Μια τόσο κοντινή Ιστορία

Ογδόντα χρόνια από εκείνο το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου. Αυτό που διδαχτήκαμε στο σχολείο, τραγουδήσαμε στις μαθητικές γιορτές, διαβάσαμε στον «Μικρό Ηρωα» που μας είχε φυλαγμένο ο περιπτεράς, είδαμε στον κινηματογράφο – σε τεχνικολόρ εκδοχή, με τη Βουγιουκλάκη, την Καρέζη, τη Λάσκαρη ντυμένες και χτενισμένες με τη μόδα του 1970 και «επικολλημένες» στο φόντο του 1940. Κυρίως όμως, αυτό το πρωινό και ό,τι το ακολούθησε, διασώθηκε σαν οικογενειακό ενθύμιο στο φωτογραφικό άλμπουμ, στο κουτί από τα μπισκότα όπου κρατούσε φυλαγμένα η γιαγιά τα γράμματα του αδελφού που δεν γύρισε ποτέ από την Αλβανία, στις διηγήσεις με τις οποίες μεγαλώσαμε. Ακόμη και σε εκείνο τον παιδικό «μπαμπούλα»: «Μην αφήσεις ούτε μπουκιά από το φαγητό σου γιατί θα ξαναγίνει κατοχή και δεν θα έχουμε να φάμε» – με πήρε χρόνια να καταλάβω ότι η παγκόσμια ειρήνη δεν εξαρτιόταν από τις αντοχές του ουρανίσκου μου.

Ογδόντα χρόνια είναι μικρός ιστορικός χρόνος. Αυτό κάνει τη συγκεκριμένη εθνική επέτειο μια, σχεδόν, ζωντανή μνήμη. Σκέφτομαι, για παράδειγμα, πως όσα, πάνω – κάτω, χρόνια έχουν περάσει σήμερα από την ενηλικίωσή μου, είχαν περάσει τότε από εκείνη την 28η Οκτωβρίου. Συνειδητοποιώ πόσο κοντινή ήταν αυτή η ημερομηνία για τους παππούδες και τους γονείς μας όταν μας διηγούνταν «ιστορίες από την κατοχή». Είναι σαν να μιλάμε εμείς στους νεότερους για τα ξέφρενα χρόνια του ΠΑΣΟΚ στη δεκαετία του 1980.

Η «χαμένη άνοιξη» μιας γενιάς

Στα χρόνια που ακολούθησαν εκείνο τον παιδικό φόβο πως αν δεν βουτούσα το ψωμί μου στα «σάλια» από τις μπάμιες, θα ξανάνοιγε η Κομαντατούρ και τα κρατητήρια της Μέρλιν, η επέτειος και ό,τι σηματοδοτούσε η 28η Οκτωβρίου κινήθηκε σε μια μεγάλη γκάμα παραπομπών. Από τις ταινίες του Τζέιμς Πάρις έως το δομημένο από την Αριστερά αφήγημα ότι η Εθνική Αντίσταση υπήρξε αποκλειστικά δική της υπόθεση και πλέον ακούγεται τόσο γραφικό όσο και οι ταινίες του Πάρις.

Εκείνο το πρωινό του Οκτωβρίου του 1940, στην πραγματικότητα συγκροτήθηκε μια ιδιαίτερη γενιά. Το αισθάνθηκα για άλλη μια φορά διαβάζοντας το Σάββατο, στα «Πρόσωπα» των «ΝΕΩΝ» αναμνήσεις σημαντικών ανθρώπων από εκείνη την ημέρα. Ο 15χρονος Μίκης (Θεοδωράκης) στην Τρίπολη, ο 11χρονος Αναστάσιος (Γιαννουλάτος, αρχιεπίσκοπος Αλβανίας) στην Κυψέλη, η 12χρονη Αθηνά (Κακούρη) στην Πάτρα, ο 12χρονος Τίτος (Πατρίκιος) στις Σπέτσες, η 14χρονη Ελένη (Αρβελέρ) στον Βύρωνα, η 6χρονη Νάνα (Μούσχουρη) στο Κουκάκι, ο 6χρονος Βασίλης (Βασιλικός) στην Καβάλα αλλά και εκατοντάδες, χιλιάδες Βαγγέληδες, Δημήτρηδες, Νικολάκηδες, Μαράκια, Αννούλες σε όλη την Ελλάδα, άνθρωποι διαφορετικοί μεταξύ τους, με διαφορετικές πορείες στη μετέπειτα ζωή τους, συνδέθηκαν με την κόκκινη κλωστή της Ιστορίας. Είναι η γενιά που πέρασε τα παιδικά της χρόνια και την εφηβεία της στη σκληρή στέρηση της κατοχής και τον ανεμοστρόβιλο του Εμφύλιου, που έχασε την άνοιξη της νιότης της στα ρημάδια μιας χώρας αλλά που κατόρθωσε να φτιάξει μια πατρίδα καλομαθημένων παιδιών, μια καινούργια Ελλάδα για την οποία σήμερα εμείς, τα καλομαθημένα παιδιά, υπερηφανευόμαστε.

Εκείνοι κι εμείς

Πάντα με εκνεύριζε η φράση «Εμείς στα χρόνια σας δεν είχαμε τίποτα». Οι εποχές αλλάζουν και ένας βασικός δείκτης θετικής αλλαγής είναι η ευμάρεια. Ωστόσο η αυριανή μέρα είναι μια καλή ευκαιρία για να αναλογιστούμε, εμείς και οι νεότεροι, την ουτοπία της γκρίνιας μας επειδή μας καταπιέζει η μάσκα, παθαίνουμε κατάθλιψη επειδή πρέπει να μαζευόμαστε νωρίς στο σπίτι, μας πιάνει ο καημός γιατί δεν θα κάνουμε ρεβεγιόν. Και να σκεφτούμε ότι στην Κατοχή ο Κουν ξεκίνησε το θέατρο Τέχνης, ο Σεφέρης έγραψε τα Ημερολόγια Καταστρώματος, ο Ελύτης τον Ηλιο τον Πρώτο, ο Καζαντζάκης τον Ζορμπά και ο Ρίτσος τη Ρωμιοσύνη.