Τι φοβούνται τα παιδιά και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;

Σύμφωνα με την παιδοψυχολόγο Αλεξάνδρα Καππάτου, τα παιδιά έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένο τον μηχανισμό του φόβου και το να φοβούνται είναι απολύτως φυσιολογικό.

Τι αλλάζει καθώς μεγαλώνουν;

Ο φόβος ως μηχανισμός παραμένει, αυτό που αλλάζει, όμως, είναι το ερέθισμα, ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξής τους. Κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας αναπτύσσονται στα παιδιά αρκετοί φόβοι που συνδέονται κυρίως με καταστάσεις ή ερεθίσματα που τους δημιουργούν ανασφάλεια, από τις μάγισσες και το σκοτάδι μέχρι τον γιατρό και τα μεγάλα ζώα. Ξεπερνούν σιγά σιγά ορισμένους φόβους, αλλά στη συνέχεια μπορεί να αποκτούν άλλους. Το κοινό στοιχείο όλων αυτών των φόβων είναι η ανασφάλεια που αισθάνονται τα παιδιά. Με βάση αυτό, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους.

Τα νεογέννητα, όταν έρχονται σε επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, παρουσιάζουν με το κλάμα τους αντίδραση φόβου στους ισχυρούς θορύβους και τον ερχομό τους σε έναν κόσμο. Μέχρι τα δύο τους, τα μωρά φοβούνται τους δυνατούς ήχους και θορύβους, τους ξένους όταν τα πλησιάζουν, τον αποχωρισμό από τους γονείς τους, τα μεγάλα αντικείμενα. Σε ηλικία 2 έως 4 χρόνων, τα παιδιά συνεχίζουν να φοβούνται τους θορύβους, αλλά επίσης φοβούνται τα ζώα, τα έντομα, τα… τέρατα και τα φαντάσματα. Τρομάζουν όμως και με πιο πρακτικά θέματα, όπως το μπάνιο ή την εκπαίδευση της τουαλέτας και ό,τι συνεπάγονται αυτά για την καθημερινότητά τους και τη μετάβασή τους στην επόμενη φάση της ανάπτυξής τους. Από τα 4 έως τα 6 χρόνια τους, φοβούνται τον ύπνο, το σκοτάδι και τα τέρατα – είτε σε συνδυασμό είτε το καθένα μόνο του. Τα φοβίζουν επίσης οι ξένοι, όπως και η σκέψη μήπως χάσουν τους γονείς τους. Μετά τα 6 χρόνια, οι φόβοι αγγίζουν την καθημερινή ζωή, ενώ παράλληλα εμφανίζεται ο φόβος του θανάτου. Τα παιδιά φοβούνται μήπως χτυπήσουν, όπως επίσης φοβούνται να μείνουν μόνα τους στο σπίτι, τις καταιγίδες. Γύρω στα 8 με 9 χρόνια, οι φόβοι των παιδιών έχουν πιο ορθολογική βάση: αισθάνονται αγωνία και φόβο για το πώς θα τα πάνε στο σχολείο, για την απόρριψη

από τα συνομήλικα παιδιά, ανησυχούν περισσότερο για τον θάνατο, τους κλέφτες, τον πόλεμο. Τα καινούργια «φαντάσματα» των παιδιών σχετίζονται σχεδόν αποκλειστικά με τον μικρόκοσμο του σχολείου και των συμμαθητών τους, εξ ου και το bullying σε αυτές τις ηλικίες μπορεί να βλάψει σημαντικά την ψυχική υγεία των παιδιών και να τα επηρεάζει και στην ενήλικη ζωή τους.

Τα αγόρια ή τα κορίτσια φοβούνται περισσότερο;

Σύμφωνα με έρευνες και στατιστικές, μέχρι τα 11 χρόνια τους τα αγόρια και τα κορίτσια φοβούνται ακριβώς το ίδιο. Μετά τα 11, όμως, τα αγόρια κερδίζουν τη μάχη με τους φόβους και τους μειώνουν πιο γρήγορα σε σύγκριση με τα κορίτσια, προφανώς λόγω «κοινωνικής πίεσης» για επίδειξη γενναιότητας, αλλά και μεγαλύτερης χαλαρότητας απέναντί τους σε σκανδαλιές και έντονες σωματικές δραστηριότητες που συχνά τα κορίτσια δεν ενθαρρύνονται να κάνουν. Ανεξαρτήτως ηλικίας πάντως τα παιδιά μπορούν να εμφανίσουν κάποιον φόβο υπό συνθήκες πίεσης, όπως όταν έρχεται νέο μωρό στην οικογένεια, όταν οι γονείς τσακώνονται τακτικά ή χωρίζουν.

