Η οπτική του διεθνούς συστήματος για τις αμερικανικές εκλογές

Τελικά φαίνεται ότι δεν θα έχουμε οριστικό αποτέλεσμα από τις εκλογές στις ΗΠΑ για δύο ή και τρεις μέρες ακόμη ίσως, μέχρι και την καταμέτρηση της επιστολικής ψήφου.

Και με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι δεν θα προκύψουν νομικές διαμάχες που θα πρέπει να επιλυθούν στα δικαστήρια και ίσως στο Ανώτατο Δικαστήριο.

Όλα τα σενάρια ανοιχτά

Και όλα τα σενάρια είναι εν τω μεταξύ ανοιχτά, από την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ μέχρι την εκλογή του Τζο Μπάιντεν. Μέχρις στιγμής, και παρά τις δημοσκοπήσεις, ο Πρόεδρος Τραμπ δεν πηγαίνει και τόσο άσχημα. Δεν υπέστη τη μαζική αποδοκιμασία (που θα ήθελε το διεθνές σύστημα και οπωσδήποτε η Ευρώπη, η οποία – με την εξαίρεση Πολωνίας και Τουρκίας – «ψήφιζε» Μπάιντεν).

Το αντίθετο – και αυτό απαιτεί μια εξήγηση- ο Ντόναλντ Τραμπ έχει αυξήσει τις ψήφους του στις γυναίκες, τους μαύρους και τις μειονότητες. Έτσι, ο άνθρωπος που θεωρήθηκε ως ο χειρότερος πρόεδρος για το διεθνές σύστημα μπορεί τελικά να παραμείνει στον Λευκό Οίκο για τα επομένα τέσσερα χρόνια. Η προσδοκία ήταν ότι η εκλογή του Τζο Μπάιντεν ως του νέου, 46ου Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών (ΗΠΑ) θα έχει την ιστορική σημασία που είχε η εκλογή το 1932 του Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ (FDR). Ο Ρούσβελτ διέσωσε τότε την Αμερική και τη δημοκρατία.

Από την οπτική του διεθνούς συστήματος και της Ευρώπης υπάρχει ήδη βαθειά προβληματική. Καθώς το πολυμερές (multilateral) σύστημα κανόνων και θεσμών που είχε οικοδομηθεί μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ΗΠΑ έχει αποσαθρωθεί πλήρως κάτω από την ηγεσία Τραμπ και την κοντόφθαλμη πολιτική του “America First” που στην πράξη σημαίνει “America alone”. Και ήταν ακέφαλο. Η Αμερική έχει αποσυρθεί από τους παγκόσμιους θεσμούς και διαδικασίες σε μια νέα έξαρση απομονωτισμού.

Υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης οι Αμερικανοί

Ωστόσο όπως γράφει ο R. Zoelich, πρώην πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας και συγγραφέας του βιβλίου «Η Αμερική στον Κόσμο»/ “America in the World”, η Αμερική δεν είναι υπέρ του απομονωτισμού. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση και παρά τις επικρατούσες απόψεις, το 68% των Αμερικανών πολιτών και από τα δύο κόμματα υποστηρίζουν την ενεργό συμμετοχή των ΗΠΑ στις διεθνείς υποθέσεις, ενώ το 68% επίσης στηρίζει όχι την κυριαρχία (dominance) των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή αλλά έναν ηγετικό ρόλο μαζί με άλλους συντελεστές (shared leadership role).

Οι Αμερικανοί, λέγει ο Zoelick, είναι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης (globalizers). Τα δύο τρίτα πιστεύουν ότι η παγκοσμιοποίηση είναι επωφελής για τις ΗΠΑ. Αλλά παρά τις στάσεις αυτές, οι πολίτες, όπως συμβαίνει σχεδόν παντού στον κόσμο, εστιάζουν το ενδιαφέρον τους κυρίως στα θέματα της εσωτερικής ατζέντας – οικονομία, απασχόληση, ανάπτυξη, υγεία, κ.α. και έτσι αφήνουν σχεδόν ελεύθερο το πεδίο στον εκλεγμένο πρόεδρο «να κάνει ό,τι βούλεται» στην εξωτερική πολιτική. Οι τρεις κύριες προτεραιότητες για έναν πρόεδρο είναι, όπως έλεγε ο J. Baker, είναι: οικονομική ανάπτυξη, οικονομική ανάπτυξη, οικονομική ανάπτυξη.

Προβληματισμένη η Ευρώπη

Περισσότερο περισσότερο προβληματισμένη είναι η Ευρώπη με την εξαίρεση της Πολωνίας και Τουρκίας. Η ελπίδα ότι θα αποκατασταθούν οι διατλαντικές σχέσεις τόσο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ όσο και ευρύτερα (σχέσεις με Ευρωπαϊκή Ένωση) παραμένει βέβαια πάντοτε ισχυρή. Αν και οι σχέσεις ΗΠΑ – Ευρώπης δεν μπορούν να επανέλθουν στο παλαιό, παραδοσιακό πρότυπο για πολλούς διαρθρωτικούς λόγους.

Πρώτα απ’ όλα γιατί, αντίθετα με το παρελθόν, ΕΕ και ΗΠΑ έχουν εξελιχθεί σε οικονομικούς ανταγωνιστές, ιδιαίτερα μετά την εγκαθίδρυση του ενιαίου νομίσματος, ευρώ, και τη λίγο – πολύ πετυχημένη πορεία του (αντίθετα με τις αρχικές εκτιμήσεις των ΗΠΑ).

Δεύτερον, γιατί οι νέες πολιτικές elites που κυριαρχούν στις ΗΠΑ δεν κατανοούν και τόσο πολύ την Ευρώπη, αντίθετα με τις παλαιότερες (wasps), και τέλος γιατί οι προσλήψεις απειλών είναι διαφορετικές για τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Τα συμφέροντα ασφαλείας των ΗΠΑ έχουν μετατοπισθεί πέρα από την Ευρώπη στην Ασία, Κίνα, κ.λπ (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και πεδία συγκλίσεων προς κοινά συμφέροντα, π.χ. ρόλος Κίνας, κ.α.). Για όλους αυτούς τους λόγους άλλωστε η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως κεντρικό στόχο της την επίτευξη της «στρατηγικής αυτονομίας» και την ενίσχυση στης ευρωπαϊκής κυριαρχίας, κάτι που συνεπάγεται και αυτονομία από τις ΗΠΑ.

Όσον αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, οι χώρες έχουν επενδύσει υπερβολικές προσδοκίες στην εκλογή Τζο Μπάιντεν για τον «έλεγχο της Τουρκίας». Αν τελικά ο Ντόναλντ Τραμπ παραμείνει στον Λευκό Οίκο, τα πράγματα θα παραμείνουν λίγο – πολύ ως έχουν η και ενδεχομένως θα χειροτερεύσουν καθώς μια νέα διοίκηση Τραμπ εκτιμάται ότι θα θελήσει να επαναπροσεγγίσει την Τουρκία προκειμένου να την επαναφέρει πλήρως στο Δυτικό στρατόπεδο.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