Πύρρειος νίκη

Οι περισσότεροι, από την όλη ιστορία, θυμόμαστε μονάχα την έκβασή της (και την παρεπόμενη έκφραση). Ο Πύρρος, ο βασιλιάς της Ηπείρου, κέρδισε στο Ασκλον το 279 π.Χ. τη μάχη με τους Ρωμαίους, αλλά έχασε τόσο πολλούς στρατιώτες και αξιωματικούς ώστε αναγκάστηκε όχι μονάχα να ανακόψει την πορεία του προς τη Ρώμη, αλλά και να δηλώσει – κατά τον Πλούταρχο – ότι μία ακόμη νίκη του επί των Ρωμαίων θα ισοδυναμούσε με την ολοκληρωτική του καταστροφή. Εκτοτε, η «πύρρειος νίκη» είναι συνώνυμη με την επικράτηση υψηλού κόστους – τόσο υψηλού, που να σε βάζει σε δεύτερες σκέψεις εάν και κατά πόσο σε συμφέρει περισσότερο να νικήσεις ή να ηττηθείς. Οπως, καλή ώρα, αναρωτιέσαι με τη νίκη του Τζο Μπάιντεν.

Εικάζω πως, όταν θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές, η επικράτηση του Μπάιντεν επί του Τραμπ θα έχει κλειδώσει· την ώρα που τις γράφω θεωρείται εξαιρετικά πιθανή, με βάση τον αριθμό των εκλεκτόρων που έχει εξασφαλίσει, απέχει 17 αναπνοές από το μαγικό 270, ενόσω το μονοπάτι του Τραμπ προς την προεδρία είναι πολύ πιο στενό, αλλά – μαθηματικά, τουλάχιστον – όχι απολύτως αδιέξοδο. Υποθέτω επίσης ότι ο Ντόναλντ Τραμπ – ο πιο απρόβλεπτος πρόεδρος στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών – έχει περιοριστεί στα πρώτα καραγκιοζιλίκια για το θεαθήναι (για την «τιμή των όπλων», όπως έλεγαν οι παλαιότεροι) και δεν θα δρομολογήσει μια διαδικασία που θα δοκιμάσει, πιθανόν ανεπανόρθωτα, τους δημοκρατικούς θεσμούς της υπερδύναμης και θα ρίξει νέο συνωμοσιολογικό φως στην προνοητικότητά του να διορίσει ρεπουμπλικανική πλειοψηφία δικαστών στο Ανώτατο Δικαστήριο. «Θα τρίζουν τα κόκαλα των Πατέρων του Εθνους», δήλωσε κορυφαίος ανταποκριτής από την Ουάσιγκτον, μόλις άκουσε τις χυδαίες όσο και αναπόδεικτες αιτιάσεις του για νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος. Ας ελπίσουμε ότι οι Πατέρες του Εθνους δεν θα υποχρεωθούν από τις εξελίξεις να σταματήσουν το τρίξιμο και να σηκωθούν οι ίδιοι από τους τάφους.

Σε κάθε περίπτωση, είτε οδεύουμε προς πιο χαμηλούς πολιτικούς τόνους είτε προς έναν δεύτερο αμερικανικό εμφύλιο, οι διεθνείς σχολιαστές τεκμαίρουν ότι το πηγάδι είναι ήδη μολυσμένο. Οποιος είχε ως «σιγουράκι» ότι η θητεία Τραμπ θα μείνει στη μνήμη μας ως μια ταραχώδης, φαφλατάδικη και αντιαισθητική παρένθεση νιώθει κιόλας στον σβέρκο την ανάσα εκείνου που μας προτρέπει, εάν ψάχνουμε ντε και καλά μια παρένθεση, να προσανατολιστούμε προς τη θητεία Μπάιντεν, όχι μόνο επειδή ο επερχόμενος πρόεδρος θα είναι σχεδόν σίγουρα μιας θητείας – για βιολογικούς, πρωτίστως, λόγους -, αλλά κι επειδή η θητεία του θα αποτυπώσει μάλλον τον επιθανάτιο ρόγχο μιας κοινωνίας και μιας νοοτροπίας που εξαφανίζονται. Πολλά χρόνια πριν, το 1952, όταν η ανθρωπότητα επούλωνε τις πληγές της από τον πλέον αιματηρό παγκόσμιο πόλεμο, βρισκόταν στο χείλος του πυρηνικού ολέθρου και, μολαταύτα, παρέμενε τόσο απονήρευτη πολιτικά όσο και μια Ουρσουλίνα καλόγρια, μια ψηφοφόρος προσέγγισε τον Αντλαϊ Στίβενσον, υποψήφιο του Δημοκρατικού Κόμματος για το προεδρικό αξίωμα, αντίπαλο του Ρεπουμπλικανού Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, και – προφανώς για να τον κολακεύσει – του είπε: «Θα σας ψηφίσουν όλοι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι». Μελαγχολικά ο Στίβενσον της απάντησε: «Δυστυχώς, κυρία μου, δεν αρκούν· χρειάζομαι την πλειοψηφία».

