Λήμνος 1939: Η κινηματογραφική προβολή, που εξελίχθηκε σε τραγωδία

Η στήλη του Ιστορικού Αρχείου των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ», τις περισσότερες φορές, έχει ως αφόρμη για τα θέματά της τον χρόνο, γνωστές και άγνωστες δηλαδή επετείους ή τη μελέτη κάποιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου.

Σήμερα βρικόμαστε στη Λήμνο κι έτσι η αφορμή μας δεν είναι χρόνικη, αλλά γεωγραφική.

Περπατώντας στην κεντρική αγορά της Μύρινας, πρωτεύουσας του νησιού, που παλαιότερα είχε και το όνομα Κάστρο, βλέπει κάνεις, σχεδόν σφηνωμένο ανάμεσα στα καταστήματα, ένα μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου.

Στο σημείο αυτό, στις 9 Σεπτεμβρίου 1939, εκτυλίχθηκε ένα από τα τραγικότερα δυστυχήματα της προπολεμικής Ελλάδας.

Η πυρκαγιά

Κατά τη διάρκεια κινηματογραφικής προβολής στον χώρο του παλαιού τζαμιού, που από το 1927 λειτουργούσε ως αίθουσα εκδηλώσεων και που το 1932 είχε αγοραστεί από το Παλλημνιακό Σχολικό Ταμείο, ξέσπασε πυρκαγιά οδηγώντας στον θάνατο πάνω 50 ανθρώπους και τραυματίζοντας πολλούς περισσότερους.

Η τραγική είδηση «έφτασε» στην Αθήνα, δύο ημέρες μετά το συμβάν.

ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ, 11.9.1939 ,Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Κατά τηλεγράφημα της υποδιοικήσεως χωροφυλακής Λήμνου προχθές Σάββατον και περί ώραν 10.30 νυκτερινήν, εν Κάστρω της Λήμνου, συνεπεία αναφλέξεως κινηματογραφικής ταινίας επί κινηματογράφου εξερράγξη πυρκαϊά αποτεφρώσασα το οίκημα.

»Εφονεύθησαν περίπου 30 πρόσωπα και έτερα τινά ετραυματίσθησαν. Μεταξύ των φονευθέντων περιλαμβάνεται και ο έπαρχος Λήμνου Σαμβάς (…) Νεώτεραι πληροφορίαι περί του επισυμβάντος ατυχήματος εν Κάστρω Λήμνου αναφέρουν ότι ο αριθμός των φονευθέντων αναβιβάζεται εις τεσσαράκοντα των δε τραυματιών εις υπερογδοήκοντα των οποίων οι πλείστοι είνε βαρέως τραυματισμένοι»

Όπως μας αφηγήθηκε ο Χρίστος Κακαρνιάς, πρώην πρόεδρος και νυν μέλος του Παλλημνιακού Σχολικού Ταμείου, θα προβαλλόταν η ταινία Ave Maria, ταινία ομιλούντος κινηματογράφου που τότε ήταν ακόμα κάτι το ασυνήθιστο, κι έτσι πολύ μεγάλος αριθμός Αιγυπτιωτών Λημνιωτών που βρίσκονταν ακόμα στο νησί για τις θερινές τους διακοπές, θέλησαν να παρακολουθήσουν την ταινία.

Πηγή: imdb.com

Η αίθουσα ήταν κατάμεστη, και πριν ακόμα ξεκινήσει η προβολή της, τρεις λεπτομέρειες έμελλε να παίξουν καθοριστική σημασία στην εξέλιξη των γεγονότων.

α) Η κινηματογραφική μηχανή με το ιδιαίτερα εύφλεκτο φιλμ είχε τοποθετηθεί ιδιαίτερα κοντά στην ξύλινη στέγη.

β) Τα παράθυρα είχαν σφραγιστεί με σανίδες και λαμαρίνες για να μην μπαίνει φως αλλά και να μην βλέπουν, όσοι δεν είχαν πληρώσει εισιτήριο, οι «τσαμπατζήδες».

