Δημήτρη Μιχαλάκη, πώς σου ήρθε να φωτογραφίσεις την καραντίνα μας;

Ο Δημήτρης Μιχαλάκης ισορροπεί ανάμεσα στην ανάγκη του να υπάρξει ως καλλιτέχνης και να φωτογραφίσει ως επαγγελματίας.

Ψημένος σε δουλειές και ιδιότητες πλην της φωτογραφίας, όταν άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά μαζί της πριν από σχεδόν είκοσι χρόνια, επιχείρησε να την διαχωρίσει σε δύο μονοπάτια εντός του, όχι πάντοτε ευδάκριτα, φυσικά: το ένα είναι το αμιγώς επαγγελματικό, αυτό που χωρά μια αρμαθιά αναθέσεων, υφών και στιλ, πάντα τηρουμένων κάποιων ακρότατων κόκκινων γραμμών που μπορεί να έχει θέσει ο Δημήτρης, κατ’ αρχάς στον ίδιο του τον εαυτό. Και το άλλο,  είναι το περισσότερο ελεύθερο, αυθόρμητο, αυστηρά προσωπικό και δικό του, είναι το καλλιτεχνικό και αυτόφωτο, χωρίς τους περιορισμούς ή τα οφέλη που μπροούν να προέλθουν από την συνεργασία με κάποιο μέσο.

Και τα δύο μονοπάτια απαιτούν δουλειά, προσωπικό χρόνο, κόπο, αφοσίωση. Όλα αυτά που απαρτίζουν την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής ενός πραγματικά επιτυχημένου φωτογράφου. Ο Δημήτρης Μιχαλάκης δεν αποτίνει αυτόν τον χαρακτηρισμό στον εαυτό του, αλλά, όσο μετριόφρων και να είναι, είναι σχεδόν υποχρεωμένος (sic) να το δεχθεί, δεδομένου και του βραβείου που πρόσφατα κέρδισε, κάνοντας αυτό που προσπαθεί να κάνει όλο και καλύτερα: να πραγματοποιεί δια του φωτογραφικού του μέσου του μια κοινωνική καταγραφή.

Μεσημέρι στην λεωφόρο Συγγρού.

Νικητής με την δεύτερη

Ο Ιταλός φωτογράφος Φάμπιο Μπουτσιαρέλι για τη δουλειά του «Μαζεύουμε τους νεκρούς από το πρωί μέχρι το βράδυ» και ο Δημήτρης Μιχαλάκης για τις «42 ημέρες» ήταν οι φετινοί νικητές των διαγωνισμών για το Διεθνές Βραβείο Φωτοδημοσιογραφίας «Yannis Behrakis» και το Βραβείο Athens Photo World 2020 αντιστοίχως. Πέρσι, ο Δημήτρης είχε δηλώσει και πάλι υποψηφιότητα, όμως, αν και ήταν στην τελική τριάδα, δεν τα κατάφερε.

Τα δυο φετινά βραβεία απονεμήθηκαν -σε live streaming τελετή- με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), που υποστηρίζει συνολικά τη διοργάνωση του APW. Οι δύο φωτογράφοι έλαβαν το χρηματικό ποσό των 15.000 και 5.000 ευρώ αντίστοιχα.

Αυτό είναι, φυσικά, κινητήριος δύναμη για τον Δημήτρη και για κάθε έναν ανήσυχο φωτογράφο-ντοκιμαντερίστα όπως αυτός. «Δεν ξέρω αν θα συμμετείχα σε διαγωνισμούς, αν αυτήν την στιιγμή είχα ένα εκτομμύριο ευρώ στην τράπεζά μου», λέει μεταξύ αστείου και σοβαρού ο Δημήτρης που είναι όσο αυστηρός οι φωτογραφίες του εκ πρώτης όψεως, όσο όμως εμβαθύνεις στα λεγόμενα και το βλέμμα του τόσο εντοπίζεις την τρυφερή πτυχή που ήσουν βέβαιη ότι υπάρχει από κάτω.