Μισό αιώνα αργότερα, ο Ντόναλντ Τραμπ συμμεριζόταν τη βιτριολική άποψη του Αντλαϊ Στίβενσον για την ανεγκέφαλη «πλειοψηφία», αλλά όχι και την υπεροπτική στάση απέναντί της. Εκεί όπου ο Στίβενσον έβλεπε «χαμένες ψήφους», ο Τραμπ έβλεπε «πελατάκια». Το 2004 κάθισε κι έγραψε μια «ξεπέτα» αυτοβελτίωσης – ένα quick book, όπως το αποκαλούν πιο κομψά οι Αγγλοσάξονες: «Πώς να γίνεις πλούσιος». Για να είμαι ειλικρινής, δεν πιστεύω ότι ο Τραμπ έχει γράψει τίποτε στη ζωή του ολόκληρη, εκτός από ανορθόγραφα σχόλια στο Twitter με ξεκαρδιστικά συνήθως αποτελέσματα – όπως όταν μπερδεύει τσαχπίνικα τις κάλπες (polls) με τους Πολωνούς (Poles) -, και σίγουρα δεν έγραψε το συγκεκριμένο βιβλίο. Το υπαγόρευσε με τον φημισμένο παραληρηματικό του τρόπο στη Μέρεντιθ Μακάιβερ, μια έμμισθη υπάλληλο (staff writer) του Ομίλου Τραμπ, που δώδεκα χρόνια κατόπιν, κατά τη διάρκεια της πρώτης προεκλογικής προεδρικής εκστρατείας του αφεντικού της, θα κερδίσει με το σπαθί της τα δικά της «δεκαπέντε λεπτά» αρνητικής δημοσιότητας: κατηγορήθηκε ότι, ως λογογράφος, εμφύτευσε ένα απόσπασμα από μια ομιλία της Μισέλ Ομπάμα σε μια ομιλία της Μελάνια Τραμπ. Παραδέχτηκε την κουτσουκέλα της – πώς να κάνει κι αλλιώς; – και υπέβαλε στον Τραμπ την παραίτησή της, η οποία και δεν έγινε αποδεκτή (αλίμονο: υποθέτω ότι για τον Τραμπ η λογοκλοπή είναι δεξιότητα).

Anyway. Κάπου βόσκει στη βιβλιοθήκη μου η ελληνική βερσιόν τού «Πώς να γίνεις πλούσιος» (κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά από τις Αττικές Εκδόσεις) και, όσο με βοηθάει ακόμη η μνήμη μου, θυμάμαι να την ξεφύλλισα με βαθιά χασμουρητά. Βρίθει από αναμενόμενες κοινοτοπίες προκειμένου να χεστείς στο τάλιρο χωρίς κόπο ή έφεση, αλλά παραλείπει τις δύο σημαντικότερες προϋποθέσεις, εκείνες που βοήθησαν τον ίδιο: να έχεις πλούσιο μπαμπά και να κλέβεις την Εφορία. Ωστόσο, ανάμεσα στις βαρετές συμβουλές λάμπει σαν ακατέργαστο διαμάντι και μία, της οποίας έκανε κατά κόρον χρήση τα επόμενα χρόνια, έως ότου μετακομίσει από τον Πύργο Τραμπ στον Λευκό Οίκο: «Κάνε το όνομά σου φίρμα (logo) και διαφήμισε τον εαυτό σου». Εν προκειμένω, τον λες και προφήτη.

Παλαιομοδίτες ηθικολόγοι σαν τον μακαρίτη τον Αντλαϊ Στίβενσον (εξ ορισμού ακατάλληλοι για την πολιτική αρένα, εάν δεν θέλουμε να εθελοτυφλούμε) πολύ δύσκολα θα απένεμαν τον τίτλο του «χαρισματικού» σε κάποιον λαϊκιστή ηγέτη. Με τα δικά τους μέτρα και σταθμά, τα γεροντοκορίστικα, «χαρισματικός» μπορεί να είναι ένας λαμπρός επιστήμονας ή ένας προικισμένος καλλιτέχνης – αλλά τι ακριβώς το «χαρισματικό» αναγνωρίζουμε σε έναν πολιτικό απατεώνα; Την ικανότητά του να λέει ψέματα χωρίς να ιδρώνει ή την άνεσή του να απευθύνεται στα ορμέμφυτα και να κολακεύει τον χαμηλότερο δυνατό πνευματικό παρονομαστή, να τείνει ευήκοον ους και να επιβραβεύει τον σεξισμό μας, τον ρατσισμό μας, τις φοβίες μας, τις βλακείες μας, τις προκαταλήψεις μας και τις εμμονές μας;

Εξυπακούεται ότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν ανακάλυψε τον λαϊκισμό, αλλά τον καλλιέργησε και τον αναβάθμισε σε νέα επίπεδα συλλογικής αποβλάκωσης κι εξαχρείωσης. Μας αφήνει κληρονομιά την απενοχοποίηση των ηλιθίων και τον κλονισμό των δημοκρατικών θεσμών. Αυτή όμως – όπως θα μουρμούριζε και ο γκρινιάρης ο Αντλαϊ – δεν είναι μια κληρονομιά για να την επιδεικνύεις υπερήφανος. Είναι μια κληρονομιά (όσο διάστημα δεν μπορείς να την αποποιηθείς) για να αποσιωπάς την αποδοχή της ντροπιασμένος.