Στο εδώλιο της Χάγης ο Θάτσι

Το Ειδικό Δικαστήριο της Χάγης που ασχολείται με εγκλήματα πολέμου του αποκαλούμενου «Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου» (UCK) στην περίοδο 1998-99 απήγγειλε κατηγορίες εναντίον του Θάτσι. Στη Χάγη καλούνται επίσης να λογοδοτήσουν ο πρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος του Κοσόβου (PDK) Κάντρι Βέσελι, ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Γιάκουπ Κρασνίκι, καθώς και ο Ρετζέπ Σελίμι, επικεφαλής της Κ.Ο. του κινήματος Vetëvendosje (Αυτοδιάθεση), της μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης στο Κοινοβούλιο του Κοσόβου.

Και οι τέσσερις ήταν υψηλόβαθμα στελέχη του UCK, που είχε κηρύξει ένοπλο αγώνα εναντίον των Σέρβων με στόχο την ανεξαρτησία του Κοσόβου στα τέλη της δεκαετίας του ‘90. Σήμερα κατηγορούνται ότι διέπραξαν οι ίδιοι ή έδωσαν εντολή για εγκλήματα πολέμου και συγκεκριμένα για δολοφονίες, βασανισμούς και απάνθρωπη μεταχείριση κρατουμένων.

Μετά την απαγγελία των κατηγοριών ο Θάτσι παραιτήθηκε από το αξίωμά του, λέγοντας ότι δεν θέλει να εμφανιστεί στο ειδικό δικαστήριο της Χάγης ως πρόεδρος και επιθυμεί να προστατεύσει «την ακεραιότητα του Κοσόβου». Δήλωσε ότι θα συνεργαστεί με τη δικαιοσύνη, προσήλθε οικειοθελώς στην έδρα της ευρωπαϊκής αποστολής EULEX στην Πρίστινα και έχει ήδη αφιχθεί στη Χάγη.

Πιέσεις της διεθνούς κοινότητας

Τον Ιούνιο ο εισαγγελέας του Ειδικού Δικαστηρίου για το Κόσοβο, Τζακ Σμιθ, είχε ανακοινώσει ότι οι τέσσερις Κοσοβάροι πολιτικοί κατηγορούνται για εμπλοκή σε περίπου εκατό δολοφονίες.

Οι ίδιοι αρνούνται τις κατηγορίες. Το Δικαστήριο είχε συσταθεί το 2016, μετά από πιέσεις της διεθνούς κοινότητας και τυπικά αποτελεί μέρος της δικαστικής εξουσίας στο Κόσοβο, αλλά στελεχώνεται αποκλειστικά με ανεξάρτητους δικαστικούς λειτουργούς και εισαγγελείς. Αποστολή τους είναι να διερευνήσουν τις καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, βασανισμούς και διώξεις που έγιναν στο Κόσοβο στη χρονική περίοδο από τις αρχές Ιανουαρίου του 1998 μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του 2000.

Ο ίδιος ο Θάτσι είχε ζητήσει από το Κοινοβούλιο του Κοσόβου να συναινέσει στη σύσταση του Δικαστηρίου, υποκύπτοντας στις πιέσεις του διεθνούς παράγοντα. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον κατηγορούν ότι εξυπηρετεί προσωπικές στρατηγικές, ενώ στην πραγματικότητα ουδόλως ενδιαφέρεται για τη διαλεύκανση εγκλημάτων πολέμου που διέπραξαν τα μέλη του UCK.

Από την πλευρά του ο άλλοτε επικεφαλής της αντιπολίτευσης Άλμπιν Κούρτι εκφράζει αντιρρήσεις γιατί, όπως λέει, το Ειδικό Δικαστήριο δηλώνει αρμόδιο μόνο για εγκλήματα του UCK, όχι για εκείνα του σερβικού στρατού ή των μυστικών υπηρεσιών με θύματα Αλβανούς του Κοσόβου. Υπενθυμίζεται πάντως ότι αυτά τα εγκλήματα- ή τουλάχιστον κάποια από αυτά- απασχόλησαν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) που είχε επίσης συσταθεί στη Χάγη. Στη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο έχασαν τη ζωή τους πάνω από 13.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι από σερβικά πυρά.

Κατηγορίες για εμπόριο οργάνων

Βασικό κίνητρο για τη σύσταση του Ειδικού Δικαστηρίου για το Κόσοβο ήταν η περίφημη «έκθεση Μάρτι» στο Συμβούλιο της Ευρώπης το 2010. Στην έκθεση αυτή ο Ελβετός εισαγγελέας Ντικ Μάρτι ισχυρίζεται ότι ο Θάτσι, ο Βέσελι και άλλα ηγετικά στελέχη του UCK είχαν εμπλακεί μεταξύ άλλων σε εμπόριο οργάνων με θύματα Σέρβους, Ρομά, αλλά και Αλβανούς.