Του λέω ότι είναι εμφανές μέσα από τις εικόνες του το γεγονός ότι είναι κάτοικος αυτής της πόλης και, μάλιστα, ότι την αγαπά. «Ναι, έχεις δίκιο. Αγαπώ αυτόν τον τόπο, αυτήν την πόλη. Είμαι γέννημα θρέμμα Ελευσινιώτης, αλλά έχω βρει πολλά κομμάτια του εαυτού μου στο κέντρο. Κάποτε, σύχναζα σχεδόν αποκλειστικά Εξάρχεια. Εδώ και λίγο καιρό, όμως, νιώθω ότι βρήκα την γειτονιά που με χωρά όπως το θέλω: είναι το Μεταξουργείο.’

Η πρώτη μας «διαφωνία» ήρθε στο σημείο κατά το οποίο τον ρώτησα αν υπάρχει ελπίδα στις λήψεις του τις καραντινίσιες. Το γεγονός ότι, από μεριάς μου, κατάφερα από το πρώτο κοίταγμά μου, κιόλας, πάνω τους να την εντοπίσω, τον παραξένεψε. Από την μία, τον ενδιαφέρουν οι πολλαπλές αναγνώσεις πάνω σε μια δουλειά ή ένα έργο, από την άλλη αισθάνθηκα πως τον έκανα να νομίσει πως θα ρωτήσω «κλισέ’, από αυτά που εικάζει ότι ρωτούν οι τηλεοπτικοί δημοσιογράφοι τους οποίους εξ ου και αποφεύγει.

«Πιστεύω ότι η φωτογραφία είναι δέσμια της λεζάντας της. Μπορεί να δεις μια φωτογραφία που σκέτη δεν σου λέει τίποτα και δέκα λέξεις από κάτω της να δίνουν όλο το νόημα που χρειάζεται», εξηγεί ο Δημήτρης.

Παραθέτω, λοιπόν, την δική του «μεγάλη λεζάντα» που περιγράφει και νοηματοδοτεί όλο το project «42  ημέρες», αν και, πιστεύω ότι και μια απόλυτη σιωπή να περιέβαλλε αυτές τις συγκεκριμένες εικόνες, τότε το μήνυμα θα είχε περάσει εξίσου, αν όχι περισσότερο ηχηρό:

Το να φωτογραφίζεις μέσα στην περίοδο της καραντίνας κατα την διάρκεια της έξαρσης της πανδημίας covid-19 σήμαινε τη συνειδητοποίηση του πρώτου περιορισμού, του περιορισμού τού βλέμματος, το οποίο αρχικά μπορούσε να φτάσει μέχρι εκεί που επέτρεπε η βεβαίωση κυκλοφορίας.

Και αργότερα, τη συνειδητοποίηση για το πώς το physical distancing σχετιζόταν και έπαιρνε τη μορφή τού social distancing. Και μπορεί η σωματική απόσταση να είναι μια κατεξοχήν φωτογραφική λειτουργία, η μετατροπή της σε κοινωνική απόσταση ωστόσο μετέτρεψε και το φωτογραφικό μέσο σε ενεργό κομμάτι μιας βιοπολιτικής που παρέκκλινε από το μέχρι πρότινος κοινωνικά και σωματικά «υγιές», δημιουργούσε την ανάγκη για νέες «κανονικότητες» και απαιτούσε το κέντρο της πόλης σε διαδικασία ερημοποίησης αποκλείοντας την οποιαδήποτε παρουσία ως εν δυνάμει παθογόνα -ή φέρουσα μια προηγούμενη -παθολογική πλέον- κανονικότητα. Το να περιμένεις κάποια πρωινά να αδειάσει η Συγγρού ή η Εθνική οδός, είτε για να τις διασχίσεις είτε για να κατασκευάσεις φωτογραφικά τη νέα κανονικότητα, είναι κάτι που στην προ-Covid εποχή δεν θα ήταν δυνατό καν να φανταστείς.

