Μια πολιτική «τζιχάντ»

Η απόπειρα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να εμφανιστεί ως βασικός εκπρόσωπος του μουσουλμανικού κόσμου και να ηγηθεί μιας πολιτικής «τζιχάντ» πρωτίστως απέναντι στη Δύση, δεν αιφνιδιάζει. Ούτε την Αθήνα, ούτε τις Βρυξέλλες, ούτε την Ουάσιγκτον. Μια ανάλογη απόπειρα είχε συμβεί και την περίοδο της σύγκρουσης της Αγκυρας με το Ριάντ, με αφορμή τον διαμελισμό του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασίγκι στο αραβικό προξενείο της Κωνσταντινούπολης. Ο Ερντογάν είχε κρίνει τότε ότι βρήκε την ευκαιρία να ξεσπαθώσει κατά της «αμερικανόδουλης» Σαουδικής Αραβίας, ανοίγοντας παράλληλα ακόμη μεγαλύτερους διαύλους με το Κατάρ. Νωρίτερα, εμφανιζόμενος ως υπέρμαχος των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων και μιας ανεξάρτητης Παλαιστίνης, είχε δημιουργήσει πολεμικό σκηνικό με το Ισραήλ, στηρίζοντας τους τούρκους ακτιβιστές που έφθασαν στα ανοικτά της Γάζας. Πάλι κατέφυγε σε έναν πόλεμο θρησκειών, στο όνομα των «αδικημένων» μουσουλμάνων από τους ιμπεριαλιστές. Το ίδιο έργο σηκώνει και σήμερα, στρέφοντας πλέον τα πυρά του κατά της Ευρώπης και φθάνοντας μέχρι τις Σταυροφορίες για να προσεγγίσει τους απανταχού μουσουλμάνους.

Για τον Ερντογάν, όσο κι αν δείχνει ακατανόητο για τους δυτικούς, «η σπίθα της ελευθερίας που εξαπλώθηκε από τα Βαλκάνια μέχρι τη νότια Ασία βγήκε από την Ανατολή». Το έργο προφανώς θα έχει και συνέχεια. Το ερώτημα είναι ποιος είναι ο απώτερος στόχος πίσω από αυτή την τακτική. Ο ηγέτης που έχει πολυκαιρίσει και έχει πλέον «ξεφύγει», θα μπορούσε να είναι μια εξήγηση, αλλά δεν εξηγεί την προσαρμογή σε αυτόν τον σχεδιασμό σχεδόν όλης της τουρκικής πολιτικής σκηνής. Στο εσωτερικό ο «σουλτάνος» δεν έχει αντίπαλο – ακόμη και ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης έχει οπισθοχωρήσει μπροστά στον μεγαλοϊδεατισμό του τούρκου προέδρου. Ποιο είναι, συνεπώς, το επόμενο βήμα;

Για όσους παρακολουθούν διαχρονικά τις εξελίξεις στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, δεν έχουν αμφιβολία ότι ο Ερντογάν πίσω από τις επιθέσεις και τις απειλές πρωτίστως στην Ευρώπη, αναζητεί μια νέα Συνθήκη. Η Συνθήκη της Λωζάννης (1923) έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας, αλλά εκείνη που πληγώνει μέχρι σήμερα την τουρκική πολιτική τάξη, συνακόλουθα και μια καθοδηγούμενη τουρκική κοινωνία, είναι η Συνθήκη των Σεβρών (1920). Εκείνη έβαλε τέλος στην πάλαι Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία διαμελίστηκε καταβάλλοντας το τίμημα για τον ρόλο της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο τελευταίος σουλτάνος Μεχμέτ ΣΤ΄, παρέδωσε την κυριαρχία περιοχών από τη Μεσοποταμία (Ιράκ) έως την Παλαιστίνη, την Ιορδανία και την Αρμενία. Με την ίδια συνθήκη η περιοχή του Κουρδιστάν αποκτούσε κρατική οντότητα, ενώ η Συρία και ο Λίβανος περνούσαν στη σφαίρα επιρροής της Γαλλίας. Το Αιγαίο μεταβαλλόταν παράλληλα σε ελληνική θάλασσα και η περιοχή της Σμύρνης θα μπορούσε πέντε χρόνια αργότερα να προσαρτηθεί στην Ελλάδα με τοπικό δημοψήφισμα. Οσα υπογράφηκαν το 1920 στο παρισινό προάστιο, θέριεψαν το κίνημα των Νεότουρκων που, υπό την ηγεσία του Κεμάλ Μουσταφά, ανέλαβαν λίγο μετά τα ηνία σε μια συρρικνωμένη αυτοκρατορία στα όρια της σημερινής Τουρκίας. Δεν είναι μια απρόβλεπτη εξέλιξη το ότι με το μνημόνιο Αγκυρας – Τρίπολης,  ο Ερντογάν θεωρεί πως μπήκε σε εφαρμογή ένα σχέδιο αναστροφής της Συνθήκης των Σεβρών. Το ίδιο προσπάθησε να «πουλήσει» στο εσωτερικό ακροατήριο και με την εισβολή στα βόρεια σύνορα της Συρίας, ενώ αντίστοιχες βλέψεις έχει σχεδόν με όλες τις επιθετικές κινήσεις των τελευταίων ετών με τη στρατιωτική παρουσία από το Ναγκόρνο Καραμπάχ έως τη Λιβύη.

Με ένα πολεμοχαρές προσωπείο που μεταλλάσσεται σε φιλειρηνικό και την εργαλειοποίηση των προσφύγων, ο Ερντογάν δεν επιδιώκει συνεχώς περισσότερα χρήματα και παραχωρήσεις από την Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, θέλει έναν νέο χάρτη για την Τουρκία – με την υπογραφή του. Μετά, ως ηγέτης που γράφει Ιστορία και ξεπέρασε και τον Κεμάλ, μπορεί να διεκδικήσει έναν ρόλο «εθνάρχη» και για τους μουσουλμάνους. Η Ευρώπη αρχίζει να το αντιλαμβάνεται.