Αίγινα : Το καταφύγιο του Νίκου Καζαντζάκη

Σημείο αναφοράς στη ζωή του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957), ενός από τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους που έδρασαν κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα εντός και εκτός της ελληνικής επικράτειας, υπήρξε η Αίγινα.

Ο Καζαντζάκης, γεννημένος στις 18 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης, που τελούσε ακόμη υπό οθωμανική κατοχή, ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του στη γενέτειρά του και μετέβη το 1902 στην Αθήνα, για να σπουδάσει νομικά.

Από το 1906, πριν ακόμη πάρει το πτυχίο του, άρχισε να αναπτύσσει συγγραφική δραστηριότητα, που τον κατέστησε σύντομα διάσημο. Την επόμενη χρονιά ξεκίνησε τη δημοσιογραφική καριέρα του και μυήθηκε στον τεκτονισμό.

Τα κατοπινά χρόνια, προκειμένου να εξασφαλίσει τα προς το ζην, επιδόθηκε σε μεταφράσεις από ξένες γλώσσες και τα αρχαία ελληνικά, αλλά και στη συγγραφή παιδικών βιβλίων. Επίσης, ταξίδεψε πολύ εντός και εκτός Ελλάδας, άσκησε καθήκοντα κρατικού λειτουργού, επιδόθηκε σε μελέτες και ανέπτυξε πολιτική δραστηριότητα.

Η επαφή του με την Αίγινα ξεκίνησε το Μάιο του 1927, όταν απομονώθηκε εκεί για να ολοκληρώσει την «Οδύσσεια» (είχε αρχίσει το σχεδιασμό της το 1924 και είχε συγγράψει τις ραψωδίες Α-Ζ το 1925).

Το 1931, έχοντας επιστρέψει στην Eλλάδα από το εξωτερικό (Παρίσι και Νίκαια), εγκαταστάθηκε στην Αίγινα και ασχολήθηκε με τη συγγραφή ενός γαλλοελληνικού λεξικού.

Το 1933, λόγω οικονομικών δυσκολιών, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την  Ισπανία, όπου είχε επιχειρήσει να σταδιοδρομήσει από το 1932. Επέστρεψε στην Αίγινα, όπου επιδόθηκε στην τέταρτη γραφή της «Οδύσσειας».

Το 1935 ο Καζαντζάκης προέβη στην αγορά γης στην Αίγινα. Το 1936 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του σπιτιού του στο νησί, της πρώτης μόνιμης κατοικίας του.

Το 1937 ολοκλήρωσε στην Αίγινα την έκτη γραφή της «Οδύσσειας».

Η Αίγινα αποτέλεσε τη μόνιμη έδρα του Καζαντζάκη καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί, απομονωμένος, ο μεγάλος πνευματικός άνδρας εργάστηκε πυρετωδώς, παρά τις στερήσεις της Γερμανικής Κατοχής.

Το 1944, αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών, ο Καζαντζάκης μετοίκησε στην Αθήνα, όπου και παρακολούθησε εκ του σύνεγγυς τα Δεκεμβριανά.

Αφού προηγήθηκε ένα σύντομο πέρασμά του από υπουργικό θώκο, ο Καζαντζάκης αναχώρησε το 1946 για το εξωτερικό. Δυστυχώς, δεν έμελλε να γυρίσει ποτέ ξανά στην πατρίδα, ούτε φυσικά στην αγαπημένη του Αίγινα. Πέθανε στην ξενιτιά, στις 26 Οκτωβρίου 1957, σε ηλικία 74 ετών.

Στο μεσοδιάστημα, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας και συγκρούστηκε τόσο με την Ορθόδοξη όσο και με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, κατάφερε να κερδίσει τη διεθνή καταξίωση.

Αντί άλλου επιλόγου, παραθέτουμε ένα απόσπασμα από συνέντευξη που παραχώρησε ο Νίκος Καζαντζάκης στη Γαλλική Ραδιοφωνία, στο Παρίσι, στις 6 Μαΐου 1955:

Όσο πιο μακριά είμαστε από την πατρίδα μας, τόσο περισσότερο τη σκεφτόμαστε και τόσο περισσότερο την αγαπάμε. Όταν βρίσκομαι στην Ελλάδα, βλέπω τις μικρότητες, τις ίντριγκες, τις ανοησίες, τις ανεπάρκειες των αρχηγών, τη μιζέρια του λαού. Όμως, από μακριά δεν βλέπουμε τόσο ευδιάκριτα την ασκήμια και έχουμε περισσότερη ελευθερία να πλάσουμε μια εικόνα της πατρίδας αντάξια ενός ολοκληρωτικού έρωτα. Να γιατί δουλεύω καλύτερα και αγαπώ καλύτερα την Ελλάδα όταν βρίσκομαι στο εξωτερικό. Μακριά της καταφέρνω να συλλάβω καλύτερα την ουσία της και την αποστολή της στον κόσμο, και συνακόλουθα τη δική μου ταπεινή αποστολή. Κάτι ιδιαίτερο συμβαίνει στους Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό. Γίνονται καλύτεροι. Έχουν την περηφάνια της φυλής τους, νιώθουν ότι όντας Έλληνες έχουν την ευθύνη να είναι αντάξιοι των προγόνων τους. Η πεποίθησή τους ότι κατάγονται από τον Πλάτωνα και τον Περικλή μπορεί ίσως να είναι μια ουτοπία, μια αυθυποβολή χιλιετιών, όμως αυτή η αυθυποβολή, γενόμενη πίστη, ασκεί μια γόνιμη επίδραση στη νεοελληνική ψυχή. Χάρη σ’ αυτή την ουτοπία επέζησαν οι Έλληνες. Μετά από τόσους αιώνες εισβολών, σφαγών, λιμών θα έπρεπε να έχουν εξαφανιστεί. Όμως, η ουτοπία, που έγινε πίστη, δεν τους αφήνει να πεθάνουν. Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα.