Προεδρικό Μέγαρο : Το έξοχο αρχιτεκτόνημα του Ερνέστου Τσίλερ

Στις 12 Νοεμβρίου 1923 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 86 ετών, ο Ερνέστος Τσίλερ, ο γερμανός αρχιτέκτονας και πανεπιστημιακός που άφησε στη χώρα μας, προπάντων δε στην Αθήνα, μια ανεκτίμητη πολιτισμική κληρονομιά, τα πραγματικά έξοχα αρχιτεκτονήματά του.

Ως κύριος διαμορφωτής του ώριμου ελληνικού κλασικισμού, ο γεννημένος στη Σαξονία Τσίλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller το πλήρες ονοματεπώνυμό του στη Γερμανική) υπήρξε ο δημιουργός δεκάδων δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων με ξεχωριστή αρχιτεκτονική φυσιογνωμία.

Ένα εξ αυτών, αναμφίβολα ένα από τα σημαντικότερα και πλέον προβεβλημένα, είναι το κτίριο τού νυν Προεδρικού Μεγάρου, το πάλαι ποτέ Ανάκτορο του Διαδόχου της οδού Ηρώδου Αττικού.

Η περιοχή του Προεδρικού Μεγάρου

Η τοποθεσία όπου είναι χτισμένο το νυν Προεδρικό Μέγαρο ήταν έως τα τέλη του 19ου αιώνα εκτός του σχεδίου πόλεως της πρωτεύουσας.

Το όριο της πόλης των Αθηνών προς ανατολάς ήταν το επιβλητικό κτίριο των Ανακτόρων, η σημερινή Βουλή των Ελλήνων.

Τα μόνα κτίσματα που υπήρχαν στην πέραν των Ανακτόρων εξοχή με τα χωράφια και τα περιβόλια ήταν η Villa Ilissia, το χειμερινό ανάκτορο της δούκισσας της Πλακεντίας, και η μονή Πετράκη.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1870 το ελληνικό Δημόσιο επέτρεψε την πώληση οικοπέδων σε ιδιώτες, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να αρχίσουν να ανεγείρονται τα πρώτα ιδιωτικά μέγαρα που προορίζονταν για τη στέγαση των μεγαλοαστικών οικογενειών της πρωτεύουσας.

Τη δεκαετία του 1890 ανατέθηκε στον Ερνέστο Τσίλερ η οικοδόμηση του αποκληθέντος Ανακτόρου του Διαδόχου στη θέση όπου βρισκόταν ο λαχανόκηπος των Βασιλικών Ανακτόρων, στο οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Ηρώδου Αττικού, Αραβαντινού, Ησιόδου, Μελεάγρου και Διοχάρους (νυν Βασιλέως Γεωργίου Β’).

Η συνολική έκταση όπου φιλοξενείται το κτίριο τού νυν Προεδρικού Μεγάρου ανέρχεται σε 27 περίπου στρέμματα.

Η επίσημη είσοδος του μεγάρου βρίσκεται επί της οδού Ηρώδου Αττικού (στην ίδια οδό βρίσκεται ως γνωστόν και το Μέγαρο Μαξίμου), η δε ανεπίσημη είσοδος επί της οδού Βασιλέως Γεωργίου Β’.

Το Προεδρικό Μέγαρο στο διάβα του χρόνου

Η λήψη της απόφασης για την ανέγερση τού νυν Προεδρικού Μεγάρου ανάγεται στο έτος 1868, όταν γεννήθηκε ο γιος του βασιλιά Γεωργίου Α’ και διάδοχος του θρόνου, Κωνσταντίνος.

Ο σχεδιασμός του Ανακτόρου του Διαδόχου (ονομάστηκε έτσι επειδή προοριζόταν για ιδιαίτερη κατοικία του διαδόχου Κωνσταντίνου όταν αυτός θα ενηλικιωνόταν) ανατέθηκε στον Ερνέστο Τσίλερ.

Η οικοδόμηση του μεγάρου άρχισε το 1891, ολοκληρώθηκε δε ύστερα από έξι χρόνια, το 1897.

Το εν λόγω κτίριο μετατράπηκε σε Βασιλικά Ανάκτορα μετά τη δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου Α’ (Μάρτιος 1913) και την άνοδο στο θρόνο του διαδόχου Κωνσταντίνου.

Το 1924, όταν καταργήθηκε η βασιλεία και ανακηρύχθηκε η δημοκρατία, η χρήση του μεγάρου ως Βασιλικών Ανακτόρων διακόπηκε.

Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως Προεδρικό Μέγαρο έως το 1935 και μετατράπηκε εκ νέου σε Βασιλικά Ανάκτορα μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας και την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β’.

Η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του Προεδρικού Μεγάρου

Το σχεδιασθέν από τον Τσίλερ τριώροφο νεοκλασικό κτίριο με τη λιτή και αυστηρή πρόσοψη συγγενεύει από μορφολογικής απόψεως με τις αθηναϊκές μεγαλοαστικές κατοικίες και όχι με τα μεγαλοπρεπή ευρωπαϊκά ανάκτορα της εποχής εκείνης, σύμφωνα με τις επιθυμίες του βασιλιά Γεωργίου Α’.

Το κύριο σώμα του κτιρίου πλαισιώνεται από δύο ελαφρώς προεξέχουσες πτέρυγες.

Οι όψεις του κτιρίου είναι όλες απλές, και μοναδική προεξοχή αποτελεί το ιωνικό πρόπυλο της κύριας εισόδου, που βλέπει στην οδό Ηρώδου Αττικού.

Μόνες σημαντικές μετατροπές που έχουν επέλθει στο κτίριο του τέλους του 19ου αιώνα είναι η προσθήκη της αίθουσας χορού (νυν αίθουσα διαπιστευτηρίων) το 1909 και η προσθήκη της πίσω πτέρυγας (νυν αίθουσα δεξιώσεων) στις αρχές της δεκαετίας του ’60.

Ο κήπος του Προεδρικού Μεγάρου

Ο διακοσμητικός κήπος του Προεδρικού Μεγάρου, έκτασης 25 περίπου στρεμμάτων, διαμορφώθηκε μετά την αποπεράτωση του κτιρίου και τη χάραξη της οδού Ηρώδου Αττικού.

Ο κήπος, που διαχωρίστηκε εξαρχής σε δύο μεγάλα τμήματα λόγω της σημαντικής κλίσης του εδάφους (το μέγαρο βρίσκεται στο ψηλότερο, το επάνω τμήμα), περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά είδη και ποικιλίες καλλωπιστικών δέντρων, θάμνων, αναρριχώμενων φυτών κ.ά.

Τα περισσότερα δέντρα (ορισμένα εξ αυτών υπεραιωνόβια) ανήκουν στην ελληνική χλωρίδα, ενώ μερικά από τα φυτά είναι σπάνια.

Το σχετικά αυστηρό γεωμετρικό σχέδιο του κήπου στην πρόσοψη του κτιρίου συναντάται και σε άλλα νεοκλασικά κτίρια της εποχής εκείνης (Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Εθνική Βιβλιοθήκη).

Για την πρόσβαση στο μεγαλύτερο τμήμα του κήπου, στο χαμηλότερο επίπεδο, χρησιμοποιείται μια φαρδιά μαρμάρινη σκάλα, ενώ περιφερειακά, δίπλα στην περίφραξη, οι ψηλές δεντροστοιχίες εξασφαλίζουν την απαραίτητη απουσία επαφής με τους γύρω δρόμους.

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο προέρχονται στο σύνολό τους από το διαδικτυακό τόπο της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας (presidency.gr). Ειδικότερα, πηγή της κεντρικής φωτογραφίας είναι η ακόλουθη: Γιώργης Γερόλυμπος, «Ανάκτορα στην Ελλάδα», εκδ. Μέλισσα, 2009.