Από τη διπλωματία των κανονιοφόρων στη διπλωματία των σεισμών – Το παράδειγμα του 1999

Πριν από εννέα μόλις μήνες, στα τέλη Ιανουαρίου του 2020, ο Νίκος Δένδιας σήκωνε το τηλέφωνο και καλούσε στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής τον Τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Αφορμή ήταν ένας ισχυρός σεισμός του μεγέθους των 6,8 ρίχτερ στην επαρχία Ελαζίγ που είχε νεκρούς και τραυματίες, εκτός από τις σοβαρές υλικές ζημιές.

Συμπαράσταση και αλληλεγγύη

Το τηλεφώνημα εκείνο του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών καθιστούσε την Ελλάδα την πρώτη χώρα που επικοινωνούσε με την κυβέρνηση της γειτονικής Τουρκίας προκειμένου να εκφράσει όχι μόνο την ηθική της αλληλεγγύη αλλά και την ετοιμότητά της να βοηθήσει εμπράκτως την δοκιμαζόμενη τότε Τουρκία από τον εγκέλαδο.

Αυτό άλλωστε ήταν και το περιεχόμενο της τηλεφωνικής συνομιλίας που είχαν οι κ.κ. Δένδιας και Τσαβούσογλου. Ενδεικτικό του τότε κλίματος είναι και το γεγονός ότι ο Νίκος Δένδιας είχε επικοινωνήσει και με τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλη Χρυσοχοϊδη, με τον οποίο είχε συνεννοηθεί να βρίσκονται σε ετοιμότητα κλιμάκια της ΕΜΑΚ ώστε να μεταβούν στην Τουρκία, εφόσον κριθεί σκόπιμο, ενώ παράλληλα ο υπουργός Εξωτερικών ήταν σε διαρκή επικοινωνία με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη τον οποίο ενημέρωνε για τις συναφείς εξελίξεις.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε επικοινωνήσει με τον Ταγίπ Ερντογάν και του εξέφρασε την «ολόψυχη συμπαράσταση» και την αλληλεγγύη των Ελλήνων στον τουρκικό λαό ενώ του διεμήνυσε ότι η Ελλάδα είναι έτοιμη να συνδράμει στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

Κύλησε νερό στ’ αυλάκι

Από τότε μέχρι και πριν από λίγη ώρα κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι. Αρχικά με την εργαλειοποίηση του προσφυγικού από τον Ταγίπ Ερντογάν και τα γεγονότα του Έβρου και εν συνεχεία με τις προκλήσεις και τις επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας στο Αιγαίο, το Καστελόριζο και στην Ανατολική Μεσόγειο με το Oruc Reis οι σχέσεις των δύο χωρών δοκιμάστηκαν και δοκιμάζονται φτάνοντας κοντά ακόμα και στο θερμό επεισόδιο.

Πλέον από τις δύο περίπου το μεσημέρι της Παρασκευής, ξυπνούν όχι μόνο μνήμες του παλιότερων σεισμών που έπληξαν και τις δύο πλευρές του Αιγαίου αλλά και η διπλωματία των σεισμών που αναπτύχθηκε, ιδίως το 1999, τρία μόλις χρόνια από τα γεγονότα των Ιμίων το 1996.

Υπό την έννοια αυτή μένει να αποδειχτεί αν ο σεισμός αυτός θα οδηγήσει στο πέρασμα από τη «διπλωματία των κανονιοφόρων» -φράση που κατά κόρον χρησιμοποίησε το προηγούμενο διάστημα ο Νίκος Δένδιας- στη «διπλωματία των σεισμών».

Κορυφαία στιγμή το 1999

Κορυφαία στιγμή της διπλωματίας των σεισμών υπήρξε το 1999. Τη χρονιά εκείνη η Τουρκία δοκιμάστηκε σκληρά, ενώ και η Αθήνα την ίδια περίοδο γνώρισε έναν φονικό σεισμό.

Στις 17 Αυγούστου 1999, δύο μόλις λεπτά μετά τις 3 τα ξημερώματα, η γη στη βόρεια Τουρκία άρχισε να τρέμει, επί 37 ολόκληρα δευτερόλεπτα. Ο σεισμός του Μαρμαρά αποτέλεσε μια από τις πιο καταστροφικές στιγμές στη σύγχρονη ιστορία της γειτονικής χώρας, καθώς οι απώλειες ήταν βαρύτατες: 17.127 νεκροί, 43.959 τραυματίες και εκατοντάδες χιλιάδες άστεγοι. Ο σεισμός έγινε αισθητός μέχρι την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη.

Τρεις μήνες αργότερα, στις 12 Νοεμβρίου 1999, 845 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περίπου 5.000 τραυματίστηκαν όταν σεισμός μεγέθους 7 Ρίχτερ έπληξε την επαρχία Düzce, σε απόσταση περίπου 120 χιλιομέτρων βορειοανατολικά από το Gölcük.

