Λαϊκισμός

Για τα χθεσινά θλιβερά γεγονότα στο κέντρο της Αθήνας, σε μια θεωρητικώς γιορτινή ημέρα για τη δημοκρατία μας, ορισμένοι σύντομοι αφορισμοί του Νίκου Δήμου από το μακρινό πια 1995 (εναύσματα για συζήτηση τούς χαρακτηρίζει ο ίδιος):

Λαϊκισμός: ένα δημόσιο ψέμα

Μία αλήθεια δεν είναι ποτέ λαϊκίστικη. Το βασικό χαρακτηριστικό του λαϊκισμού είναι η εσκεμμένη ανειλικρίνεια. Λέμε κάτι το οποίο ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα, για να κολακεύσουμε τον «λαό».

Ο λαϊκισμός είναι, συνήθως, Kitsch ή μελό

Δηλαδή, κακόγουστος και φορτισμένος συναισθηματικά. Μια λανθασμένη αλγεβρική εξίσωση, εκφερόμενη δημόσια, καίτοι είναι ψευδής, δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι λαϊκίστικη. Πέρα από Kitsch και μελό, ο λαϊκισμός εμφανίζεται συχνά αγράμματος, απαίδευτος και ασύντακτος.

Ο λαϊκισμός έχει πολλές μεταμφιέσεις

Υπάρχει λαϊκισμός με γραβάτα και με ζιβάγκο, με διανοουμενίστικο αμπέχονο και με ακαδημαϊκή τήβεννο. Υπάρχει λόγιος λαϊκισμός και αμόρφωτος, κυνικός και αγαπησιάρικος, ύπουλος και λεβέντικος. Πρέπει κανείς να έχει συνεχώς ανοικτούς τους αισθητήρες του, γιατί δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος ότι δεν έχει προσβληθεί από αυτόν τον ιό – που σίγουρα έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά στο κοινωνικό σύνολο από τον ιό του aids.

Η απαλλαγή ευθυνών είναι λαϊκισμός

Βασική λαϊκίστικη θέση: οι Έλληνες είναι «ριγμένοι», αιώνια θύματα των ξένων δυνάμεων. Οι Έλληνες είναι κλοτσοσκούφι των μεγάλων (underdog theory – η θεωρία του δαρμένου σκύλου), όλοι συνωμοτούν εναντίον ημών των «ανάδελφων» και κατάμονων (conspiracy theory). Άρα, τελικά, οι Έλληνες δεν ευθύνονται για τίποτα. Όλα σ’ αυτόν τον τόπο είναι ξενοκίνητα (π.χ., «ξενοκίνητη χούντα»). Όλα τα κινούσε παλιότερα η Intelligence Service (ο «δάκτυλος»), μετά η CIA, μετά τα «Ξένα Κέντρα» και τελευταία το «Διευθυντήριο της ΕΟΚ».

Η συνωμοσιολογία είναι λαϊκισμός

Η άποψη ότι τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται, πως πίσω από ό,τι συμβαίνει υπάρχει κάτι άλλο, και πίσω από αυτό κρύβεται κάτι ακόμα πιο κρυφό (και ούτω καθ’ εξής, ad infinitum), δεν στοχεύει μόνο στην απαλλαγή του λαού από τις ευθύνες του, αλλά και της πολιτικής ηγεσίας από τις δικές της. Η θέση αυτή εντείνει τον ανορθολογισμό, την μυστικοπάθεια, την κρυψίνοια και οδηγεί σε μια απόλυτη σύγχυση – προς όφελος βέβαια αυτών που την καλλιεργούν.

Ο μανιχαϊσμός είναι λαϊκισμός

Η αίσθηση άσπρο – μαύρο, καλό – κακό, φως και σκοτάδι χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις είναι από τα βασικά δόγματα κάθε λαϊκισμού, ο οποίος χρειάζεται απόλυτους εχθρούς για να επιτυγχάνει την συσπείρωση των δικών του δυνάμεων.

Και ορισμένες προσωπικές επισημάνσεις:

Οι λαϊκιστές λιβανίζουν πάντα το λαό, τον καθιστούν αντικείμενο λατρείας, του αποδίδουν μεσσιανικές και σωτηριολογικές ιδιότητες.

Ταυτόχρονα, αυτοί οι «προστάτες» και δήθεν εκφραστές του λαού αμφισβητούν τους κανόνες που θέτει η συντεταγμένη πολιτεία προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, επιχειρούν με το πρόσχημα της φιλολαϊκής πολιτικής να καταστρατηγήσουν νόμους και θεσμικές διαδικασίες.

Τα λαϊκιστικά κόμματα και κινήματα αρνούνται ή και διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, αρέσκονται σε ψευδαισθήσεις και σε αυταπάτες, υπόσχονται θαυματουργές λύσεις σε σύνθετα προβλήματα.

Ο φτηνός λαϊκισμός, αυτή η κατ’ επίφαση λαϊκότητα με τον εμφανώς πατερναλιστικό χαρακτήρα, εκμεταλλεύεται το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο πολλών, το επικρατούν κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας, την έλλειψη πραγματικής εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις πολιτικές ηγεσίες.

Οι διαφορές ανάμεσα στη λαϊκότητα, που εκφράζει όντως τις αυθεντικές λαϊκές αξίες και το πολυδιάστατο λαϊκό πνεύμα, και το λαϊκισμό, που αποστρέφεται τις αξιολογικές διακρίσεις και τις εκφραστικές διαφοροποιήσεις, πρέπει να επισημαίνονται και να αναδεικνύονται με κάθε πρόσφορο μέσο και σε κάθε ευκαιρία.