Οι ΜΕΘ έγιναν το σημείο αναφοράς μας, όχι μόνο ως τόποι διακομιδής ασθενών, αλλά και ως τόποι διεκδίκησης των αναγκαίων για τη δημόσια υγεία. Ωστόσο έγιναν και το πρότυπο για το πώς πρέπει να είναι οι προσωπικοί μας χώροι κι εμείς μέσα σε αυτούς. Η δυστοπία μιας ενδεχόμενης και κάποιες φορές αναμενόμενης έκτακτης κατάστασης έγινε υλική πραγματικότητα και βιώθηκε όχι σε κοινά bunker όπου συγκεντρώνονται ομάδες ανθρώπων που από κοινού φροντίζουν να σωθούν, αλλά μέσα σε εκατομμύρια ξεχωριστά bunker στα οποία μετατράπηκε ο κάθε ιδιωτικός  χώρος.

Κι ενώ στα προάστια ο δημόσιος χώρος ήταν το πεδίο που προσδιορίστηκε άμεσα από την επαναδιεκδίκηση της λειτουργίας του και οι δρόμοι γέμιζαν κάθε μέρα με κίνηση πρωτόγνωρη για τις περιοχές αυτές, οι δρόμοι στο κέντρο της πόλης άδειασαν, σα να μην υπήρχαν κάτοικοι που να ήθελαν να τους ζουν πλέον ή σα να φαντάζονταν ότι αν εξαφανιστούν από τους δρόμους δε θα τους βρει το τέρας.

Μόνες φιγούρες στο κέντρο της πόλης  οι κατά τόπους άστεγοι, χωρίς βεβαίωση κυκλοφορίας, να μας υπενθυμίζουν ότι κάποια στιγμή οι δρόμοι θα καταργήσουν την κοινωνική απόσταση ακόμα και αν τα σώματα μείνουν για καιρό ακόμα απομακρυσμένα.

Βασιλική, 70, στο υπνοδωμάτιο του σπιτιού της.

Η φωτογραφία ως προέκταση της πολιτικής σκέψης

«Πάντα με έκαιγαν και με καίνε τέτοια θέματα και πάντα αυτά ήθελα να κάνω. Το social recording που με ενδιαφέρει δεν είναι άσχετο με την πολιτική κατάσταση που επικρατεί στην χώρα και τον κόσμο. Η ευτυχία ή η δυστυχία των ανθρώπων έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό και με τις εκάστοτε πολιτικές που ακολουθούνται υπέρ του και, συνηθέστερα, εναντίον του. Η ανάγκη και η επιθυμία μου να ασχοληθώ με αυτό το πράγμα με οδήγησε και στην φωτογραφία ως δουλειά.

Ισορροπώ, τόσα χρόνια, μεταξύ αναθέσεων και προσωπικών projects, στοχεύοντας σιγά σιγά να επικεντρωθώ αποκλειστικά στα δεύτερα, για διάφορους λόγους. Το περιοδικό Κ της Καθημερινής μου ανέθεσε να αποτυπώσω φωτογραφικά την καραντίνα και, μάλιστα, δύο από τις δουλειές μου έγιναν και εξώφυλλα. Φωτογράφισα, συγκεκριμένα, κάποιους άδειους δρόμους και μια μερίδα επαγγελματιών από εκείνους που αναγκάζονταν να εργαστούν μες στην καραντίνα: ταμίες σούπερ μάρκετ, φαρμακοποιοί, οδηγοί λεωφορείων και τα λοιπά…

Είχαμε κάνει και ένα αφιέρωμα για το ΕΚΑΒ και τους εργαζόμενους με το περιοδικό, μία φωτογραφία από το οποίο την πήρα και την ενέταξα στο προσωπικό μου project, έχοντάς την από πριν ούτως ή άλλως κατά νου.