γ) η πόρτα της μοναδικής εξόδου άνοιγε προς το εσωτερικό του κτιρίου.

Η προβολή της ταινίας ξεκίνησε, και λίγα λεπτά μετά, η κινηματογραφική μηχανή και το φιλμ πήραν φωτιά, η οποία σε κλάσματα δευτερολέπτων μεταδόθηκε στην ξύλινη στέγη.

Φλεγόμενα δοκάρια και ξύλα άρχισαν να πέφτουν πάνω στους θεατές, οι οποίοι, με τα παράθυρα να είναι σφραγισμένα, έσπευσαν πανικόβλητοι προς την μοναδική έξοδο.

Πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε συνωστισμός, η πόρτα που άνοιγε μόνο προς το εσωτερικό του κτιρίου φράκαρε κι έτσι δεκάδες θεατές εγκλωβίστηκαν στο φλεγόμενο κτίριο.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, 12.9.1939 ,Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γράφει το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 12ης Σεπτεβρίου:  «Οι θεαταί, ποληπληθείς λόγω της αργίας, κατελήφθησαν υπό πανικού και ετράπησαν προς την έξοδον του οικήματος. Κατά την αλλόφρονα όμως φυγήν των θεατών πολλοί εξ’ αυτών κατεπατήθησαν υπό των απερχομένων και εφονεύθησαν ή τραυματίσθησαν (…) Η κωμόπολις ολόκληρος έχει βυθισθή εις το πένθος, διότι όλαι σχεδόν αι οικογένειαι συγκαταλέγουν μέλη των μεταξύ των θυμάτων».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, 13.9.1939 ,Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όπως αναφέρει ο Θεόδωρος Γρ. Μπελίτσος στο βιβλίο του, Παλλημνιακό Σχολικό Ταμείο, Ένας αιώνας προσφοράς στην κοινωνία της Λήμνου η πυρκαγιά αυτή «ήταν μια τραγωδία η οποία βύθισε σε πένθος το νησί και χάραξε μια ολόκληρη γενιά της Λήμνου καθώς η πλειονότητα των θυμάτων ήταν νέοι, γυναίκες και παιδιά. Στην ουσία η τοπική κοινωνία δεν συνήλθε ποτέ από το χαμό των προσφιλών προσώπων».

ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ,Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η ανέγερση του ναού

Η απόφαση για την ανέγερση του ναού, αφιερωμένου στη μνήμη των θυμάτων, πάρθηκε τους αμέσως επόμενους, από το δυστύχημα, μήνες. Στα πρακτικά που δημοσιεύονται στο βιβλίο του Θεόδωρου Γρ. Μπελίτσου αναφέρεται:

« Από του τραγικού δυστυχήματος της πυρκαϊάς του κινηματογράφου, το οποίον τόσον σκληρώς έπληξεν την Λήμνον και ιδιαίτατα την κωμόπολίν μας, συμπληρούνται μετ’ ολίγας ημέρας 6 μήνες. Κατά το διάστημα τούτο έχομεν λάβει σωρείαν επιστολών Λημνίων και ξένων, οι οποίοι απολοφύρονται δια τον άδικον θάνατον τόσων αθώων, επικροτούν πλήρως την πρότασίν μας όπως επί του τόπου του δυστυχήματος ανεγέρθει καλλιτεχνικό ναΐδριον».

Λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και δυσκολιών που προέκυψαν αργότερα, το εκκλησάκι ανεγέρθηκε το 1988.

Περπατώντας μέσα στις πόλεις και τα χωριά μας, βιαστικοί και απορροφημένοι, πολλές φορές αγνοούμε ότι περνάμε μπροστά από σημεία, στα οποία, για λίγα λεπτά, τα πάντα κάποτε είχαν καλυφθεί από κραυγές…άλλοτε ενθουσιασμού και άλλοτε πόνου και αγωνίας.

Μια στάση μπροστά στη μικρή ή μεγάλη πινακίδα που συνήθως βρίσκεται εκεί, αρκεί για να ξαναμετρήσει κανείς, όσα στην σκέψη του μοιάζουν τεράστια.