«Καμπανάκι» ΟΗΕ : Εξαιρετικά επικίνδυνη η συλλογή δεδομένων μεταναστών

Ρομποτικά τεστ ανίχνευσης ψεύδους στα ευρωπαϊκά αεροδρόμια, scans ματιών για τους πρόσφυγες και software αναγνώρισης φωνής προς χρήση σε αιτήσεις ασύλου, ανήκουν στις νέες τεχνολογίες που χαρακτηρίζονται «ανησυχητικές» από έκθεση του ΟΗΕ.

Η ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ για τον ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις, την ξενοφοβία και τη σχετική έλλειψη ανεκτικότητας, καθηγήτρια Τεντάγι Ατσιούμε, δήλωσε στον Guardian ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να γίνουν άδικες και συχνά παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στη νέα της έκθεση, έχει καλέσει σε αναστολή χρήσης συγκεκριμένων τεχνολογιών επιτήρησης.

Η Ατσιούμε, με καταγωγή από τη Ζάμπια, δήλωσε στον Guardian πως φοβάται ότι τα δικαιώματα των εκτοπισμένων βρίσκονται σε κίνδυνο. Όπως λέει, επικρατεί η παρανόηση ότι τέτοιου είδους τεχνολογίες, που συχνά θεωρούνται «ανθρωπιστική» επιλογή στην ασφάλεια των συνόρων, δεν ενέχουν προκαταλήψεις.

«Ένα από τα κύρια μηνύματα της έκθεσης είναι πως πρέπει να δίνουμε μεγάλη προσοχή στις διαφοροποιημένες επιπτώσεις αυτής της τεχνολογίας και να μην θεωρούμε ότι απλώς επειδή είναι τεχνολογία θα είναι και δίκαιη ή ουδέτερη ή αντικειμενική κατά κάποιο τρόπο».

Παραπέμπει στο παράδειγμα των αντιδράσεων για τον τοίχο που επεδίωξε να υψώσει ο Ντόναλντ Τραμπ στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό. «Βλέπετε ότι δεν υπάρχει αντίστοιχη κατακραυγή όταν χρησιμοποιούνται ψηφιακές τεχνολογίες για να υπηρετήσουν τον ίδιο σκοπό. Αν εξετάσετε πραγματικά ορισμένες από τις στατιστικές και μελετήσετε ορισμένες από τις έρευνες στις οποίες παραπέμπω στην έκθεσή μου, θα δείτε ότι οι θάνατοι στα σύνορα έχουν αυξηθεί σε περιοχές που έχουν εφαρμόσει «έξυπνες» μεθόδους φύλαξης των συνόρων».

Επιπλέον, εγείρει ανησυχίες για τους τρόπους με τους οποίους εμπλέκονται σε αυτή την επιτήρηση οι ανθρωπιστικοί οργανισμοί. Η έκθεση σημειώνει ότι στο Αφγανιστάν, η υπηρεσία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR) απαιτεί οι πρόσφυγες που επιστρέφουν να υποβάλλονται σε καταγραφή της ίριδας του ματιού τους, ως προϋπόθεση για να λάβουν υποστήριξη.

Αν και το UNHCR έχει δικαιολογήσει τη χρήση αυτής της τεχνολογίας ως μεθόδου αποτροπής της απάτης «οι επιπτώσεις της επεξεργασίας τόσο ευαίσθητων δεδομένων μπορούν να καταστούν βαρύτατες, όταν τα συστήματα χαρακτηρίζονται από σφάλματα ή γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης», αναφέρει η έκθεση.

Πέρσι, το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του ΟΗΕ συνεργάστηκε με την εταιρεία Palantir Technologies που ειδικεύεται στη συλλογή δεδομένων, στο πλαίσιο συμβολαίου αξίας $45 εκατ., και μοιράστηκε μαζί της τα δεδομένα από 92 εκατ. παραλήπτες ανθρωπιστικής βοήθειας.

«Η συλλογή δεδομένων δεν είναι απολίτικη διαδικασία», τονίζει η έκθεση της Ατσιούμε, «ιδιαιτέρως όταν ισχυροί φορείς του παγκόσμιου βορρά συλλέγουν πληροφορίες για ευάλωτους πληθυσμούς μέσα από μη ελεγχόμενες μεθόδους επιτήρησης και λογοδοσίας».

