Οδυσσέας Ελύτης : Η Ελλάδα η δεύτερη τού επάνω κόσμου

Τελευταίος γόνος μιας παλιάς οικογένειας της Λέσβου, ο Ελύτης γεννήθηκε στην Κρήτη, έζησε στην Αθήνα όπου και σπούδασε νομικά, ενώ τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων περνούσε στις Σπέτσες, κι αργότερα σε διάφορα νησιά του Αιγαίου, γεγονός που συνέβαλε στη διαμόρφωση της νησιωτικής του συνείδησης. […]

[…] ο Ελύτης θήτευσε στο σχολείο της φύσης, αν όχι σαν απλός θεατής αλλά σαν προνομιακός αναγνώστης, σαν ένα αναπόσπαστο μέρος της. Ο ρόχθος της θάλασσας, ο ίσκιος της ελιάς, η λευκότητα του ασβέστη, οι απλές γραμμές «πόχουν τα ξοχόσπιτα κι οι περιστεριώνες», το βότσαλο και το φύλλο της συκιάς, οι αύρες του βασιλικού γίνονται τα σταθερά στοιχεία της αλφαβήτας του, τα ανώτερα μαθηματικά του, οι κώδικες, τα κλειδιά με τα οποία μπορεί ν’ αποκρυπτογραφήσει το ακατάβλητο μυστήριο της ζωής, το θαύμα του φωτός, το παντοτεινά αναπάντητο ερώτημα του θανάτου.

Ιουλίτα Ηλιοπούλου, «Οδυσσέας Ελύτης». M.Z. Κοπιδάκης, «Εν λόγω ελληνικώ…», Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, Αθήνα 2003, 317-318.

Ο Ελύτης «ξαναφαντάστηκε» την Ελλάδα με τον θαυματουργό τρόπο της μυθικής φαντασίας. Επεξεργάσθηκε τον μύθο της, με στόχο να αποκαλύψει το «αληθινό πρόσωπό» της, αντιδρώντας στη λογοκρατία της δυτικής Ευρώπης. […] κατέφυγε στο τελετουργικό ύφος για να πλησιάσει το πραγματικό και χρησιμοποίησε αυστηρά ελεγχόμενη μορφή για να αιχμαλωτίσει το υπερπραγματικό, το όραμα. Στα ποιήματα της φάσης της κρυστάλλωσης το ποιητικό υποκείμενο κινείται ελεύθερα στο ποιητικό σύμπαν που καθιστά εφικτή τη μετατόπιση από το φυσικό τοπίο, τον πολιτισμό και την ιστορία στον μυθικό κόσμο της χώρας του, γράφοντας την αδύνατη περιγραφή της (décriture): ο «κόσμος ο μικρός, ο μέγας» […] υπαινίσσεται «μία απουσία που υπάρχει σαν ένδειξη μιας […] παρουσίας», την Ελλάδα τη «δεύτερη του επάνω κόσμου» ή της υπερπραγματικότητας.

Έλενα Κουτριανού, Με άξονα το φως. Η διαμόρφωση και η κρυστάλλωση της ποιητικής του Οδυσσέα Ελύτη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 2002, 227.

Η ποιητική σταδιοδρομία του Ελύτη ξεκινά το 1935 και ολοκληρώνεται το 1996. Διαρκεί επομένως εξήντα γεμάτα χρόνια. […]

Όλα αρχίζουν από Τα Νέα Γράμματα. Παρά το γεγονός ότι ο Ελύτης δεν θεωρούσε το περιοδικό αυτό εντελώς δικό του, επειδή δεν ανταποκρινόταν ούτε από μακριά στο επαναστατικό πνεύμα όπως αυτός το ένιωθε —ο ίδιος ποθούσε με νεανικό πείσμα ένα «όργανο μαχητικής πρωτοπορίας»— σ’ αυτό δημοσίευσε τα πρώτα ποιήματά του […].

Mario Vitti, «Εισαγωγή. Το έργο του Οδυσσέα Ελύτη και η ελληνική κριτική». Εισαγωγή στην ποίηση του Ελύτη. Επιλογή κριτικών κειμένων, επιμ. Mario Vitti, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999, 1-2.

(Πηγή αποσπασμάτων: greek-language.gr)

Εκείνο που δε γίνεται

Nα ‘χε η νοσταλγία σώμα να το σπρώξω απ’ το παρά-
θυρο έξω! Nα τσακίσω εκείνο που δε γίνεται! Kο-
ρίτσι που από το γυμνό σου στήθος σαν από σχεδία
κάποτε μ’ έσωσε ο Θεός

Kαι ψηλά πάνω απ’ τα τείχη με την ημισέληνο με πήγε
μην κι από δική μου

Aκριτομύθια φανερωθείς και οι Tύχες σε βάλουν
στο σημάδι Όπως κι έγινε Γιατί τέτοια θέλει κι
αγαπά η ζωή που εμείς αλλού πιστεύουμε πως είναι

Kι από τ’ άλλο μέρος της αγάπης από τ’ άλλο μέ-
ρος του θανάτου υπνοβατούμε ώσπου αβάσταχτα
περισφιγμένο κείνο που μας έγινε σάρκα της σαρ-
κός σαν το φώσφορο μέσα μας πάρει φωτιά και ανά-
ψει και ξυπνήσουμε

Ίσια ναι πάει ο χρόνος αλλ’ ο έρωτας κάθετα
και ή κόβονται στα δύο ή που δεν απαντήθηκαν ποτέ
Aλλ’ αυτό που μένει σαν

Άμμος από δυνατόν αέρα στα δωμάτια και η αράχνη
κι έξω στο κατώφλι

Ο λύκος με το στρογγυλό το μάτι που ολολύζει πιθα-
νά φαίνονται όλα και προ πάντων τα βουνά της Kρή-
της που μικρός τα ‘χα στο χιόνι και τα ξαναβρήκα δρο-
σερά μα τι σημαίνει

Που κι ελεύθερος να μείνεις που και νικητής πάλι ο
ήλιος γέρνει κι είναι ολόγυρά σου

Σιγαλιά γεμάτη ακτές καταστραμμένες όπου ακόμη
κατεβαίνουνε τα σύννεφα να φάνε χόρτο λίγο πριν
για πάντα σκοτεινιάσει

Σα να πήραν τέλος οι άνθρωποι και να μην έχει μείνει
άλλο τίποτα καίριο να ειπωθεί.

(από τη συλλογή Tο Φωτόδεντρο και η Δέκατη Tέταρτη Oμορφιά, Ίκαρος 1971)

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 2 Νοεμβρίου 1911 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 18 Μαρτίου 1996.