Μην πιστεύεις τα μάτια σου: Η πληγή της οπτικής απάτης online

Το σήμα της νίκης που έστειλε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ μετατρέπεται σε άσεμνη χειρονομία· το πλήθος στην τελετή ορκωμοσίας του Ντόναλντ Τραμπ μεγαλώνει· δελφίνια εμφανίζονται στα κανάλια της Βενετίας –όλα τους παραποιημένες φωτογραφίες που αναρτήθηκαν στο Διαδίκτυο ως αλήθειες.

Τα προγράμματα επεξεργασίας εικόνας και βίντεο είναι πλέον τόσο εύκολα στη χρήση ώστε απειλούν να ξαναγράψουν την ιστορία, προειδοποιούν ερευνητές του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ στην Αυστραλία. Ακόμα και έμπειροι δημοσιογράφοι συχνά αδυνατούν να ξεχωρίσουν την αλήθεια από την πλάνη, επισημαίνουν.

Η μελέτη τους, με τίτλο Οπτική παραπληροφόρηση στη δημοσιογραφία και τις δημόσιες επικοινωνίες, δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Journalism Practice και αποκαλύπτει την έκταση του προβλήματος.

«Όταν το επιτελείο του Ντόναλντ Τραμπ ανάρτησε μια φωτογραφία του στην επίσημη σελίδα του στο Facebook το 2019, οι δημοσιογράφοι μπόρεσαν να αντιληφθούν ότι το δέρμα και η σιλουέτα του είχαν υποστεί επεξεργασία στο Photoshop επειδή μια μη επεξεργασμένη βερσιόν της εικόνας υπήρχε στον επίσημο λογαριασμό του Λευκού Οίκου στο Flickr» λέει ο Δρ Τ.Τζ. Τόμσον, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.

«Τι συμβαίνει όμως όταν δεν υπάρχει διαθέσιμη η μη επεξεργασμένη βερσιόν και οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να βασιστούν σε απλές αντίστροφες αναζητήσεις εικόνας για να βεβαιώσουν ότι μια εικόνα είναι αληθινή ή έχει αλλοιωθεί» διερωτάται.

Τα παραδείγματα που παραθέτει η μελέτη περιλαμβάνουν φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν από αμερικανικά μέσα και υποτίθεται ότι έδειχναν αλιγάτορες στους δρόμους του Τενεσί έπειτα από μια πλημμύρα. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για φωτογραφίες από τη Φλόροντα.

Η ιστορική φωτογραφία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ να σχηματίζει το σχήμα της νίκης με τα δάχτυλα, όταν η αμερικανική Γερουσία ψήφισε τον νόμο για τα πολιτικά δικαιώματα το 1964, παραποιήθηκε ώστε να δείχνει ένα υψωμένο μεσαίο δάχτυλο. Η πλαστή εικόνα κυκλοφόρησε ευρέως μέσω του Twitter και του Reddit και χρησιμοποιήθηκε ως υλικό προπαγάνδας από τον ακροδεξιό ιστότοπο The Daily Stormer.

H μελέτη επικαλείται επίσης την αποκάλυψη του Reuters ότι το τρομακτικό βίντεο του κυκλώνα Ιντάι, ο οποίος σάρωσε περιοχές της Αφρικής το 2019, στην πραγματικότητα είχε γυριστεί στη Λιβύη πέντε χρόνια νωρίτερα.

«Η ανίχνευση παραποιημένων εικόνων καθίσταται πιο δύσκολη λόγω του όγκου του οπτικού υλικού που παράγεται σε καθημερινή βάση –περισσότερες από 3,2 δισεκατομμύρια φωτογραφίες και 720.000 ώρες βίντεο- σε συνδυασμό με την ταχύτητα με την οποία το υλικό αυτό παράγεται, δημοσιεύεται και διαμοιράζεται» αναφέρει ο Δρ Τόμσον.

«Άλλες παράμετροι που εμπλέκονται είναι o ψηφιακός και οπτικός αλφαβητισμός όσων βλέπουν αυτές τις εικόνες» προσθέτει.

Το πρόβλημα, λέει η ερευνητική ομάδα, επιδεινώνεται από την αυξανόμενη χρήση στα ΜΜΕ αναρτήσεων που προέχονται από απλούς χρήστες.

«Πρόσφατα το Διεθνές Κέντρο για Δημοσιογράφους [ICFG] πραγματοποίησε έρευνα σε 2.700 δημοσιογράφους και υπεύθυνους newsroom σε περισσότερες από 130 χώρες, και διαπίστωσε ότι μόνο το 11% των ερωτηθέντων χρησιμοποιούν εργαλεία επαλήθευσης αναρτήσεων σε κοινωνικά μέσα» διαμαρτύρεται ο Δρ Τόμσον.

Οι ερευνητές παραδέχονται ότι εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν, προτείνουν όμως την ανάπτυξη εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό παραποιημένου οπτικού υλικού. Μέχρι τότε, οι δημοσιογράφοι καλούνται να αξιοποιήσουν τις διαθέσιμε μεθόδους, όπως η αντίστροφη αναζήτηση εικόνων, η εξέταση των μεταδεδομένων, η χρήση λογισμικού επεξεργασίας εικόνων και ο έλεγχος του φωτός και των σκιών.

Για μεγαλύτερη ασφάλεια, πάντως, καλό θα ήταν να πάψουμε να πιστεύουμε τόσο εύκολα στα μάτια μας.