειξε προς τα πού γέρνει η πλάστιγγα. Αρχικά, οι Ρωμαίοι συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις του βασιλιά των Σελευκιδών της Μικράς Ασίας Αντίοχου, στα θρυλικά Στενά των Θερμοπυλών. Η φάλαγγα, στους στενούς εκεί χώρους, είχε σοβαρό μειονέκτημα, αδυνατώντας να κάνει ελιγμούς. Οι δυνάμεις του Αντίοχου κατακρεουργήθηκαν από τις ρωμαϊκές λεγεώνες κι αυτός κατέφυγε πίσω στις απέναντι ακτές του Αιγαίου. Η επόμενη αναμέτρηση των Ρωμαίων ήταν με τους Μακεδόνες του Περσέα. Για δύο χρόνια οι δύο στρατοί αναλώθηκαν σε αψιμαχίες ανάμεσα σε Λάρισα και Κατερίνη. Τελικά φάλαγγα και λεγεώνα συναντήθηκαν κοντά στο λιμάνι της Πύδνας. Εκεί φάνηκε καθαρά η αδυναμία της πρώτης.

Με μικρή τακτική ευελιξία και χωρίς δυνατότητα πρωτοβουλιών των ανδρών, οι φαλαγγίτες δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την ευχέρεια των λεγεωναρίων να σπάνε σε μικρές ομάδες και να επιτίθενται στα ανοίγματα που η μάχη δημιουργούσε. Ο Περσέας έμεινε με 5.000 άνδρες από 40.000, ενώ οι Ρωμαίοι (υπό τον Αιμίλιο Παύλο) έχασαν λιγότερους από 1.000 πολεμιστές!

Η κάθε καινοτομία λοιπόν κυριαρχεί μέχρι να την ανατρέψει μια καινούργια.

*Κατά καιρούς θα αναφερόμαστε σε κάποιες, όχι τόσο γνωστές, πτυχές της Ιστορίας.