Δημοκρατία : Ήθος και συμπεριφορά

Ο ιταλός φιλόσοφος και πολιτειολόγος Νορμπέρτο Μπόμπιο (1909-2004), στο βιβλίο του που φέρει τον τίτλο «Το μέλλον της δημοκρατίας» (μτφρ Π. Ράμος), αναφέρει τα εξής σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος, σχετικά με τα ιδανικά που (πρέπει να) υπηρετούν οι ενεργοί πολίτες, οι «καλοί δημοκράτες»:

Πρώτο μεταξύ όλων συναντάμε μέσα από αιώνες αμείλικτων θρησκευτικών πολέμων το ιδανικό της ανοχής. Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία. Δεν χρειάζονται παραδείγματα· τα έχουμε καθημερινά μπροστά στα μάτια μας.

Έπειτα έρχεται το ιδανικό της μη βίας. Ποτέ μου δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ, σύμφωνα με την οποία αυτό που ουσιαστικά διακρίνει μια δημοκρατική εξουσία από μια μη δημοκρατική είναι πως μονάχα στην πρώτη οι πολίτες μπορούν να ξεφορτωθούν τους κυβερνώντες χωρίς αιματοχυσίες. Οι τυπικοί κανόνες της δημοκρατίας, που τόσο συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού, εισήγαγαν για πρώτη φορά στην ιστορία τρόπους συμβίωσης που είχαν στόχο την επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας. Μόνον εκεί όπου οι κανόνες αυτοί γίνονται σεβαστοί, ο αντίπαλος δεν θεωρείται πλέον εχθρός που πρέπει να εξοντωθεί, αλλά αυτός που μας αντιπολιτεύεται και αύριο μπορεί να πάρει τη θέση μας.

Τρίτο, το ιδανικό της σταδιακής ανανέωσης της κοινωνίας μέσα από την ελεύθερη αντιπαράθεση των ιδεών και την αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής. Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση των ειρηνικών επαναστάσεων, όπως συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες με την αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων, που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας.

Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και συμπεριφορά.

Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό δίχως την αναγνώριση της αδελφότητας που ενώνει όλους τους ανθρώπους σε ένα κοινό πεπρωμένο; Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι τόσο περισσότερο αναγκαία σήμερα, που καθημερινά συνειδητοποιούμε αυτό το κοινό πεπρωμένο και θα έπρεπε να ενεργήσουμε με συνέπεια όσο υπάρχει ακόμα αυτή η μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας.

Όσοι τοποθετούνται στο ζήτημα της πρόσφατης επίθεσης κατά του πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών προτάσσοντας το αποκρουστικό «ναι μεν, αλλά», όσοι σχολιάζουν τα αδιανόητα και άκρως θλιβερά καταφεύγοντας σε υπεκφυγές και μισόλογα, έωλα επιχειρήματα, διχαστικά συνθήματα και χιλιοειπωμένες θεωρίες περί προβοκάτσιας, ας μπουν στον κόπο να διαβάσουν προσεκτικά τα ανωτέρω.

Πρόκειται για αράδες γραμμένες από έναν διανοούμενο της Αριστεράς, από έναν ισόβιο γερουσιαστή της Ιταλικής Δημοκρατίας, από έναν άνθρωπο που αγωνίστηκε εναντίον του φασισμού και φυλακίστηκε.