Οι Ίωνες Εβραίοι και η Κρητική Επανάσταση

του Δρ. Ευστάθιου Χ. Λιανού Λιάντη* 

Οι μεγάλες Κρητικές Επαναστάσεις συγκλόνισαν τον 19ο αιώνα. Οι Κρήτες βρέθηκαν στους καιρούς της δουλείας υπό συνεχή ψυχική άρση και ανατροπή, οδηγώντας την έννοια της Ελευθερίας ως το απίθανο. Η τριετής Επανάσταση του 1866-1869 γέννησε μεγάλες στιγμές, όπως το Αρκάδι, αλλά και περιστατικά σχεδον άγνωστα, που φανερώνουν σημαντική ευαισθησία και ανθρωπισμό. Ένα τέτοιο περιστατικό συνδέει τους Εβραίους της Σμύρνης με τις δύστινες ώρες της Κρήτης.

Στα 1867 τρεις Ίωνες Εβραίοι, ο Ιωσήφ Βεντούρα, ο Αβραάμ Λευΐ και ο Ηλίας Αρτσή, βρήκαν στην αγορά του λιμανιού της Σμύρνης έξι καμπάνες, τις οποίες είχαν λεηλατήσει τα οθωμανικά στρατεύματα του Ομέρ Πασά από ναούς της Κρήτης και πωλούνταν μαζί με άλλα λάφυρα. Οι τρεις αγαθοί Ισραηλίτες ενημέρωσαν την Εβραϊκή Κοινότητα της Σμύρνης, που με αλτρουισμό αποφάσισε να αγοράσει τις καμπάνες προκειμένου να τις προσφέρει στον Μητροπολίτη Σμύρνης Χρύσανθο. Την προσφορά συνόδευε μία  επιστολή εξαιρετικής συναισθηματικής λεπτότητας.

«Πανιερώτατε, Εξ κώδωνες των εν Κρήτη συληθέντων ναών σας περιεφέροντο προς πώλησιν εις τας αγυιάς μετ’ άλλων λαφύρων εκ των πυρποληθεισών κωμοπόλεων. Εις το κατανυκτικόν τούτο θέαμα μόνη η καρδία των Ισραηλιτών η εισέτι θρηνολογούσα επί των ερειπίων του ναού της και πενθηφορούσα δια την αρπαγήν των σκευών του Ααρών, συνετρίβη υπό οίκτου και συμπαθείας.

Οι Ισραηλίται οίτινες επί τόσους αιώνας υπέστησαν καρτερικώς μυρίας βασάνους και δεινοπαθείας και οίτινες εισέτι υπομένουν ηρωικώς τας αδικίας λαών τινών και κυβερνήσεων, καθιστάμενοι μάρτυρες του μονοθεϊσμού, δεν ηδύναντο να μείνωσιν αναίσθητοι εις την βεβήλωσιν των σκευών εκείνων των οποίων ο ήχος από του ύψους των κωδωνοστασίων προσεκάλει εις προσευχήν τους Χριστιανούς και εις διδαχήν της αγάπης των πλησίον.

Προσενεγκόντες λοιπόν, τον οβολόν των οι Ισραηλίται και αγοράσαντες τους εν λόγω κώδωνας, προσφέρωσιν αυτούς δι’ ημών εις την Υμετέραν Πανιερότητα, παρακαλούντες αυτήν όπως ευαρεστηθή να αφιερώση αυτούς εις τους πρώτους ανακτισθησομένους ναούς της Κρήτης.

Τούτο δε πράττουσι οι Ισραηλίται πλήρεις κατανύξεως μεν δια την ανάμνησιν των ιδίων παθημάτων, ευγνωμοσύνης δε προς την Υμετέραν Πανιερότητα αείποτε διδάξασαν την προς αλλήλους αγάπην.

Επικαλούμενοι δε την αρωγήν του Υψίστου υπέρ των τεθλιμμένων, ευχόμεθα ίνα μακρυνθώσιν αι ημέραι της Υ.Π. όπως διδάσκει και ενσπείρει εις τα τέκνα της την προς τον πλησίον αγάπην.

Της Υμετέρας Πανιερότητος ευπειθέστατοι δούλοι».

Ο τότε Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ΣΤ’ πληροφορήθηκε με μεγάλη συγκίνηση την πράξη των τριών πολιτών της Σμύρνης και ενετείλατο τον Μητροπολίτη Σμύρνης να επισκεφθεί τον Αρχιραββίνο της πόλεως και να του εκφράσει πέραν από τις φιλικές προσρήσεις την ευαρέσκεια του Πατριάρχη, «όπως και η αυτού Λογιότης διαδηλώση προς την Κοινότητα του Έθνους αυτού την ευχάριστον παρά της αυτού Παναγιότητος αποδοχήν της αγαθής αυτών προαιρέσεως».

Ο Αρχιραββίνος ανταπέδωσε την επίσκεψή στον Μητροπολίτη και ζήτησε να διαβιβάσει στον Οικουμενικό Πατριάρχη τις ευχαριστίες και τα σεβάσματα όλης της Ισραηλιτικής Κοινότητας. Οι Κρήτες αγωνιστές όταν έμαθαν το γεγονός δάκρυσαν από ευγνωμοσύνη, όπως μας πληροφορεί ο χρονογράφος της εποχής.

*Ο Δρ. Ευστάθιος Χ. Λιανός Λιάντης είναι Πρόεδρος της Ελληνικής IHRA, Ειδικός Απεσταλμένος του Υπουργείου Εξωτερικών για την Καταπολέμηση του Αντισημιτισμού