Δουλέυω τις ιδέες μου έχοντας έναν στόχο πάντα εξ αρχής, ο οποίος με πάει και, άλλοτε, τον πηγαίνω κι εγώ. Βάζω, επίσης, πάντοτε εξ αρχής έναν τίτλο, τον οποίο, κάποιες φορές, αλλάζω στην πορεία. Εν προκειμένω, έμεινε ο ίδιος μέχρι το τέλος. Στο project 42 ημέρες, έκανα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό αυτό που είχα κατά νου και πάντρεψα για την τελική του σύνθεση φωτογραφίες από την ανατεθειμένη δουλειά του περιοδικού και από τις δικές μου εξορμήσεις στους δρόμους της Αθήνας εκείνη την περίοδο της άνοιξης του 2020.

Μπήκα σε ΜΕΘ, περπάτησε σε άδειες λεωφόρους-με ενδιέφερε πολύ η Εθνική Οδός και ένα Σαββατόβραδο στην πόλη, ένα άδειο Σαββατόβραδο.»

Σάββατο βράδυ στο κέντρο της πόλης.

Ο Δημήτρης λέει ότι, αν ήταν μουσικός, θα έγραφε κάποιες μουσικές, αν ήταν ποιητής θα έγραφε. «Είμαι φωτογράφος και το δικό μου μέσο είναι η φωτογραφική μου μηχανή. Φωτογράφισα, λοιπόν. Συζητάμε, καμιά φορά και λέμε, θα τελειώσει όλο αυτό κάποια στιγμή; Φυσικά και θα τελειώσει. Το… άλλο που ζούμε δεν θα τελειώσει. Λες και ήμασταν όλοι τέλεια και ήρθε η καραντίνα να μας τσακίσει. Ήδη υπάρχουσες παθογένειες αποκάλυψε αυτή η κατάσταση, αυτό πιστεύω. »

Τον ρωτώ πώς και αν εκδήλωσε την χαρά του για τη νίκη στον φωτογραφικό διαγωνισμό. «Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν ανεπίσημα μερικές μέρες πριν την online βράβευση και επίσημα δύο 24ωρα πριν, άρα προλάβαμε την δεύτερη καραντίνα, ουσιαστικά, και έτσι καταφέραμε να μαζευτούμε λίγοι και καλοί στο στέκι μας στο Μεταξουργείο, να φάμε και να πιούμε. Γιορτάσαμε, χαρήκαμε…»

Το project «42 ημέρες» απαρτίζεται από δώδεκα φωτογραφίες, αλλά ο Δημήτρης ετοιμάζει ήδη μια επόμενη δουλειά, η οποία αποτελείται από μια σειρά πορτρέτων. Συνεχίζει να τον αφορά η καραντίνα, αλλά με άλλη προσέγγιση αυτήν την φορά. Όπως λέει και ο ίδιος: «Οι 42 ημέρες ήρθαν και παρήλθαν, τώρα ζούμε κάτι άλλο και ας μιλήσουμε για αυτό. Ή ας φωτογραφίσουμε τέλος πάντων.»

Νοσοκομείο «Σωτηρία», γιατρός και νοσηλεύτριες στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας για ασθενείς με covid-19.

Ντοκιμαντέρ, δηλαδή, δεν θα έκανες, Δημήτρη Μιχαλάκη;

«Ως επαγγελματίας έχω δουλέψει πίσω από την κάμερα για λόγους παραγωγής ντοκιμαντέρ. Ας πούμε έχω γυρίσει σχεδόν όλη την Μέση Ανατολή για τις ανάγκες ενός ντοκιμαντέρ για τα τούρκικα σήριαλ. Από μόνος μου, όμως, ως Δημήτρης, δεν έχω προς το παρόν αυτήν την ανάγκη-άσε που υπάρχουν κάποιοι εξαιρετικοί συνάδλεφοι που έχουν φύγει από την φωτογραφία και μετατοπίστηκαν στο ντοκιμαντέρ. Άσε που δεν έχω γεμίσει ως φωτογράφος, ακόμα. Βέβαια, μπορεί και να μην προλάβω να γεμίσω ποτέ…»