Η κατανόηση και η αγάπη βοηθούν σημαντικά

Τα παιδιά μαθαίνουν να κυριαρχούν στους φόβους τους χάρη στην κατανόηση και την αγάπη που τους δείχνουμε. Μόνο εξηγώντας τους συνεχώς πως οι φόβοι τους μπορούν να ξεπεραστούν, θα τους δώσετε όλη την υποστήριξη που χρειάζονται ώστε να καταφέρουν να νικήσουν, χωρίς προβλήματα, όλους τους κινδύνους που νιώθουν ότι παραμονεύουν. Αν, ας πούμε, κι εσείς οι ίδιοι φοβάστε με το παραμικρό, είστε υπερπροστατευτικοί, διαρκώς λέτε «μη» στο παιδί, τότε μάλλον πρέπει να σκεφτείτε πώς θα διαφοροποιήσετε εσείς τη συμπεριφορά σας απέναντί του. Αν, για παράδειγμα, το παιδί φοβάται τα τέρατα, το σκοτάδι και άρα την ώρα του ύπνου το βράδυ, κατά πάσα πιθανότητα, μια καλή ιδέα είναι να τα καθησυχάσετε λέγοντάς τους μια τρυφερή ιστορία προτού κοιμηθούν, αφήνοντάς τους κάποιο μικρό φως στον διάδρομο και την πόρτα μισάνοιχτη ή κάποιο δικό τους ζωάκι που θα τους κάνει συντροφιά και θα τα «προστατεύει».

Αν το παιδί σας εκφράζει τον φόβο του για τον θάνατο, κάτι που συνήθως γίνεται στο νηπιαγωγείο ή στα πρώτα σχολικά χρόνια και χωρίς κατ’ ανάγκην να έχει τέτοια βιώματα στην οικογένεια, εσείς πρέπει να του διαλύετε τον φόβο του. Μπορεί να μην είναι εύκολη διαδικασία, ούτε σύντομη. Οφείλετε όμως να το καθησυχάσετε, να του εξηγήσετε πως ο θάνατος είναι κάτι που συμβαίνει σε όλον τον κόσμο πλην όμως μακρινό και πως εσείς θα είστε κοντά του όσο χρειαστεί για να το βοηθάτε και να το προστατεύετε. Έτσι, το παιδί θα αισθανθεί ασφάλεια και παρηγοριά, καθώς θα σας νιώσει δίπλα του.

Προσοχή: άλλο φόβοι, άλλο φοβίες

Αρκετά παιδιά, όπως άλλωστε και ενήλικες, παρουσιάζουν έντονο, παράλογο και δυσανάλογο φόβο για κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, χωρίς να μπορούν να ελέγξουν τις αντιδράσεις τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρόκειται για φοβία, και όχι απλώς φόβο. Ένα 5% των παιδιών είναι φοβικά και αυτό απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στον από μέρους μας χειρισμό. Κάποιες φορές, η φοβία ενός παιδιού κρύβει γονείς υπερπροστατευτικούς, αυταρχικούς, απορριπτικούς ή απόντες. Όταν οι φοβίες επιμένουν, κρίνεται απαραίτητη η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας. Η παιδική φοβία αντιμετωπίζεται με πολύ καλά αποτελέσματα και η εκπαίδευση γονιών και παιδιού διώχνει μακριά τα ορατά και αόρατα «φαντάσματα».

Τι θα πρέπει να αποφεύγετε

-Να είστε υπερπροστατευτικοί με τα παιδιά. -Να αντιδράτε υπερβολικά απέναντι στους φόβους τους. -Να χρησιμοποιείτε τον εκφοβισμό ως μέσο διαπαιδαγώγησης, π.χ. μη βγεις έξω γιατί θα σε κλέψουν οι κακοί, φάε γιατί θα έρθει η αστυνομία, πιες το σιρόπι αλλιώς θα πάμε στον γιατρό και θα σου κάνει ένεση κτλπ -Να το υποχρεώνετε δια της βίας να αντιμετωπίσει αυτό που φοβάται. -Να το υποτιμάτε ή να το κοροϊδεύετε για τους φόβους του – όσο καλοπροαίρετα κι αν το κάνετε είναι βέβαιο ότι δεν το θα το καταλάβει.