Φώτης Καφάτος : Η υπεροψία και η έπαρση είναι άσχετες με τον πραγματικό επιστήμονα

Στις 18 Νοεμβρίου 2017 απεβίωσε ο διεθνώς καταξιωμένος επιστήμονας Φώτης Καφάτος, ο βιολόγος, ερευνητής και δάσκαλος με το φωτεινό μυαλό και το ανοιχτό πνεύμα.

Σε καιρούς χαλεπούς για ολόκληρη την ανθρωπότητα, με τους υποστηρικτές των διαφόρων θεωριών συνωμοσίας και τους αρνητές των επιστημονικών δεδομένων να φωνασκούν και ενίοτε να ασχημονούν, η απουσία σπουδαίων επιστημόνων και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με κύρος, όπως ήταν ο Καφάτος, γίνεται ακόμη πιο αισθητή.

Ποιος ήταν ο Φώτης Καφάτος

Γεννημένος στο Ηράκλειο στις 16 Απριλίου 1940, ο Φώτης Καφάτος, γιος του Κώστα, ενός γεωπόνου ρεθυμνιώτικης καταγωγής, και της Ελένης, κατάφερε να διαγράψει μια εντυπωσιακή πορεία ως πολίτης του κόσμου και ως επιστήμονας ταγμένος στην υπηρεσία της ανθρωπότητας.

Αφού ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Κρήτη (φοίτησε στο Λύκειο «Κοραής» του Ηρακλείου, το πρώτο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο που ιδρύθηκε στην Κρήτη), ο Καφάτος σπούδασε Ζωολογία και Βιολογία στα Πανεπιστήμια Κορνέλ (1961) και Χάρβαρντ (1962) των ΗΠΑ.

Η ανέλιξή του στο διάσημο Χάρβαρντ υπήρξε θεαματική: το 1965 αναγορεύτηκε διδάκτωρ Βιολογίας, από το 1965 έως το 1969 διετέλεσε επίκουρος καθηγητής Βιολογίας και από το 1969 έως το 1994 τακτικός καθηγητής Βιολογίας.

Πέραν τούτων, από το 1978 έως το 1981 διηύθυνε την έδρα Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας στο ίδιο πανεπιστημιακό ίδρυμα.

Στο εντός ελληνικής επικράτειας επιστημονικό πεδίο, ο Καφάτος κατέστη το 1972 τακτικός καθηγητής στην έδρα Γενικής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ.

Στην εν λόγω θέση παρέμεινε έως το 1982, όταν εξελέγη καθηγητής  Mοριακής και Αναπτυξιακής Bιολογίας στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Ο Καφάτος υπήρξε ιδρυτής (1982) και διευθυντής (έως το 1993) του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ), ενός εκ των οκτώ Ινστιτούτων του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), με έδρα το Ηράκλειο.

Την περίοδο 1993-2005 ο Καφάτος διετέλεσε γενικός διευθυντής και επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (European Molecular Biology Laboratory, EMBL), στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας.

Το 2005 έγινε καθηγητής Ανοσογονιδιωματικής στο Imperial College του Λονδίνου, ενώ από το 2006 έως το 2010 ανέλαβε καθήκοντα προέδρου στο European Research Council (ERC).

Υπέβαλε την παραίτησή του από τη θέση αυτήν το 2010, πριν από την επίσημη λήξη της θητείας του, προκειμένου να αφοσιωθεί στα διδακτικά και ερευνητικά του καθήκοντα, ειδικότερα δε στην έρευνα για την καταπολέμηση της ελονοσίας.

Το 2007 ο Καφάτος εξελέγη adjunct professor Ανοσολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.

Η επιστημονική συνεισφορά του

Ο Καφάτος υπήρξε ένας εκ των πρωτοπόρων στην παγίωση της μοριακής προσέγγισης της έρευνας της ανάπτυξης και στην καθιέρωση της τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου DNA.

Χρησιμοποίησε την εν λόγω τεχνολογία σε πρωτοποριακές αναλύσεις της μοριακής γονιδιακής εξέλιξης στα έντομα.

Υπήρξε, επίσης, ο θεμελιωτής του προγράμματος της χαρτογράφησης και αλληλούχισης του γονιδιώματος της Drosophila melanogaster (ξυδόμυγας ή φρουτόμυγας), καθώς και πρωτοπόρος στην αποκρυπτογράφηση του κουνουπιού-φορέα της ελονοσίας στον άνθρωπο, γεγονός που επέτρεψε την ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων για την καταπολέμηση της ελονοσίας.

Το πανθομολογούμενο επιστημονικό εκτόπισμα του Καφάτου καταδεικνύουν οι δημοσιευμένες εργασίες του, τα μετάλλια, οι τιμητικές διακρίσεις, καθώς και τα αξιώματα του καθηγητή και του ακαδημαϊκού που ευτύχησε να καταλάβει ανά την υφήλιο.

Προς τιμήν και εις μνήμην του διαπρεπούς βιολόγου θεσμοθετήθηκε το Βραβείο Αριστείας στη Βιολογία «Φώτης Καφάτος», το οποίο απονέμεται σε νέους επιστήμονες που διακρίνονται για το έργο τους και το δημιουργικό πνεύμα τους.

Ο Φώτης Καφάτος για την επιστήμη

«Νομίζω ότι, καθώς ο άνθρωπος μαζεύει σοφία, καταλαβαίνει ότι δεν είναι μόνον η προσωπική του προσπάθεια. Γιατί, παράλληλα, βλέπεις ότι αυτό που κάνεις δρα πολλαπλασιαστικά μέσω των φοιτητών σου, των συνεργατών, των ανθρώπων που τους δίνεις μια ευκαιρία, όπως σου δόθηκε κι εσένα. Κι από την άλλη, το ίδιο το πεδίο της έρευνάς σου αναπτύσσεται. Όταν εμείς ξεκινήσαμε με τη γονιδιωματική του κουνουπιού, ήμαστε δυο-τρεις ερευνητές και σήμερα είναι μια ραγδαία αναπτυσσόμενη περιοχή, επειδή ανοίξαμε δρόμους. Επομένως, δεν είναι δυσβάσταχτος ο Χρόνος. Ο Νεύτωνας είχε πει: αν βλέπω μακριά, είναι γιατί στέκομαι πάνω στους ώμους γιγάντων. Και αυτό είναι απαύγασμα σοφίας, γιατί ναι μεν η δική σου προσπάθεια είναι το μόνο που μπορείς εσύ να κάνεις, αλλά ούτε εσύ ούτε αυτοί που θα σε ακολουθήσουν είστε μόνοι. Αυτό σε βάζει σε μια σχέση ταπεινότητας με τη δουλειά σου, διότι η υπεροψία και η έπαρση είναι άσχετες με τον πραγματικό επιστήμονα».

(Απόσπασμα συνέντευξης στο περιοδικό «Κ» της «Καθημερινής», 2003)