«Χορτάτος αναλφαβητισμός»

Ομολογώ πως είναι έξω από τις δυνατότητές μου να συλλάβω μιαν εκπαίδευση χωρίς βιβλία, ό,τι δηλαδή επιχειρεί το φινλανδικό κράτος στα σχολεία της βορεινής επικράτειας. Το μυαλό μου, χωρίς να το πιέσω, πήγε στην καύση των βιβλίων της αντίθετης με τον ναζισμό ιδεολογίας στη χιτλερική Γερμανία. Αλλά στη Φινλανδία εξοστρακίζονται τα βιβλία εν γένει από την εκπαίδευση και αντικαθίστανται από το πείραμα και, πιθανόν, από τηλεοπτικές κασέτες, ντοκιμαντέρ και προβολές σλάιντς. Δηλαδή, η εκπαίδευση στη βορειότερη αυτή ευρωπαϊκή χώρα, μερικώς τουλάχιστον, θα είναι αναλφάβητη.

Αλλά ας πάρουμε ένα και μόνο παράδειγμα από τη γνώση που θα πάρει μαζί του ένας φινλανδός μαθητής μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο: Ιστορία; Με ποια πειράματα και με ποια τηλεοπτική εκπομπή να μάθει να κρίνει, έχοντας έστω πληθώρα πληροφοριών, την ιστορία του τόπου του και την ιστορία της Ευρώπης; Χωρίς αντίθετες γνώσεις στις εκτιμήσεις, χωρίς επιχειρήματα από άλλη ιδεολογική σκοπιά, θα οξύνει την κρίση του, ώστε ελεύθερα να αποφασίσει τον οπλισμό του ως πολίτης στην αντιμετώπιση, στον καιρό μας, τόσο ποικίλων και, συχνά, αντιφατικών απόψεων και πράξεων στον πολιτικό, τον ηθικό, τον επιστημονικό και τον πολιτιστικό στίβο.

Στη χώρα μας καταδικαστήκαμε από ανικανότητα των πολιτικών ηγεσιών για ογδόντα χρόνια να διδασκόμαστε από ένα σχολικό εγχειρίδιο που είχε επιβάλει ο Μεταξάς. Και τώρα έρχονται εκπαιδευτικοί και πολιτικοί ηγέτες να εκτοπίσουν και αυτό το ένα βιβλίο. Εως τώρα είχαμε πληροφορίες για τη Φινλανδία και θαυμάζαμε την οργάνωση και την αποτελεσματικότητα των θεσμών. Ομως, όσο κι αν η μηχανή παραγωγής θεσμών εξασφαλίζει μια ισορροπημένη συμβίωση των ανθρώπων, όσο κι αν έχει μικρύνει η ψαλίδα των ταξικών διαφορών, δεν μαθαίναμε και δεν είχαμε γνώση, σε ολόκληρη την Ευρώπη, για την παραγωγή στη χώρα αυτή σημαντικών πολιτιστικών έργων. Αλήθεια, τι γνωρίζετε και ποια επαφή ή απόλαυση έχετε από τη φινλανδική μουσική, την ποίηση, την πεζογραφία, τα εικαστικά, τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία;

Οταν οι θεατρικές σκηνές της Ελλάδας έχουν φιλοξενήσει συχνά σπουδαία έργα της Ιρλανδίας, των Σκανδιναβών, των Πορτογάλων, των Νοτιοαμερικανών, ούτε ένα φινλανδικό κείμενο δεν έχει φτάσει στις σκηνές μας. Γνωρίζετε κάτι για τον φινλανδικό κινηματογράφο; Σε μια εποχή που τα προϊόντα πάσης φύσεως, και βέβαια τα πολιτιστικά, κατακυριεύουν τις αγορές, τα βιβλιοπωλεία, τη δισκογραφία, την τηλεοπτική αγορά, η Φινλανδία λείπει και κανείς δεν αναζητεί την τέχνη της. Είναι, όμως, όπως φαίνεται, μια οικονομία σε άνθηση και μια καλά οργανωμένη παιδεία. Χωρίς βιβλίο ο μαθητής στη χώρα αυτή του Βορρά δεν θα έχει διαβάσει Ομηρο, Δάντη, Σαίξπηρ, Νερούδα, Καμύ και Καζαντζάκη. Θα έχει, όπως λένε κι οι παιδαγωγοί, κάποιες δεξιότητες, αλλά θα αγνοεί τον «Επιτάφιο» του Περικλή ή τις «Σκέψεις» του Πασκάλ.

Δεν αρκεί ένας μαθητής να δει στην τάξη ένα ντοκιμαντέρ για τον υπαρξισμό ή τον Γκαίτε, γιατί εισπράττει την άποψη του δημιουργού και τη ματιά του. Μια βιβλιοθήκη είναι γεμάτη με εκπλήξεις και αντιφάσεις, θέσεις και αρνήσεις. Και αυτό ονομάζεται Διαλεκτική. Στην ευημερούσα Φινλανδία υπάρχει για τον μαθητή ένα φρέσκο κουλούρι, αλλά δεν γνωρίζει πως για ένα καρβέλι κυνηγήθηκε μια ζωή ο Γιάννης Αγιάννης. Και ένας μαθητής που μεγαλώνει χωρίς κρίση υποκύπτει στη φινλανδοποίηση και στη χορτάτη χαύνωση.