Στο μεσοδιάστημα αυτό και συγκεκριμένα 20 μέρες μετά τον πρώτο φονικό σεισμό της Τουρκίας, στις 7 Σεπτεμβρίου 1999 και Στις 14:56 ώρα Ελλάδος γίνεται ο σεισμός της Πάρνηθας που συνηθέστερα τον αποκαλούμε ο «σεισμός της Αθήνας του 1999». Ο τελικός απολογισμός των θυμάτων έφτασε στους 143 νεκρούς.

Πέραν από τον πόνο, τις κραυγές, τα ουρλιαχτά και την φρίκη των απλών ανθρώπων που επέζησαν, κορυφαία θέση κατείχε η διπλωματία των ημερών εκείνων ανάμεσα στις πολιτικές ηγεσίες τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία.

Το ελληνοτουρκικό αίμα

Αξίζει να σημειωθεί ότι ότι τότε Έλληνες πολίτες έδωσαν μαζικά αίμα για Τούρκους σεισμοπαθείς και ο Τούρκος υπουργός Υγείας μετά το μπαράζ ανθελληνικών δηλώσεων ότι «δεν θέλουμε ελληνικό αίμα» αποπέμφθηκε από την τουρκική κυβέρνηση, ενώ οι δύο λαοί αισθάνθηκαν να έρχονται πιο κοντά και να τους ενώνει η κοινή μοίρα των …θνητών.

Σε ανταπόδοση της προσφοράς ελληνικού αίματος, η Τουρκία υπήρξε η πρώτη χώρα που έστειλε ομάδες διάσωσης στην Αθήνα για να βοηθήσουν το έργο των σωστικών συνεργείων για την αναζήτηση ζωντανών κάτω από τα ερείπια της ελληνικής πρωτεύουσας.

Μάλιστα υπήρξαν ακόμη δωρεές οργάνων από πολίτες των δύο χωρών για να σωθούν θύματα του σεισμού και στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Από τις προσπάθειες προσέγγισης, οι συναυλίες φιλίας της ελληνοτουρκικής φιλίας που διεξήχθησαν από κοινού με την Χαρούλα Αλεξίου και την Σεζέν Άκσου σε Τουρκία και Ελλάδα και με τα έσοδα να πηγαίνουν στους πληγέντες.

Το κλίμα δε στα Μέσα Ενημέρωσης, ελληνικά και τουρκικά ήταν εντελώς διαφορετικό από αυτό που ζούμε τους τελευταίους μήνες όπου κυριαρχούν οι ιαχές πολέμου, οι εθνικιστικές κραυγές ακόμα και οι προβοκάτσιες στο πλαίσιο της μετατροπής της ενημέρωσης σε προπαγάνδα των κυβερνήσεων.

Από τα Ίμια και τον Οτσαλάν στην προσέγγιση

Όσοι θυμούνται το κλίμα εκείνης της εποχής μέχρι να ξεσπάσει η «οργή» του σεισμού, οι σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας βαρύνονταν από το προ τριετίας θερμό επεισόδια στα Ίμια. Τα Ίμια έριχναν πολύ βαριά τη σκιά τους στις ελληνοτουρκικές σχέσεις -όπως και η υπόθεση Οτσαλάν- και το κυρίαρχο στοιχείο τους ήταν οι σχέσεις αντιπαλότητας και εχθρότητας στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Οι σεισμοί του 1999 αποτέλεσαν σίγουρα μια σημαντική αφορμή για μια στροφή 180 μοιρών από την αντιπαλότητα στην «προσέγγιση» των δύο χωρών που οδήγησε στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι το Δεκέμβριο του 1999.

Βεβαίως είχε προηγηθεί η Συμφωνία της Μαδρίτης στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης -ο οποίος συνάντησε την αντίδραση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας για την αναγνώριση «ζωτικών συμφερόντων» της Τουρκίας στο Αιγαίο αλλά και τις κατηγορίες ότι με την πολιτική του οδήγησε στην πολιτική των «γκρίζων ζωνών» ήταν υπέρμαχος μιας διαφορετικής από την ως τότε ακολουθούμενη πολιτική της Ελλάδας στα ελληνοτουρκικά.

Επιστέγασμα

Το βέβαιο είναι ότι οι σεισμοί στις δύο χώρες υπήρξαν αποφασιστικός παράγοντας για να επιτευχθεί ή ακριβέστερα για να επιταχυνθεί η στροφή στην εξωτερική πολιτική των δύο χωρών και κυρίως της Ελλάδας και να έρθουν πιο κοντά οι δύο πρωθυπουργοί εκείνης της περιόδου, ο Κώστας Σημίτης και ο Μεσούτ Γιλμάζ, με το διάδοχό του Μπουλέτ Ετσεβίτ.

Η «σεισμική διπλωματία» κατέστησαν την προσπάθεια προσέγγισης του τότε υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Παπανδρέου με τον Ισμαήλ Τζεμ (που είχε αρχίσει ήδη τον Ιούνιο του 1999, με την οδό των συμφωνιών σε θέματα χαμηλής πολιτικής) πιο δημοφιλή στις δύο χώρες. Το επιστέγασμα όλων αυτών που «κλείδωσε» την ελληνική στροφή είναι η άρση του ελληνικού βέτο (στην τουρκική υποψηφιότητα στην Ε.Ε.), η οποία έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 1999 στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στο Ελσίνκι.

