Ποιος φοβάται τη σεξουαλικότητα του Φρεντερίκ Σοπέν;

Σύμφωνα με τον Μορίτς Βέμπερ, έναν μουσικό συντάκτη, ο Φρεντερίκ Σοπέν ήταν ομοφυλόφιλος. Η «είδηση» θα μπορούσε να μην έχει ιδιαίτερη σημασία – στο κάτω-κάτω έχουν ήδη περάσει σχεδόν 200 χρόνια από το θάνατο του θρυλικού συνθέτη της κλασικής μουσικής.

Όμως αποκτά νέο περιεχόμενο εξαιτίας δύο παραμέτρων: Πρώτον, το «εύρημα» του Βέμπερ δεν στηρίζεται σε νεοαποκαλυφθέντα στοιχεία, αλλά στην αλληλογραφία του Σοπέν, η οποία έχει ήδη μελετηθεί διεξοδικά από ιστορικούς – σαφώς αρμοδιότερους από έναν μουσικό συντάκτη. Και δεύτερον, ο Σοπέν ήταν… Πολωνός.

Τα… στραβά μάτια των βιογράφων του Σοπέν

Όπως εξήγησε ο Βέμπερ μιλώντας στη δίωρη ραδιοφωνική εκπομπή «Οι άνδρες του Σοπέν», που μεταδόθηκε από τον ελβετικό ραδιοφωνικό σταθμό SRF, έχουν υπάρξει σκόπιμα λανθασμένες μεταφράσεις των επιστολών του, ενώ παράλληλα έχει δοθεί υπερβολική έμφαση σε φήμες για σχέσεις του με γυναίκες.

Αντιθέτως, οι βιογράφοι του κατόρθωσαν με κάποιο τρόπο να παραβλέψουν τις σαφείς αναφορές του στην αναζήτηση σεξουαλικών συντρόφων (ανδρικού φύλου) σε δημόσιες τουαλέτες.

Ο δημοσιογράφος, ο οποίος ξεκίνησε την έρευνα των επιστολών του Σοπέν στη διάρκεια του πρώτου lockdown της άνοιξης, υποστηρίζει ότι ανακάλυψε μια «πλημμύρα διακηρύξεων αγάπης προς άλλους άνδρες». Ορισμένες φορές, συνεχίζει, ο ερωτικός τόνος των επιστολών του είναι απολύτως σαφής, ενώ άλλες είναι γεμάτες παιχνιδιάρικα υπονοούμενα. Σε μια εξ αυτών, ο Σοπέν χαρακτηρίζει τις φήμες για σχέσεις του με γυναίκες «μανδύα για κρυμμένα συναισθήματα».

Ιστορικές… πλάνες

Είναι αλήθεια ότι οι ιστορικοί είναι αντιμέτωποι με μια πρόκληση σε ό,τι αφορά το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας. Μέχρι (υπερβολικά) πρόσφατα, ήταν εξαιρετικά σπάνιο για τον οποιονδήποτε να μιλά δημόσια για το σεξουαλικό του προσανατολισμό – πολύ περισσότερο αν ήταν διάσημο πρόσωπο.

Από την άλλη, μέσα από ημερολόγια ή προσωπική αλληλογραφία, όπως στην περίπτωση του Σοπέν, γίνεται σχεδόν αναντίρρητα σαφές πως το υπό μελέτη πρόσωπο διατηρούσε ερωτικές σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου.

Αυτός είναι και ο λόγος που κατά καιρούς οι ιστορικοί κατηγορούνται πως η άρνησή τους να μιλήσουν για το εκάστοτε πρόσωπο ως ομοφυλόφιλο, σχετίζεται περισσότερο με τον συντηρητισμό τους, παρά με την πραγματική έλλειψη επαρκών αποδείξεων.

View this post on Instagram

A post shared by Sweetbitter | A Sappho Podcast (@sweetbitterpod)

Το φαινόμενο είναι τόσο διαδεδομένο ώστε όχι μόνο να έχει απασχολήσει ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστές, αλλά να μετατραπεί ακόμη και σε… meme. Το slogan «Gals being Pals» (κορίτσια που απλώς είναι φίλες), χρησιμοποιείται ευρέως για να καυτηριάσει τις λεσβιακές σχέσεις που παρουσιάζονται από ιστορικούς – ή και από δημοσιογράφους – ως στενές φιλίες ή ακόμη και απλές… συγκατοικήσεις.

