Μίζεροι καιροί

Οταν ο Κωστής Παλαμάς διορίστηκε γενικός γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μια πρωτοβουλία φωτισμένων πολιτικών της εποχής του, και προσήλθε στην Πρυτανεία για να ορκιστεί ως υψηλόβαθμος δημόσιος υπάλληλος ενώπιον του πρυτάνεως, ο τότε πρύτανης, μαθηματικός και λογικά διακεκριμένος για να έχει εκλεγεί καθηγητής και εν συνεχεία πρύτανης, μετά την ορκωμοσία, απευθυνόμενος στον σπουδαίο, αν και νέο ακόμη, γνωστό και βραβευμένο ποιητή, του είπε: «Τώρα, κύριε Παλαμά, που γίνατε ανώτατος δημόσιος υπάλληλος και γενικός γραμματέας του Αθήνησι Πανεπιστημίου, ελπίζω να εγκαταλείψετε πλέον την ποίηση»!

Οταν, λοιπόν, ένας διακεκριμένος για την επιστήμη του καθηγητής έχει αυτή τη γνώμη για την ποίηση, τι να περιμένει κανείς από τον μέσο πολίτη; Οταν ένας μεγάλος αριθμός πολιτών μόλις έχει τελειώσει το Δημοτικό και ένας άλλος σημαντικός αριθμός έχει απολυτήριο Γυμνασίου ή και Λυκείου, αλλά το γενικό κλίμα μέσα το οποίο φοιτά και ζει την καθημερινότητα έχει περίπου τις ίδιες αντιλήψεις για την ποίηση που είχε και ο πρύτανης του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος.

Φίλος ποιητής, βραβευμένος, που πήγε στις ΗΠΑ καλεσμένος από μεγάλο πανεπιστήμιο, όταν βρέθηκε σε μια περιοχή όπου σύχναζαν έλληνες ομογενείς, ρωτήθηκε από κάποιον δικηγόρο ομογενή δεύτερης γενιάς τι δουλειά κάνει και του απάντησε «ποιητής», ο γηραιός ομογενής τον κοίταξε άναυδος και μετά ρώτησε: «Πώς ζεις; Τι δουλειά παραγωγική κάνεις;». Αλλά και στον τόπο μας, από την εποχή του Παλαμά ως σήμερα, όποιος ασχολείται με την ποίηση ή τη δοκιμιογραφία ή την πεζογραφία δεν μπορεί να βιοπορίζεται από αυτή την παραγωγή.

Ενας από τους σημαντικότερους ποιητές μας του 20ού αιώνα, ο Τάκης Παπατσώνης, κατ’ εμέ ένας από τους ποιητές που θα ανακαλύψουν ως μέγα οι μέλλουσες γενιές, όσο ζούσε και είχε διακριθεί και είχε αποσπάσει βραβεία βιοποριζόταν ως ανώτατος υπάλληλος της Τραπέζης της Ελλάδος. Εξαίρω αυτή την περίπτωση ως γεγονός που βγάζει μάτι, γιατί είναι παγκοίνως γνωστό ότι και σήμερα ένας ποιητής με αναγνωρισμένο, βραβευμένο, μεταφρασμένο σε ξένες γλώσσες, μελετημένο από έλληνες και ξένους κριτικούς έργο είναι υποχρεωμένος για να ζήσει να ασκεί άλλο επάγγελμα, καμιά φορά τελείως έξω από τα ενδιαφέροντα ενός ουσιαστικού ανθρώπου. Δεν γνωρίζω, π.χ., να υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο αναγνωρισμένο σωματείο με τίτλο «Σύνδεσμος Ιατρών Συγγραφέων».

Αν αναλάμβαναν κάποιοι την πρωτοβουλία, δεν αποκλείεται να είχαμε «συνδέσμους» φιλολόγων, μηχανικών, νομικών, εφοριακών και βιοτεχνών ποιητών και συγγραφέων. Αυτό θα σήμαινε πως στον τόπο που γέννησε την ποίηση και που στην αρχαιότητα γκρεμίζανε τα τείχη για να υποδεχθούν τους ποιητές, όταν συχνά ποιητές γίνονταν πρέσβεις και διαπραγματεύονταν με τον εχθρό για ειρήνη ή για ανταλλαγή αιχμαλώτων, η ενασχόληση με τη λογοτεχνία, αλλά ειδικά με την ποίηση, θεωρείται πάρεργο, αν όχι πετριά και επικίνδυνο σακατιλίκι!

Είναι γνωστό πως ποιητές που η πολιτεία, όπου ζουν, τους αξιοποίησε ως μόνιμους ή κατά περίπτωση πρέσβεις (Νερούδα, Ελιοτ, Μάρκες, Κλοντέλ, Σεφέρης) συνέχισαν μια αρχαία παράδοση. Πέρα, όμως, από κάποιες τέτοιες εξαιρέσεις, οι ποιητές, ακόμη και σήμερα, ακόμη και σε χώρες που τίμησαν στα νεότερα χρόνια την πνευματική δημιουργία, είναι στο περιθώριο.

Δύσκολα σήμερα, ακόμη και στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Βρετανία, εκδοτικοί οίκοι δέχονται να τυπώσουν ποιητικές συλλογές, ακόμη και βραβευμένων ποιητών και γνωστών εκτός πατρίδας. Εξαίρεση, πιθανόν, γίνεται με τους νομπελίστες. Ευτυχώς που υπάρχουν παντού πνευματικά ιδρύματα, μορφωτικά, και ινστιτούτα που αναλαμβάνουν να προωθήσουν στο μεγάλο κοινό σημαντικά ποιητικά έργα. Αλλιώς η ποίηση κυκλοφορεί, όπως ο πρώτος χριστιανισμός σε κατακόμβες, σε ομάδες μυημένων που ανταλλάσσουν την έμπνευσή τους όπως οι διακινητές χασίς χέρι με χέρι.

Τώρα, βέβαια, με το Διαδίκτυο μπορεί κάθε δημιουργός να δημοσιοποιεί το έργο του. Αλλά δεν γνωρίζω πόση επισκεψιμότητα έχουν αυτά τα σάιτ. Κάτι ενδεικτικό, σχετικό με την εκπαίδευσή μας. Πολύ λίγα ποιητικά κείμενα περιλαμβάνονται στην εξεταστέα ύλη για τις εισαγωγικές στα ΑΕΙ. Αλλά τόσα χρόνια που υπηρετώ την εκπαίδευση ούτε μία φορά (πλην μιας εξαίρεσης πριν από 30 χρόνια) ετέθη ως θέμα στις Πανελλαδικές Εξετάσεις ποιητικό κείμενο, παρόλο που στην ύλη του Λυκείου υπάρχουν ποιήματα του Σολωμού, του Κάλβου, του Καβάφη, του Σεφέρη, του Ελύτη. Αλλά για να θυμηθούμε την τραγική διαπίστωση: «Τι χρειαζόμαστε τους ποιητές στη μίζερη εποχή μας;».