Το νόημα της θυσίας

Ηξακουστή ρήση «ο Θεός έφτιαξε τους ανθρώπους, αλλά ο Κολτ τούς έκανε ίσους» υποκρύπτει τόσες αλήθειες όσες και ψευτιές. Εάν θέλαμε να είμαστε απολύτως ακριβείς, θα λέγαμε ότι ο εφευρέτης Σάμουελ Κολτ και το διαβόητο περίστροφό του επέφεραν την ισότητα σε μια προαιώνια ανισότητα και, ως εκ τούτου, παγίωσαν την τελευταία (παρότι, φευ, μονάχα προσωρινά). Από τότε που ο άνθρωπος κατανόησε ότι μια γερή γροθιά μπορεί να δώσει τη λύση σε μια αδιέξοδη διαπραγμάτευση, συνειδητοποίησε παράλληλα πως όλες οι γροθιές δεν είναι ισοδύναμες. Πριν μάθει να μιλάει ή – πόσω μάλλον – να γράφει, ο άνθρωπος έμαθε να βελτιώνει τη φυσική του ρώμη ή να συγκαλύπτει τη φυσική του αδυναμία με τεχνάσματα και τεχνητά μέσα: κρυβόταν, ας πούμε, πίσω από έναν βράχο και παραμόνευε το θύμα του, του την έπεφτε μπαμπέσικα και, προκειμένου να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του, του έλιωνε το κεφάλι με μια κοτρώνα. Η πέτρα, το τόξο, το σφυρί, το τσεκούρι… – όλα ήταν βοηθήματα διαλόγου εκείνα τα αθώα χρόνια. Ακόμη και πολύ αργότερα, η σάρισα, το περίφημο ακόντιο της μακεδονικής φάλαγγας που κάποια εποχή ξεπέρασε τα έξι μέτρα σε μήκος, σκοπό είχε να τηρούμε τις κοινωνικές αποστάσεις.

Το περίστροφο του Κολτ ολοκλήρωσε αυτή τη μακραίωνη διαδικασία. Αφενός έσβησε εν μιά νυκτί κάθε σωματικό πλεονέκτημα του εχθρού σου, αφετέρου εξατομίκευσε τη σφαγή σε αποδεκτά για τον ανθρωπισμό σου επίπεδα: μπορούσες να σκοτώσεις μόνον εκείνον και όχι όλο του το σόι. Επιπροσθέτως, ήταν πανάλαφρο, πρόσφορο για μεταφορά και χρήση σε κάθε κοσμική εκδήλωση. Ωστόσο, το περίστροφο και οι κατοπινές παραλλαγές του γρήγορα φάνηκε ότι υστερούσαν εκεί όπου δεν ήθελες να επιλύσεις τις προσωπικές σου διαφορές, εκεί όπου, όχι η ποιότητα, αλλά η ποσότητα μετρούσε: στα πεδία των μαχών. Εκεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της «δύναμης πυρός» ήταν σιωπηρά αποδεκτό από τα στρατιωτικά επιτελεία ολόκληρης της υφηλίου, μολονότι ένα τσίμπημα στη συνείδησή της εξακολουθούσε να το νιώθει η κοινή γνώμη όποτε η εν λόγω «δύναμη» μεταξύ των εμπολέμων ήταν κατάφωρα «ασύμμετρη». Δείτε με πόση αποστροφή αντέδρασε η αλήστου μνήμης Κοινωνία των Εθνών το 1935, όταν ο αποικιακός στρατός του Μουσολίνι θέριζε με πολυβόλα Αιθίοπες εξοπλισμένους με ακόντια· πόσο κακολογήθηκαν – ως προς το fair play της υπόθεσης, εξυπακούεται – οι σιδηρόφρακτες μεραρχίες του Χίτλερ· ακόμη και το Enola Gay, που έριξε την πρώτη ατομική βόμβα από ύψος σχεδόν εννιάμισι χιλιάδων μέτρων πάνω στη Χιροσίμα, δεν άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις.

Βλέπετε, η ανθρώπινη συνείδηση πολύ δύσκολα αναπροσαρμόζεται στις απαιτήσεις των καιρών· αποδέχεται την εικόνα ενός Δαυίδ που θα τον ενισχύσεις με μια σφεντόνα – ή με μια τσουγκράνα, όπως στη μάχη της Κρήτης – αλλά όχι κι ενός Γολιάθ με φλογοβόλο.

