Η δεύτερη ζωή του «Φιλία», ενός ιστορικού ερευνητικού σκάφους

Μια είδηση για την επίσκεψη ενός σκάφους στο ναυπηγείο θα μπορούσε να περάσει και στα ψιλά των εφημερίδων σύμφωνα με μια παλιά έκφραση της δημοσιογραφικής πιάτσας. Αλλά, στη περίπτωση του σκάφους Φιλία που βγήκε στις ελληνικές θάλασσες στη δεκαετία του ΄80 τα πράγματα είναι διαφορετικά όπως επίσης και η προσέγγιση. Δίχως αμφιβολία για το σκάφος – για την ιστορία και το έργο του- του αξίζει τουλάχιστον κάτι περισσότερο από μια αναφορά: Ένα θέμα, με αρχή, μέση και (αισιόδοξο) τέλος. Και αυτό γιατί το σκάφος Φιλία είναι ένα πλωτό ερευνητικό εργαστήριο, ένας ζωντανός οργανισμός παραγωγής και μεταφοράς γνώσης.

Όλοι όσοι πάτησαν το πόδι τους σκάφος ήδη από τα πρώτα χρόνια των ιδιαίτερων ταξιδιών του μπορούν να αφηγηθούν ιστορίες – πλήθος προσωπικών ιστοριών- συνδυασμένων με κόπο και επιμονή για το ερευνητικό αποτέλεσμα σε συνθήκες όπου ο ήλιος, η καυτή λαμαρίνα και η αλμύρα αποτελούσαν πρώτη ύλη για ρομαντικούς πεζογράφους της θάλασσας.

Και όλα αυτά σε ένα σκάφος που επέβαιναν μέχρι σήμερα 6 άτομα, ενώ με την επέκταση ο αριθμός θα διπλασιαστεί, πράγμα που θα επιτρέψει την συνεργατική λειτουργία διαφορετικών ομάδων και τον συνδυασμό ταυτόχρονα πολλών ερευνητικών προσεγγίσεων.

Αλλά, γιατί «βγαίνει» στις ελληνικές θάλασσες το Φιλία ή αν προτιμάτε, τι ακριβώς κάνει ένα πλωτό ερευνητικό εργαστήριο; Η απάντηση προέρχεται από τους ίδιους τους ερευνητές. Πιο συγκεκριμένα, το σκάφος του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών – περισσότερα για το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. στη διεύθυνση www.hcmr.gr. – πραγματοποιεί:

• Αλιευτικές έρευνες με χρήση υπερήχων που «απογράφουν» την ποσότητα και την κατανομή των ψαριών στη στήλη του νερού. Πειραματική αλιεία με τράτα για την εκτίμηση της ποσότητας και της πυκνότητας των ψαριών στον πυθμένα. Τα δεδομένα που συλλέγονται χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της κατάστασης των αλιευτικών αποθεμάτων.
• Ωκεανογραφικές μελέτες που περιλαμβάνουν την μελέτη των υδρογραφικών στοιχείων της στήλης του νερού (θερμοκρασία, αλατότητα, κ.ο.κ), χαρτογράφηση του ανάγλυφου και της σύστασης του βυθού, μελέτη των ρευμάτων, της παραγωγικότητας με μετρήσεις θρεπτικών αλάτων και χλωροφύλλης κ.ο.κ. Η προμήθεια νέων οργάνων στο πλαίσιο του προγράμματος θα ενισχύσει την ταχύτητα, την αποτελεσματικότητα και την ακρίβεια των μετρήσεων.
• Οικολογικές μελέτες που περιλαμβάνουν δειγματοληψίες για την αποτύπωση της ποικιλότητας των μικρότερων και μεγαλύτερων οργανισμών που βρίσκονται στη στήλη του νερού (π.χ. πλαγκτόν) καθώς, στον πυθμένα ή και μέσα σε αυτόν (βένθος) με ειδικές αρπάγες, δράγες κ.ο.κ., μελέτη των ξενικών ειδών.

Όπως θα μπορούσαν να εξηγήσουν οι έμπειροι ερευνητές του σκάφους Φιλία «η μελέτη και η αποτύπωση της τροφικής αλυσίδας μαζί με τις ωκεανογραφικές και αλιευτικές μελέτες επιτρέπουν την σύγχρονη οικοσυστημική προσέγγιση της διαχείρισης των θαλασσών μας και την μελέτη των αλλαγών και επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή». Επιπλέον, γίνονται μελέτες και αναλύσεις για την ρύπανση και την διάδοση των μικροπλαστικών αλλά και απευθείας παρατήρηση και καταγραφή των οργανισμών με ρομπότ και κάμερες, που αξιοποιούνται τόσο στην εκτίμηση αλιευτικών αποθεμάτων, όσο και σε μελέτες σχετιζόμενες με τις ιχθυοκαλλιέργειες. Κατά την διάρκεια αυτών των ιδιαίτερων ταξιδιών γίνεται και «συλλογή ζωντανών οργανισμών για πειραματική αξιοποίησή τους στις ιχθυοκαλλιέργειες, καθώς και για υποστήριξη και εμπλουτισμό των εκθεμάτων των ενυδρείων».