Κατά τον Μάρτι ο ίδιος ο Θάτσι είχε υποκινήσει τη δολοφονία αιχμαλώτων πολέμου με στόχο την πώληση των οργάνων τους. Από την πλευρά του ο Θάτσι απορρίπτει μετά βδελυγμίας τις κατηγορίες, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχουν απαγγελθεί κατηγορίες ούτε σε κανέναν άλλον. Δεν έχει ολοκληρωθεί ωστόσο η σχετική έρευνα, στην οποία καταθέτουν συνολικά περίπου 200 άτομα. Αυτό σημαίνει ότι ανά πάσα στιγμή μπορούν να απαγγελθούν κατηγορίες και γι αυτή την υπόθεση.

Την εποχή εκείνη ο Χασίμ Θάτσι- 52 ετών σήμερα- ήταν ο πολιτικός ηγέτης του UCK. Αργότερα διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών, πρωθυπουργός και τελικά πρόεδρος του νεότερου κράτους της Ευρώπης. Από το 2005 στήριξε τον διάλογο με τη Σερβία και το 2013, μαζί με τον τότε πρωθυπουργό της Σερβίας Ίβιτσα Ντάτσιτς, υπέγραψε τη συμφωνία των Βρυξελλών για την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων.

Μέχρι στιγμής ωστόσο πολλά από τα συμπεφωνημένα δεν έχουν υλοποιηθεί. Ενώ όμως ο Θάτσι προσπαθούσε να διαπρέψει σε ρόλο ειρηνοποιού, οι κατηγορίες του Ντικ Μάρτι παρέμεναν μετέωρες ως «δαμόκλειος σπάθη». Πολιτικοί αντίπαλοι του Θάτσι τον κατηγορούσαν ότι θυσιάζει τα πολιτικά συμφέροντα της χώρας του, προκειμένου να επιτύχει με παρασκηνιακές κινήσεις την απαλλαγή του από τις όποιες κατηγορίες. Τελικά ο Θάτσι δεν θα αποφύγει τη λογοδοσία στη Χάγη.

Η επεξεργασία ενός δύσκολου παρελθόντος

Η περίπτωση Θάτσι είναι χαρακτηριστική για τις δυσκολίες των Κοσοβάρων να αντιμετωπίσουν με ειλικρίνεια τo δικό τους πρόσφατο παρελθόν. Η επίσημη γραμμή είναι πως ο UCK έκανε έναν θεμιτό και καθαρό πόλεμο απέναντι στους Σέρβους που καταπίεζαν τους Κοσοβάρους και εγκλήματα πολέμου δεν έγιναν, παρά μόνο σε ελάχιστες μεμονωμένες περιπτώσεις και πάντως όχι κατ’ εντολή του UCK.

Όποιος τολμήσει να ανακινήσει το θέμα αντιμετωπίζεται ως προδότης, όπως απέδειξε η περίπτωση του πολιτικού επιστήμονα Σκελζέν Γκάσι τον Απρίλιο. Σε συνέντευξή του ο Γκάσι μίλησε για «εμπλοκή» κάποιων ηγετών του UCK σε εγκλήματα πολέμου και το αποτέλεσμα ήταν να δεχθεί απειλές για τη ζωή του, ενώ ο τότε πρωθυπουργός Άλμπιν Κούρτι τον απομάκρυνε από το επιτελείο του, όπου εργαζόταν ως σύμβουλος. Από την άλλη πλευρά, πρωτεργάτες του UCK που έχουν καταδικασθεί για εγκλήματα πολέμου συχνά αντιμετωπίζονται ως εθνικοί ήρωες και προωθούνται σε σημαντικές θέσεις του κρατικού μηχανισμού.

Αλλά και η Σερβία, με τη δική της αποσιώπηση εγκλημάτων πολέμου, συμβάλλει στην απόκρυψη του παρελθόντος. Μόλις πρόσφατα ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και νυν πρόεδρος της Βουλής στη Σερβία, Ίβιτσα Ντάτσιτς, προειδοποιούσε ότι όποιος Σέρβος βοηθήσει στην εξιχνίαση εγκλημάτων πολέμου με θύματα Αλβανούς και στον εντοπισμό ομαδικών τάφων, θα αντιμετωπιστεί ως προδότης και θα τιμωρηθεί. Με όλα αυτά τα δεδομένα, μάλλον απρόθυμα θα συνεργαστεί η πολιτική ηγεσία του Κοσόβου στη διαλεύκανση των επίμαχων υποθέσεων.

Στο μεταξύ, η αποχώρηση του Θάτσι προκαλεί βαθιά πολιτική κρίση στο Κόσοβο. Την προεδρία αναλαμβάνει προσωρινά η σημερινή πρόεδρος της Βουλής Βιόσα Οσμάνι και το Κοινοβούλιο καλείται να αναδείξει νέο πρόεδρο μέσα σε έξι μήνες. Το πρόβλημα είναι ότι στο παραμένουν ασαφείς οι συσχετισμοί δυνάμεων στο Κοινοβούλιο, καθώς η σημερινή κυβέρνηση διαθέτει ισχνή πλειοψηφία. Πιθανή εξέλιξη θεωρείται από πολλούς η προκήρυξη νέων εκλογών.