Η αποτρόπαιη κληρονομιά του ολοκληρωτικού πολέμου (μια από τις πιο μακάβριες καινοτομίες του Δευτέρου Παγκοσμίου, που παραδόξως μέχρι στιγμής δεν μας βγήκε σε κακό) συνίσταται στον πλήρη αφανισμό του εχθρού, δίχως την παραμικρή διάκριση ανάμεσα σε άμαχους και μάχιμους, χωρίς έλεος και με κάθε διαθέσιμο μέσον. Από τη στιγμή λοιπόν που η σύγχρονη τεχνολογία έβαλε το χεράκι της και κατέστησε τον αφανισμό, όχι μονάχα εφικτό, αλλά και αμοιβαία εξασφαλισμένο (το περιβόητο MAD: Mutually Assured Destruction), οι στρατιωτικοί ιθύνοντες του πλανήτη, με τα υπολείμματα από τας σώας φρένας που τους έχουν απομείνει, κατανόησαν ότι το επόμενο μεγάλο στοίχημα δεν θα πρέπει να είναι ο πλήρης αφανισμός του εχθρού (κάτι τέτοιο, δυστυχώς, θα συνεπαγόταν τον αφανισμό και των ιδίων), αλλά ο «στοχευμένος» αφανισμός του. Εάν κατάφερνες, μάλιστα, να συνδυάσεις τον «στοχευμένο» αφανισμό του εχθρού σου – την εξατομίκευση του αφανισμού, όπως θα μας έλεγε και ο Σάμουελ Κολτ – με μηδενικές απώλειες για τους δικούς σου ανθρώπους, θα ήταν σαν να κέρδιζες το Τζακ Ποτ.

Με αυτόν τον θεμελιώδη αναπροσανατολισμό οδηγηθήκαμε μεταπολεμικά από τις «έξυπνες βόμβες» (που, στην πράξη, δεν αποδείχτηκαν και τόσο «έξυπνες») στα μικρά μη επανδρωμένα πολεμικά αεροπλάνα. Στα φονικά drones.

Γνωρίζουμε ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν φημίζεται για την ευαισθησία του όσον αφορά το ανθρώπινο κόστος. Μολαταύτα, δεν έχει και την ευχέρεια ανθρωποθυσιών που θα είχε ένας σουλτάνος, όσο και αν δείχνει να τον κολακεύει η σύγκριση. Εάν μπορεί να μη φιλοδωρεί με φέρετρα τα χωριά της Ανατολίας, επιλέγει να μην τα φιλοδωρεί. Εάν τον παίρνει οικονομικά να στρατεύει σύρους μισθοφόρους αντί για τούρκους φαντάρους, δεν διστάζει να βάλει το χέρι στην κρατικό κορβανά. Πάνω απ’ όλα, εντούτοις, προτιμάει – και για λόγους υψηλού prestige ανάμεσα στους απανταχού καραβανάδες – να στέλνει άψυχους στρατιώτες παρά έμψυχους. Οπως μας πληροφορεί το πρακτορείο Reuters, η τουρκική αεροπορική βιομηχανία κατασκευάζει ήδη εξ ολοκλήρου τα δικά της drones με τηλεκατευθυνόμενους λέιζερ πυραύλους. Πρώτο πεδίο δράσης – περιορισμένο ακόμη – των τουρκικών drones ήταν το σφαγείο της Λιβύης. Δεύτερο – πιο εκτεταμένο – το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Η πανδημία εκτόπισε από τα πρωτοσέλιδα τη φθινοπωρινή σφαγή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και περιόρισε το παγκόσμιο ενδιαφέρον στις γεωπολιτικές πτυχές της. Κυριάρχησε – ιδίως στην αρμενική κοινή γνώμη – η οργή για την «προδοσία του Πούτιν» (ας την λάβουν υπ’ όψιν τους και όσοι δικοί μας κουφιοκεφαλάκηδες νομίζουν ότι έχουμε υπογράψει με το «ξανθό γένος» κάποιο προαιώνιο συνυποσχετικό). Σε δεύτερη μοίρα πέρασε το γεγονός ότι ο πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ λες και ξεπήδησε από τις πιο ζοφερές σελίδες του Χ. Τζ. Ουέλς, ήταν κι εν πολλοίς ο πρώτος πόλεμος Ανθρώπων και Μηχανών.

Από τη μια πλευρά, μπορούμε να φανταστούμε στα χαρακώματα, ψυχωμένα ή έντρομα νέα παιδιά – όπως τα νέα παιδιά παντού στον κόσμο – να περιμένουν να εμφανιστεί ο εχθρός· από την άλλη πλευρά, δεκάδες ή κι εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, στη ζεστασιά και στην ασφάλειά του, ο συνομήλικος εχθρός, μεγαλωμένος κατά πάσα πιθανότητα και αυτός – όπως τα φανταράκια από την Αρμενία – παίζοντας video games στο Internet Café της γειτονιάς του, αλλά και με την ανεπανάληπτη τώρα δυνατότητα να μακελέψει τα δυστυχισμένα πλάσματα που είχαν την ψευδαίσθηση ότι θα τους δοθεί τουλάχιστον η ευκαιρία να υπερασπιστούν τη ζωή τους… Ποια ευκαιρία να σου δοθεί απέναντι σε ένα drone, πέρα από την ευκαιρία να πεθάνεις όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και ανώδυνα; Και οι επιτελείς σου, εκείνοι που θα συρθούν να υπογράψουν την αυριανή εκεχειρία ή την αυριανή παράδοση κοστολογώντας αναλόγως το δικό σου αίμα, σήμερα πια, στη δυστοπία των drones, πώς θα βρουν λόγια να σου εξηγήσουν το νόημα της θυσίας;