Χρήση (και κατάχρηση) της γενικής

Μια από τις θεματικές ενότητες του «Εγχειριδίου της ορθής γραφής» (Τα πιο συχνά ορθογραφικά, γραμματικά και συντακτικά λάθη) του Δ. Ν. Μαρωνίτη (ειδική έκδοση για την εφημερίδα «Το Βήμα») είναι αφιερωμένη στη χρήση της γενικής πτώσης.

Στις γραμμές που ακολουθούν παρουσιάζονται οι πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις του αειμνήστου δασκάλου αναφορικά με την ενδεδειγμένη χρήση της γενικής στο νεοελληνικό λόγο:

Η γενική πτώση στον γραπτό λόγο, ιδίως τον επιστημονικό, είναι ισότιμη με την ονομαστική και την αιτιατική, και σε πολλές περιπτώσεις αναντικατάστατη. Δεν πρέπει ωστόσο να γίνεται κατάχρηση της γενικής είτε από επίδραση της καθαρεύουσας είτε από μεταφορά ξενόγλωσσων συντάξεων. Ο νεοελληνικός λόγος διαθέτει εκφραστικά μέσα τα οποία περιορίζουν στο σωστό μέτρο τη χρήση της γενικής. Προς αυτή την κατεύθυνση:

1. Τρέπουμε, όπου αυτό είναι δυνατό, την αρχαιόκλιτη άναρθρη γενική σε επίθετο:

• ακριβείς όροι αντί όροι ακριβείας
• ψυκτικό σύστημα αντί σύστημα ψύξεως
• καταληκτική ημερομηνία αντί ημερομηνία λήξεως
• κυβερνητικός ανασχηματισμός αντί ανασχηματισμός κυβερνήσεως

2. Τρέπουμε την ονοματική σε ρηματική έκφραση, προπαντός στις περιπτώσεις όπου έχουμε αλλεπάλληλες εξαρτημένες γενικές, σύνταξη που δεν προσιδιάζει στον νεοελληνικό λόγο:

• η ανάγκη να εξακριβωθούν τα στοιχεία κατηγορίας αντί η ανάγκη εξακρίβωσης (ή εξακριβώσεως) των στοιχείων κατηγορίας
• προτάσεις για την ενίσχυση του αμυντικού συστήματος της χώρας αντί προτάσεις ενισχύσεως του αμυντικού συστήματος της χώρας
• νόμοι για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αντί νόμοι περί προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος

ΠΡΟΣΟΧΗ: Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατό να αντικατασταθεί η εξαρτημένη γενική και με εμπρόθετο. Η τροπή αυτή νομιμοποιείται μόνον όπου δεν παραβιάζονται το γλωσσικό αίσθημα και η σαφήνεια του νοήματος. Δοκιμότερη είναι η έκφραση:

• ποτήρι για νερό, κρασί κτλ. αντί ποτήρι νερού, κρασιού κτλ.
• θέμα για συζήτηση ή συζητούμενο θέμα αντί θέμα συζητήσεως

Παρά ταύτα λέμε και γράφουμε:

• οι κάτοικοι του χωριού και όχι οι κάτοικοι από το χωριό
• η γνώση της αλήθειας και όχι η γνώση για την αλήθεια
• η αρχή της αβεβαιότητας και όχι η αρχή για την αβεβαιότητα
• τα αίτια του πελοποννησιακού πολέμου και όχι τα αίτια για τον πελοποννησιακό πόλεμο