Ηθική δικαίωση για την αθάνατη Χενριέτα Λακς

H άσημη εν ζωή Χενριέτα Λακς ήταν μόλις 31 ετών όταν πέθανε από καρκίνο των ωοθηκών το 1951. Κι όμως, τα κύτταρά της όχι μόνο συνεχίζουν να ζουν, αλλά αποτελούν σήμερα στάνταρτ εργαλείο για βιοϊατρικές μελέτες σε όλο τον κόσμο.

Σχεδόν επτά δεκαετίες μετά τον θάνατο της φτωχής μαύρης καπνεργάτριας, ένας από τους μεγαλύτερους οργανισμούς βιοϊατρικών μελετών ανακοίνωσε ότι δωρίζει ένα μεγάλο αλλά αδιευκρίνιστο ποσό στο Ίδρυμα Χενριέτα Λακς, ως χρηματική αποζημίωση για τον αθέμιτο τρόπο με τον οποίο αποκτήθηκαν τα πολύτιμα κύτταρα.

Ιστός που είχε ληφθεί από την ασθενή κατά τη βιοψία καλλιεργήθηκε στο εργαστήριο χωρίς τη συγκατάθεση της ίδιας και της οικογένειάς της, όπως ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή. Τα κύτταρα της Λακς ήταν τα πρώτα ανθρώπινα κύτταρα που καλλιεργήθηκαν με επιτυχία στο δοκιμαστικό σωλήνα, καθώς ήταν καρκινικά κύτταρα που πολλαπλασιάζονται επ’ αόριστον και παραμένουν έτσι «αθάνατα».

Στην ιατρική βιβλιογραφία, όμως, το όνομα της Χενριέτα Λακς αντικαταστάθηκε από το απρόσωπο HeLa.

«Αθέμιτα μέσα»

Τα αθάνατα κύτταρα βοήθησαν μεταξύ άλλων στην ανάπτυξη του εμβολίου της πολιομυελίτιδας, προσέφεραν νέα στοιχεία για τον καρκίνο και το AIDS και χρησιμοποιήθηκαν σε έρευνες που βραβεύτηκαν με δύο Νόμπελ.

Όμως η οικογένεια της Χενριέτα Λακς δεν γνώριζε καν για την ύπαρξη των κυττάρων HeLa μέχρι το 1973, όταν ένας ερευνητής ήρθε σε επαφή με την Ντέμπορα Λακς, κόρη της Χενριέτα, η οποία πέθανε το 2009.

Η σειρά HeLa είχε θέσει τις βάσεις για τη σύγχρονη ιατρική και φαρμακευτική βιομηχανία, όμως οι απόγονοι της Χενριέτα όχι μόνο δεν είχαν κανένα κέρδος, αλλά δεν είχαν και λόγο στη χρήση των γενετικών δεδομένων από τα κύτταρα.

«Σκεφτήκαμε ότι θα ήταν σωστό να αναγνωρίσουμε την προσφορά της Χενριέτα για τη χρήση των κυτάρων HeLa, και να παραδεχτούμε ότι τα κύτταρα αποκτήθηκαν με αθέμιτο τρόπο» σχολιάζει στο Nature η Έριν Ο΄Σι, πρόεδρος του Ιατρικού Ινστιτούτου «Χάουαρντ Χιουζ» στο Μέριλαντ.

Αρνήθηκε πάντως να αποκαλύψει το ύψος της δωρεάς του Ινστιτούτου, η οποία πάντως αφορά εξαφήφιο αριθμό.

«Δεν μπορώ να μιλήσω εξ ονόματος όλων, γνωρίζω όμως πως κάποια μέλη της οικογένειας είναι ευγνώμονα για αυτό το δώρο. Ελπίζουμε ότι κι άλλα ινστιτούτα θα ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο» δήλωσε η Τζέρι Λακς-Γουάι, εγγονή της Χενριέτα.

Χενριέτα Λακς και Τζορτζ Φλόιντ

Το Ινστιτούτο αποφάσισε να προχωρήσει στη δωρεά μετά τις μαζικές αντιρατσιστικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν το φόνο του άοπλου Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόινρ από αστυνομικούς στις ΗΠΑ.

Η δωρεά προς το Ίδρυμα Λακς είναι η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα, δεν είναι όμως η πρώτη. Άλλες, μικρότερες, είχαν προσφερθεί από ιδιώτες, εταιρείες βιοϊατρικής και ερευνητικά ιδρύματα.

Η ιστορία της Λακς έγινε ευρύτερα γνωστή το 2010, όταν η δημοσιογράφος Ρεμπέκα Σκοτ δημοσιεύτηκε το βιβλίο Η Αθάνατη Ζωή της Χενριέτα Λακς.

Η Σκοτ μεσολάβησε στη συμφωνία στην οποία κατέληξαν το 2013 η οικογένεια της Χενριέτα και τα αμερικανικά Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH), τον κύριο φορέα δημόσιας βιοϊατρικής έρευνας στις ΗΠΑ. Η συμφωνία προβλέπει ότι οι επιστήμονες που επιθυμούν να έχουν πρόσβαση στα γενετικά δεδομένα των κυττάρων θα πρέπει να λαμβάνουν έγκριση από επιτροπή στην οποία συμμετέχουν και απόγονοι της Λακς. Επιπλέον, οι μελέτες που χρησιμοποιούν κύτταρα HeLa οφείλουν να κάνουν ειδική μνεία στην προέλευσή τους.

Εκτός από τη δωρεά στο Ίδρυμα Λακς, το Ινστιτούτο «Χάουαρντ Χιουζ» έχει στηρίξει οικονομικά τις οικογένειες Αφροαμερικανών που εν αγνοία τους συμμετείχαν σε πείραμα της αμερικανικής κυβέρνησης το διάστημα 1932-1972.

Όλοι τους ήταν ασθενείς με σύφιλη. Νόμιζαν ότι λάμβαναν δωρεάν περίθαλψη, στην πραγματικότητα όμως τους χορηγούνταν μόνο ψευδοφάρμακα (placebo) προκειμένου να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις της σύφιλης όταν αφήνεται να προχωρήσει ανεξέλεγκτη.