Κοροναϊός : Τα βιζόν της Δανίας έχουν να μας μάθουν ένα πολύτιμο μάθημα

Μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο ο κοροναϊός έχει προλάβει να μεταμορφώσει ολοκληρωτικά τον κόσμο μας, όπως τον γνωρίζαμε. Μέχρι πρόσφατα, όμως, οι δικές του μεταμορφώσεις υπήρξαν εξαιρετικά περιορισμένες, με τους επιστήμονες να σχολιάζουν τη σχετική σταθερότητα που παρουσίαζε.

Όμως μια είδηση προξένησε αγωνία στον παγκόσμιο πληθυσμό – συμπεριλαμβανομένων και των ειδικών: Μια μετάλλαξη του κοροναϊού εντοπίστηκε σε βιζόν της Δανίας, έχοντας ήδη περάσει από αυτά πίσω στον άνθρωπο.

Γράφοντας στον Guardian, ο Μάθιου Μπέιλις, επικεφαλής κτηνιατρικής επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, εξηγεί τους κινδύνους που αποκαλύπτει αυτή η μετάλλαξη, τα βήματα που θα έπρεπε να είχαμε ήδη κάνει για να μην φτάσουμε σε αυτό το σημείο, αλλά και τις κινήσεις στις οποίες θα πρέπει να προχωρήσουμε στο μέλλον.

Όπως γράφει:

Πριν δύο δεκαετίες, μια επιδραστική μελέτη του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου συνέταξε μια λίστα με όλες τις γνωστές ανθρώπινες λοιμώδεις ασθένειες. Ανακάλυψε συνολικά 1.415 ανθρώπινα παθογόνα και υποστήριξε ότι το 61% εξ αυτών μπορούσε να μεταδοθεί από τον άνθρωπο στα ζώα. Τώρα, με τον πλανήτη να έχει «μπει στον πάγο» εξαιτίας μιας φονικής ασθένειας που φαίνεται ότι αρχικά εξαπλώθηκε στον άνθρωπο από τις νυχτερίδες, γνωρίζουμε υπερβολικά καλά τις επικίνδυνες επιπτώσεις αυτών των παθογόνων για να μπορούμε να συνεχίσουμε να τις αγνοούμε.

Αμέτρητες ασθένειες, ανάμεσά τους και η ιλαρά, έχουν περάσει στον άνθρωπο από τα ζώα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Συνολικά, ονομάζονται ζωονόσοι.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, οι ασθένειες μπορούν να κάνουν και την αντίστροφη διαδρομή, περνώντας από τον άνθρωπο στα ζώα. Αυτές αποκαλούνται «αντίστροφες ζωονόσοι». Ο κοροναϊός έχει ήδη διασχίσει και τις δύο διαδρομές, περνώντας αρχικά από τα ζώα στον άνθρωπο και στη συνέχεια σε ζώα συντροφιάς, όπως οι γάτες. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ενδείξεις μετάδοσής του από τις γάτες στον άνθρωπο, αν και μεταδίδεται μεταξύ των γατών.

Η ικανότητα του ιού να μεταδίδεται στα βιζόν μας είναι επίσης γνωστή εδώ και καιρό – συγκεκριμένα από τον Απρίλιο, όταν καταγράφηκαν σχετικά περιστατικά στην Ολλανδία. Ανάλυση του γενετικού κώδικα του ιού στα βιζόν είχε δείξει ότι η μετάδοση προήλθε από τους κτηνοτρόφους προς τα ζώα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε μεταξύ τους. Υπήρξαν υποψίες ότι ένας κτηνοτρόφος κόλλησε τον ιό από τα βιζόν.

Η πρόσφατη εξέλιξη στη Δανία είναι ακόμη πιο ανησυχητική, αφού ο κοροναϊός φαίνεται να έχει μεταλλαχθεί σε εκτρεφόμενα βιζόν και από αυτά να έχει ξαναπεράσει στον ανθρώπινο πληθυσμό.

Ήδη έχουν θανατωθεί 2 εκατ. βιζόν, ενώ η δανική βουλή συζήτησε νόμο βάσει του οποίου θα θανατωθεί ο συνολικός πληθυσμός των ζώων που ζουν σε συγκεκριμένη χιλιομετρική ακτίνα από την περιοχή που ξέσπασε το περιστατικό, ακόμη και αν αυτά είναι υγιή.

Ήδη έχουν διαγνωστεί με το στέλεχος του κοροναϊού που σχετίζεται με τα βιζόν περισσότεροι από 200 άνθρωποι, ενώ 12 μολύνθηκαν από μια μοναδική μετάλλαξη που δεν έχει εντοπιστεί ποτέ στο παρελθόν.

Οι μεταλλάξεις ήταν αναμενόμενες από το πρώτο ξέσπασμα της πανδημίας, αφού είναι πολύ πιο συνηθισμένες σε ιούς το γονιδίωμα των οποίων αποτελείται από RNA, αφού η αντιγραφή του είναι πολύ πιο επιρρεπής σε σφάλματα σε σχέση με εκείνη του DNA. Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις μεταλλάξεις είναι «σιωπηλές». Δεν προκαλούν αλλαγές στα αμινοξέα που συνθέτουν τις πρωτεΐνες του ιού, επομένως δεν επιδρούν και στις ιδιότητές του. Όμως έχουν μια «υπογραφή» που επιτρέπει στους επιστήμονες να παρακολουθούν την πορεία μετάδοσής τους.