Πόλωση στην Πολωνία

Στην περίπτωση του Σοπέν, η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι θεωρείται εθνικό ίνδαλμα της Πολωνίας, μιας χώρας που είναι διαβόητη για τα συντηρητικά της ήθη.

Ο Σοπέν μεγάλωσε στη Βαρσοβία, όμως εγκατέλειψε τη χώρα σε ηλικία 20 ετών και δεν επέστρεψε ποτέ. Παρόλα αυτά, παραμένει σύμβολο της Πολωνίας, όπου πραγματοποιούνται αρκετά ετήσια μουσικά φεστιβάλ με το όνομά του, το οποίο έχει δοθεί και στο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας.

Ο πρόεδρος της χώρας, Αντρέι Ντούντα, με τις γνωστές του θέσεις γύρω από τις εκτρώσεις, έχει αποκηρύξει το κίνημα για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα ως μια «ιδεολογία χειρότερη και από τον κομμουνισμό».

Οι επίμαχες επιστολές

«Δεν σου αρέσει να σε φιλούν», έγραφε ο Σοπέν στον σχολικό του φίλο, Τίτους Βοϊτσεχόφσκι σε μια από τις 22 επιστολές. «Σε παρακαλώ, επίτρεψέ μου να το κάνω σήμερα. Θα πρέπει να πληρώσεις για το βρώμικο όνειρο που είδα για σένα χθες τη νύχτα». Τα γράμματα προς τον «φίλο» του, έναν πολιτικό ακτιβιστή που είχε εμπλακεί ενεργά στην εξέγερση της Πολωνίας τον Ιανουάριο του 1963, συχνά ξεκινούν με την προσφώνηση «ζωή μου» και καταλήγουν με τη φράση: «Δώσε μου ένα φιλί, αγαπημένε μου εραστή».

Κάποιες επιστολές, αναφέρονται σχεδόν ευθέως σε σεξουαλικές πράξεις. Τον Ιούλιο του 1837, ο Σοπέν έγραφε από τον Λονδίνο στον φίλο του Τζούλιαν Φοντάνα, μιλώντας με ενθουσιασμό για τα «εξαιρετικά ουρητήρια», όπου δεν υπήρχε κανένα μέρος για να… ουρήσεις.

Ο Βέμπερ αναφέρθηκε και σε μια επιστολή του προς τον Βοϊτσεχόφσκι που γράφτηκε το 1829. Εκεί, σύμφωνα με το δημοσιογράφο, ο Σοπέν τον περιγράφει ως «ο ιδανικός μου, εκείνος τον οποίο υπηρετώ πιστά» και ο οποίος ενέπνευσε ένα αντάτζιο που ο συνθέτης είχε γράψει πρόσφατα.

Τι υποστηρίζουν οι βιογράφοι του

Μετάφραση της τελευταίας επιστολής που δημοσιεύθηκε το 2016 από το Ινστιτούτο Φρεντερίκ Σοπέν της Βαρσοβίας, αποδίδει ολόκληρη την παραπάνω φράση σε θηλυκό γένος – παρά το γεγονός ότι στα πολωνικά είναι αρσενικό.

Μόλις το 2018, μια βιογραφία του Σοπέν από τον Αγγλοκαναδό μουσικολόγο Άλαν Γουόκερ περιγράφει τον Βοϊτσεχόφσκι ως «καρδιακό φίλο». Gals being pals…

Σύμφωνα, μάλιστα με τον Γουόκερ, τα ερωτικά φορτισμένα γράμματα που απηύθυνε ο Σοπέν σε έναν άνδρα ήταν προϊόν μιας «ψυχολογικής σύγχυσης», μιας «πνευματικής στρέβλωσης», που έκανε τον Σοπέν να εκτρέπει σκέψεις ερωτικού πόθου προς τον φίλο του, ενώ «το σωστό θα ήταν να απευθύνονταν στην Κονστάντσα Γκλαντκόφσκα», μια Πολωνή σοπράνο, με την οποία φημολογούνταν ότι ήταν ερωτευμένος.