Θα απολαύσουμε τις φωτογραφίες του Δημήτρη σε μια έκθεση που θα διοργανωθεί του χρόνου από το ΙΣΝ, καλώς εχόντων των πραγμάτων. Ως τότε, είναι βέβαιο πως ο αγαπημένος φωτογράφος θα μας απασχολήσει ξανά, γιατί πρόκειται περί μιας πυρετώδους περιόδου για τον ίδιο και την τέχνη του.

Λίγα λόγια για τον φωτογράφο

Ο Δημήτρης Μιχαλάκης γεννήθηκε το 1977 στην Ελευσίνα. Σπούδασε στη Σχολή Φωτογραφίας Focus στην Αθήνα. Από το 2004 είναι τακτικός συνεργάτης στο περιοδικό K Magazine (Καθημερινή, Κυριακάτικη έκδοση) και το περιοδικό E (Ελευθεροτυπία, Κυριακάτικη έκδοση). Οι φωτογραφίες του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα ελληνικά και διεθνή έντυπα. (Spiegel, Die Zeit, περιοδικό Rolling Stones, Le Monde, Washington Post, Διεθνείς NY Times, Vice). Έχει ταξιδέψει με δημοσιογραφικές αποστολές σε πολλές χώρες του κόσμου. Αφού εκπλήρωνε την φωτογραφική του αποστολή για το εκάστοτε μέσο, συνήθως αναλάμβανε μόνος το εισιτήριο της επιστροφής, για να έχει την ευκαιρία να καθίσει και άλλες μέρες και να εξερευνήσει τον κάθε τόπο. Μια άλλη του αγάπη, πέρα από την φωτογραφία, είναι η μαγειρική, με την οποία ξεκίνησε μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown να ασχολείται ενεργά: σε ένα από τα αγαπημένα του καφενεία-μεζεδοπωλεία στην Αθήνα, στην γειτονιά του, το Μεταξουργείο, ετοιμάζει τους αγαπημένους του μεζέδες και το απολαμβάνει πολύ.

Ατομικές εκθέσεις:

2013: «Burnout» (σε εξέλιξη), Colemine Gallery, Ζυρίχη, Ελβετία
2010: «Λεωφόρος ΝΑΤΟ», Γκαλερί Cheapart, Αθήνα, Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, Ελλάδα
2008: «Old School» Sen Yung China Gamma Photo Agency Πολιτιστική Ολυμπιάδα της Κίνας

Ομαδικές εκθέσεις:

2016: Burnout, European Month of Photography, MUSA-Museum, Βιέννη, Αυστρία, Burnout, Athens Photo Festival, Αθήνα, The Road Not Taken, Medphoto Festival, Ρέθυμνο, Depression Era, Στην Εποχή της Ύφεσης, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα
2014: Le Mois de la Photo, La Maison Europeenne de la Photographie, Παρίσι, Fotohonap, Βουδαπέστη, 22 η Διεθνής Φωτογραφική Συνάντηση «Λογότυπα», Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης | Photo Biennale, Θεσσαλονίκη, No Country for Young Men: Contemporary
Greek Art in Times of Crisis, Bozar, Palais des Beaux – Arts & Atelier Bouwmeester, Βρυξέλλες, Βέλγιο, Austerity and Greece, Γκαλερί Uri- Eichen Gallery, Σικάγο, Η.Π.Α.
2012: Lumix Festival

ΥΓ: Την φωτογραφία που εμφανίζεται στην αρχή του θέματος, με τον Δημήτρη να ποζάρει φορώντας μαύρα ρούχα έχει τραβήξει ο Βαγγέλης Τάτσης.