Στο σημείο αυτό χρειάζεται μια επισήμανση: Ένα άδηλο αλλά σημαντικό στοιχείο είναι η συνεχής επαφή και η εμπειρία των βιωμάτων της ζωής στο περιβάλλον. Εμπειρία σπάνια στις μέρες μας που αποκτούν, ιδιαίτερα νέοι επιστήμονες, με την με την συμμετοχή τους σε πολυήμερα, πολλές φορές 20 ή και 40 ημερών, για την συλλογή δεδομένων, εκτέλεση αναλύσεων και την απευθείας ερμηνεία αυτών που συμβαίνουν γύρω μας.

Αλλά, ας πάμε πίσω στο ναυπηγείο και τις μετασκευές του σκάφους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαβάζω σε ένα κοινής λήψης ενημερωτικό σημείωμα το   ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. προχωρά στη μετασκευή, στην επιμήκυνση και στον εκσυγχρονισμό του ερευνητικού σκάφους Φιλία σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Το έργο είναι ύψους 1.3 εκατομμυρίων ευρώ και χρηματοδοτείται από  το Υπουργείο Ανάπτυξης & Επενδύσεων (Γενική Γραμματεία Έρευνας & Τεχνολογίας),  στο πλαίσιο του προγράμματος RePHIL (www.rephil.eu). Το ίδιο πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης τον εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού του συνόλου του ελληνικού ερευνητικού στόλου καθώς και τη χρηματοδότηση της χρήσης του Φιλία από άλλους φορείς , ανεβάζοντας το συνολικό ύψος του προγράμματος στα 3.133.000 ευρώ.

Οι εργασίες για το Φιλία έχουν ξεκινήσει  από τον Οκτώβριο 2020 και αναμένεται να διαρκέσουν  έως και το Μάρτιο 2021 στο Ναυπηγείο Παπίλα (www.papilas-yard.com) ενώ τη μετασκευή του έχει αναλάβει η κατασκευαστική εταιρεία ΑΝΑΤΕΚΟ Α.Ε (www.anateco.gr).

Η αναβάθμιση της υποδομής αποτελεί θεωρείται από το ίδιο το ΕΛΚΕΘΕ ως «ένα ιστορικό γεγονός, τόσο για τη χώρα όσο και για την επιστημονική κοινότητα», καθώς το Φιλία μαζί με τα άλλα δύο σκάφη του ελληνικού ερευνητικού στόλου, το Αιγαίο και το Αλκυών καθώς και τη σχεδιαζόμενη ναυπήγηση νέου ερευνητικού σκάφους, «θα αναβαθμίσουν καθοριστικά τις δυνατότητες της χώρας ώστε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης αλιευτικής και ωκεανογραφικής έρευνας ως προς τη διερεύνηση της κλιματικής αλλαγής, την προαγωγή της οικοσυστημικής προσέγγισης της θαλάσσιας διαχείρισης και της εκμετάλλευσης των πάσης φύσης θαλάσσιων πόρων».

Η αναβαθμισμένη υποδομή, σύμφωνα με το ΕΛΚΕΘΕ, θα:

α) εξασφαλίσει την ασφάλεια και τη λειτουργικότητά της και να προσφέρει βελτιωμένες εγκαταστάσεις σε ερευνητές

β) επεκτείνει τις ερευνητικές της δραστηριότητες συμβάλλοντας στην έρευνα και την καινοτομία υποστηρίζοντας τη χρήση νέων μέσων προηγμένης τεχνολογίας

γ) διευρύνει την πρόσβαση και χρήση της από τα ενδιαφερόμενα μέρη με μια σειρά ενεργειών που περιλαμβάνουν και τη στρατηγική επικοινωνίας και διάδοσης

δ) συμβάλει στη στήριξη των παραγωγικών κλάδων της αλιείας, των ιχθυοκαλλιεργειών και των συσχετιζόμενων επιχειρήσεων, της εκμετάλλευσης του υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου καθώς και του τουρισμού

ε) συμβάλει άμεσα ή έμμεσα στον αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων σε νέα επιστημονικά πεδία, στην υλοποίηση νέων διδακτορικών διατριβών και να δημιουργήσει θέσεις απασχόλησης για νέους ερευνητές