Ο Βέμπερ, πάντως, τονίζει ότι κατά την έρευνά του δεν ανακάλυψε καμιά σαφή απόδειξη για αυτόν τον έρωτα, αλλά ούτε και για έναν υποτιθέμενο αρραβώνα με την 16χρονη Μαρία Βοτζίνσκα. «Αυτές οι σχέσεις δεν ήταν τίποτα παραπάνω από φήμες, που στηρίχτηκαν σε γαργαλιστικές υποσημειώσεις σε βιογραφίες του», δήλωσε σε τηλεφωνική του συνέντευξη στον Guardian. «Ούτε το Ινστιτούτο Σοπέν, ούτε οι βιογράφοι του έχουν καταφέρει να βρουν αποδείξεις».

Εκπρόσωπος του Ινστιτούτου Σοπέν που μίλησε στη ραδιοφωνική εκπομπή του SRF συμφώνησε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για έρωτες του συνθέτη με γυναίκες, με την εξαίρεση ορισμένων αναφορών από μέλη της οικογένειάς του.

Όταν ερωτήθηκε σχετικά με τις επιστολές, ωστόσο, ο εκπρόσωπος του Ινστιτούτου υποστήριξε ότι η γλώσσα τους ήταν προϊόν της ρομαντικής εποχής στην οποία γράφτηκαν, αλλά και του… μορφωμένου κύκλου του Σοπέν. «Αν τις διαβάσετε στο αυθεντικό πολωνικό κείμενο, ακούγονται λιγάκι διαφορετικές».

«Ο τρόπος που χρησιμοποιεί τη γλώσσα ο Σοπέν είναι τόσο μουσικός και περίπλοκος, που θα ήταν τρέλα να προσπαθήσει κάποιος να τα μεταφράσει όλα αυτά».

Αναφορικά με τη συγκεκριμένη μετάφραση της επιστολής του 1829, ο μεταφραστής Ντέιβιντ Φρικ δήλωσε στον Guardian ότι είναι πράγματι πιθανό ο Σοπέν να αναφερόταν στον Βοϊτσεχόφσκι.

«Ήταν ένας ρομαντικός που δεν έκανε διακρίσεις στην έκφραση της «αγάπης» του με βάση το φύλο», δήλωσε ο Φρικ, συνταξιούχος καθηγητής σλαβικών γλωσσών στο Πανεπιστήμιο Γέιλ. «Όμως ο ισχυρισμός ότι πίσω από αυτό κρύβεται κάποια συνωμοσία είναι παράλογος».

«Το Ινστιτούτο είναι πράγματι ένας οργανισμός με συντηρητικές πολιτικές θέσεις, όμως δεν διαπίστωσα κάποια λογοκρισία στην πολωνική έκδοση, ούτε κάποια διόρθωση στις σημειώσεις μου για τα εδάφια που αφορούν τη σεξουαλικότητα του Σοπέν».

Νέα οπτική στη μελέτη του Σοπέν

Ο Βέμπερ, πάντως, ελπίζει η ανακάλυψή του να ενθαρρύνει περαιτέρω μελέτες για τον τρόπο με τον οποίο η σεξουαλικότητα του Σοπέν επηρέασε τη μουσική του.

«Το γεγονός ότι ο Σοπέν ήταν αναγκασμένος να κρύβει για πολύ καιρό ένα μέρος της ταυτότητάς του, όπως γράφει ο ίδιος στα γράμματά του, θα έχει αφήσει σημάδια στην προσωπικότητα και την τέχνη του», εξηγεί ο Βέμπερ. «Η μουσική του επέτρεπε να εκφράζεται ελεύθερα, επειδή είχε το πλεονέκτημα της απουσίας λέξεων».

Ο ίδιος ο Σοπέν γράφει σε μια επιστολή του προς τον Βοϊτσεχόφσκι: «Ομολογώ στο πιάνο τα πράγματα που μερικές φορές θα ήθελα να λέω σε εσένα».