Τα γεγονότα επισφράγισε η επίσκεψη του τότε προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον σε Ελλάδα και Τουρκία στα μέσα του Νοεμβρίου του 1999.

Απότοκο οι διερευνητικές επαφές

Απότοκο εκείνης της περιόδου είναι μετά από μία τετραετία οι διερευνητικές επαφές οι οποίες διήρκεσαν για 60 γύρους μέχρι και το 2016 όταν και διακόπηκαν μέχρι και το φετινό καλοκαίρι όπου ο 61ος γύρος παραμένει στον πάγο μετά την απόφαση της Τουρκίας πριν από μερικές εβδομάδες να στείλει το Oruc Reis μια ανάσα από το Καστελόριζο, παραβιάζοντας όχι μόνο την δυνητική ελληνική υφαλοκρηπίδα αλλά και τα δυνητικά χωρικά ύδατα των 12 μιλίων.

Ξυπνούν οι μνήμες της διπλωματίας;

Πάντως τα πρώτα μηνύματα που ξυπνούν μνήμες της διπλωματίας των σεισμών είναι γεγονός και για τον παρόντα σεισμό σε Σάμο και Σμύρνη.

Ήδη ο Νίκος Δένδιας έχει και πάλι επικοινωνήσει με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου εκφράζοντας την ετοιμότητα της ελληνικής κυβέρνησης να αποσταλούν άμεσα δυνάμεις της ΕΜΑΚ εφόσον ζητηθούν από την Τουρκία.

Eπικοινώνησα με τον Υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας @MevlutCavusoglu και εξέφρασα την ετοιμότητα της ελληνικής κυβέρνησης να αποσταλούν άμεσα δυνάμεις της ΕΜΑΚ στη γειτονική χώρα. https://t.co/X4mTxEL6qe

— Nikos Dendias (@NikosDendias) October 30, 2020

Η τραγική υπενθύμιση

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι σχεδόν ακαριαία με τον σεισμό ήταν και η αντίδραση του ΜέΡΑ25 και το μήνυμα του Γιάνη Βαρουφάκη που μίλησαν για το σεισμό ως μια τραγική υπενθύμιση της κοινής μοίρας που δένει την Ελλάδα και την Τουρκία.

Εκ μέρους του ΜέΡΑ25, η σκέψη μας κι η αλληλεγγύη μας σε όσους επλήγησαν στη Σμύρνη και αλλού από τον σημερινό σεισμό. Άλλη μια υπενθύμιση του πόσο ευάλωτη είναι η ανθρώπινη φύση και, συνεπώς, πόσο ανάγκη έχουμε την διεθνιστική αλληλεγγύη.

— Yanis Varoufakis (@yanisvaroufakis) October 30, 2020

Ο πανίσχυρος #σεισμος στη Σάμο που είχε καταστροφικές επιπτώσεις & στην Τουρκία, είναι μια υπενθύμιση ότι είναι περισσότερα αυτά που μας ενώνουν σε κοινή, θνητή μοίρα απ' αυτά που μας χωρίζουν. Η σκέψη μας στους χειμαζόμενους, σε οποιαδήποτε πλευρά των συνόρων κι αν βρίσκονται.

— ΜέΡΑ25 (@mera25_gr) October 30, 2020

Ενώ αυτό το κλίμα σφραγίζει το τηλεφώνημα και το μήνυμα του Έλληνα πρωθυπουργού στον Τούρκο πρόεδρο πριν από λίγο.

«Μόλις τηλεφώνησα στον πρόεδρο Ρ. Τ. Ερντογάν για να εκφράσω τα συλλυπητήριά μου για τις τραγικές απώλειες ανθρώπινων ζωών από τον σεισμό που έπληξε και τις δύο χώρες μας. Όποιες κι αν είναι οι διαφορές μας, αυτές είναι στιγμές που οι άνθρωποι μας πρέπει να στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο» έγραψε μέσω twitter στα αγγλικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοινώνοντας την τηλεφωνική του επικοινωνία με τον Ταγίπ Ερντογάν.

I just called President @RTErdogan to offer my condolences for the tragic loss of life from the earthquake that struck both our countries. Whatever our differences, these are times when our people need to stand together.

— Prime Minister GR (@PrimeministerGR) October 30, 2020

Σουράνη και Καλίν

Σημειώνεται τέλος ότι πληροφορίες θέλουν τους στενούς συνεργάτες των κ.κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν, επί της διπλωματίας, Ελένη Σουράνη -διευθύντρια του διπλωματικού γραφείου του Έλληνα πρωθυπουργού και Ιμπραήμ Καλίν, εκπρόσωπο του Τούρκου πρόεδρου, να έχουν επικοινωνήσει τηλεφωνικά αμέσως μετά το σεισμό το μεσημέρι της Παρασκευής, κίνηση που αναμφισβήτητα στοχεύει και στην αναθέρμανση των διπλωματικών επαφών και σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τις απόπειρες για την έναρξη των διερευνητικών επαφών Ελλάδας και Τουρκίας.