Οι μεταλλάξεις στα δανικά βιζόν, όμως, προκάλεσαν αλλαγές στην αλληλουχία των αμινοξέων που συνθέτουν την «πρωτεϊνική κορώνα» του ιού.

Αυτή αποτελεί το «κλειδί» που επιτρέπει στον ιό να προσαρμοστεί στην «κλειδαριά» ανθρώπων και ζώων. Ο κοροναϊός μπαίνει στον οργανισμό μέσα από την προσαρμογή του σε μια πρωτεΐνη που ονομάζεται ACE2 και η οποία βρίσκεται στη μεμβράνη των κυττάρων. Όταν η πρωτεϊνική κορώνα του ιού προσαρμοστεί σε αυτή, ο ιός αποκτά πρόσβαση στο κύτταρο και αρχίζει να πολλαπλασιάζεται. Επειδή η πρωτεϊνική κορώνα εφαρμόζει πολύ καλά στον υποδοχέα ACE2, οι αλλαγές των αμινοξέων σε οποιαδήποτε από τις δύο πλευρές επηρεάζουν την ικανότητά του να εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα.

Η πρωτεΐνη ACE2 των βιζόν διαφέρει ελαφρώς από εκείνη των ανθρώπων και το γεγονός αυτό ενδέχεται να έδωσε το εξελικτικό πλεονέκτημα σε μια μετάλλαξή του, ικανή να προσαρμόζεται καλύτερα στην κλειδαριά των βιζόν.

Το πρόβλημα είναι ότι τα αντισώματα που παράγουν οι άνθρωποι για να καταπολεμήσουν τον κοροναϊό στοχεύουν στην πρωτεϊνική κορώνα στην εξωτερική επιφάνειά του. Η μετάλλαξη των βιζόν, ενδέχεται να του επιτρέπει να επιβιώσει από τις επιθέσεις των αντισωμάτων.

Δανοί ερευνητές αναφέρουν ότι μια από τις μεταλλάξεις του ιού στα βιζόν δεν καταπολεμάται με ευκολία από τα αντισώματα που έχουν αποκτήσει ιαθέντες μέσω της φυσικής λοίμωξης. Ένας κίνδυνος, λοιπόν, είναι εκείνος της επαναμόλυνσης. Ταυτόχρονα, τα περισσότερα εμβόλια που αναπτύσσονται αυτή τη στιγμή στοχεύουν στην πρόκληση ανοσολογικής αντίδρασης προς την πρωτεϊνική κορώνα. Επομένως, θα μπορούσαν να καταστούν λιγότερο αποτελεσματικά απέναντι στον κοροναϊό των βιζόν, που αποτελεί διαφορετικό στέλεχος.

Το γεγονός ότι τα βιζόν μπορούσαν να μολυνθούν από ανθρώπινους ιούς δεν μας ήταν άγνωστο.

Οι πολύ συγγενικές τους νυφίτσες έχουν πολύ κοντινή φυσιολογία αναπνευστικής οδού με τον άνθρωπο και μπορούν να νοσήσουν από ασθένειες του αναπνευστικού όπως ο Sars, ο κοροναϊός και η γρίπη – για αυτό και χρησιμοποιούνται από εργαστήρια για σχετικές μελέτες. Αυτό θα έπρεπε να ήταν αρκετό για να μας δείξει ότι ο εγκλεισμός τεράστιων αριθμών βιζόν σε μικρούς χώρους δεν ήταν καλή ιδέα. Πράγματι, αυτές οι συνθήκες είναι ιδανικές για την εξάπλωση ιών του αναπνευστικού.

Στην εποχή των επιδημιών από ζωονόσους, όπως ο Sars, ο Mers, και τώρα ο κοροναϊός – όλες τους αναδύθηκαν στη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών – πρέπει να θέσουμε υπό αμφισβήτηση τις εντατικές μεθόδους εκτροφής θηλαστικών που είναι γνωστοί φορείς ανθρώπινων κοροναϊών. Πριν την πανδημία, η Ολλανδία ήδη στόχευε να σταματήσει την εντατική εκτροφή βιζόν. Όμως πολλοί επικίνδυνοι τύποι εκτροφής ζώων συνεχίζονται.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ασιατική μοσχογαλή. Το συγκεκριμένο ζώο έχει εμπλακεί στην εμφάνιση του Sars το 2003, πιθανώς ως ενδιάμεσο είδος που λειτούργησε ως γέφυρα με τις νυχτερίδες από τις οποίες προήλθε ο Sars και μεταφέροντάς τον στον άνθρωπο.

Παρά το γεγονός, όμως, ότι γνωρίζουμε ότι η ασιατική μοσχογαλή έπαιξε ρόλο στην πυροδότηση μιας επιδημίας, εξακολουθούμε να μην παίρνουμε τα μέτρα μας απέναντί τους. Σε διάφορες περιοχές της Ασίας, η ασιατική μοσχογαλή εκτρέφεται εντατικά. Την ταΐζουν κόκκους καφέ, οι οποίοι στη συνέχεια συλλέγονται από τα περιττώματά της και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του πιο ακριβού είδους καφέ στον κόσμο, του kopi luwak.

Δεδομένου του τεράστιου ανθρώπινου, κοινωνικού και οικονομικού κόστους της πανδημίας, είναι δύσκολο να αντικρούσει κανείς το επιχείρημα ότι προκειμένου να αποφύγουμε μελλοντικέ καταστροφές, δεν έχουμε πλέον το περιθώριο να παίρνουμε τέτοιου είδους ρίσκα, καταλήγει ο Μπέιλις.