Ο κοροναϊός έχει επίσης συμβάλει στην επιτάχυνση της «βιο-επιτήρησης», με έμφαση στην καταγραφή της κίνησης και της υγείας των ανθρώπων. Η βιο-επιτήρηση έχει καθημερινές χρήσεις, όπως είναι οι εφαρμογές ιχνηλάτησης για κινητά τηλέφωνα που έχουν εισαχθεί σε πολλές χώρες του πλανήτη, όμως υπάρχουν φόβοι για τις ρυθμίσεις που θα προστατεύουν τον τεράστιο όγκο δεδομένων που συλλέγονται από τους πληθυσμούς.

Ένα παράδειγμα είναι τα διαβατήρια υγείας που φέρονται να ετοιμάζονται να κυκλοφορήσουν στη δυτική Αφρική. Όπως τονίζει η έκθεση του ΟΗΕ, οι επιπτώσεις αυτών των διαβατηρίων είναι τεράστιες για την ελευθερία και την κίνηση «ιδίως των προσφύγων».

Η Πέτρα Μόλναρ από το Νομικό Εργαστήριο για τους Πρόσφυγες στο Τορόντο, τονίζει πως είναι ξεκάθαρο ότι η πανδημία έχει αυξήσει τις παραβιάσεις των ψηφιακών δικαιωμάτων. «Οι κρατικές αντιδράσεις στην πανδημία, επιδεινώνουν τη στροφή προς τη βιο-επιτήρηση, με τους πρόσφυγες και τους περιπλανόμενους πληθυσμούς να λειτουργούν ως κοινότητες-πειραματόζωα για τη δοκιμή μιας σειράς από παρεμβάσεις και την επιτάχυνση της ανάπτυξης των σχετικών τεχνολογιών», σημειώνει στον Guardian.

Η Μόλναρ, που συμμετείχε στην έκθεση της εισηγήτριας του ΟΗΕ, έχει επισημάνει την απέκδυση των εκτοπισμένων από την ίδια την ανθρώπινη ουσία τους από ορισμένες τεχνολογίες, βάσει δικής της έρευνας. Ένας αιτών άσυλο με τον οποίο συνομίλησε στο Βέλγιο ανέφερε ότι ο όγκος των προσωπικών δεδομένων που αναγκάστηκε να εκχωρήσει τον έκανε να αισθανθεί «σαν ένα κομμάτι κρέας χωρίς ζωή, μόνο με δακτυλικά αποτυπώματα και scan ματιών».

«Οι συζητήσεις μας με πρόσφυγες και άτομα που διασχίζουν τα σύνορα δείχνουν πως ελάχιστη προσοχή δίνεται στις βιωμένες εμπειρίες των ανθρώπων που απειλούνται περισσότερο από τους τεράστιους κινδύνους αυτών των τεχνολογικών πειραμάτων», συνεχίζει η Μόλναρ.

Η διασταύρωση της τεχνολογίας με την παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων έχει τονιστεί και σε πρόσφατη διερεύνηση της ευρωπαϊκής υπηρεσίας για τη φύλαξη των συνόρων, της Frontex, η οποία φέρεται ότι υπήρξε μάρτυρας επαναπροωθήσεων προσφύγων στο Αιγαίο μέσω ορισμένων περιουσιακών της στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων και drones.

Ο Κωνσταντίνος Κακαβούλης της Homo Digitalis, ενός ελληνικού οργανισμού που ειδικεύεται στα ψηφιακά δικαιώματα, τονίζει στον Guardian ότι αυτού του είδους οι τεχνολογίες συχνά εξελίσσονται ταχύτερα από το νομικό πλαίσιο.

«Δεν υπάρχει ξεκάθαρη ρύθμιση για τη χρήση drones ή καμερών σώματος από την ελληνική αστυνομία», εξηγεί. «Η αστυνομία έχει υπογράψει σύμβαση για την προμήθεια software αναγνώρισης προσώπου με μια ελληνική εταιρεία, χωρίς πρώτα να συμβουλευτεί την ελληνική αρχή προστασίας προσωπικών δεδομένων».

Προσθέτει: «Εκτός από την ανεπάρκεια των νομοθετικών «σωσιβίων» μας λείπει και η διαφάνεια. Και αυτό δεν είναι μόνο αξιοσημείωτο, αλλά και εξαιρετικά προβληματικό».

Η Ατσιούμε σημειώνει ότι μέχρι να γίνουν κατανοητές οι επιπτώσεις των τεχνολογιών επιτήρησης στα ανθρώπινα δικαιώματα, η χρήση τους θα πρέπει να παρεμποδιστεί. «Μέχρι να μπορέσουμε να καταλάβουμε και να αμβλύνουμε αυτές τις επιζήμιες δράσεις, θα πρέπει να αναστείλουμε τη χρήση τους».