Πώς ένα σκάνδαλο παιδοφιλίας μπορεί να υποβαθμίσει, τελικά, το κύρος ενός συγγραφέα

Ο γνωστός Γάλλος συγγραφέας Gabriel Matzneff είδε το όνομά του να συνδέεται με την παιδοφιλία και το γεγονός αυτό αποκάλυψε το πόσο διεφθαρμένοι, τελικά, μπορεί να είναι οι κλειστοί, υψηλοί λογοτεχνικοί κύκλοι.

Αυτό, φυσικά, μπορεί να συμβαίνει με όλους τους καλλιτεχνικούς κύκλους, απλώς από αυτόν της ποίησης και της λογοτεχνίας προσδοκάς περισσότερη διαύγεια και εντιμότητα.

Τον 83χρονο συγγραφέα πολλοί έχουν διαβάσει και θαυμάσει, ακόμα και ο Μιτεράν, που ήταν δημοσίως δηλωμένος θαυμαστής της πένας του. Από μεριάς του, ο Matzneff ουδέποτε έκρυψε τις σεξουαλικές του επαφές με έφηβους ή και μικρότερα παιδιά. Ο γαλλικός λογοτεχνικός κόσμος δεν έδειχνε να ενοχλείται – μέχρι σήμερα, που η περίπτωσή του φέρνει στην επιφάνεια μια ολόκληρη κουλτούρα ανοχής, η οποία πια ενοχλεί πολύ και δεν φαίνεται πως συγχωρείται.

Για δεκαετίες ολόκληρες, ο  Gabriel Matzneff συνευρισκόταν σεξουαλικά με ανήλικα στο διαμέρισμά του στο Παρίσι, σε δωμάτια ξενοδοχείων ή σε ταξίδια στη νοτιοανατολική Ασία και έγραφε για τις εμπειρίες αυτές στα βιβλία του, τα οποία του χάριζαν δόξα και βραβεία. «Αν μια φορά έχεις κρατήσει, φιλήσει, χαϊδέψει, κυριεύσει ένα 13χρονο αγόρι, ένα 15χρονο κορίτσι, όλα τα άλλα μοιάζουν άνοστα, βαριά, αδιάφορα», γράφει στο Les moins de seize ans | Babelio (Οι κάτω των δεκάξι ετών) που δημοσιεύθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’70. Σε αυτό αναφέρεται στο σεξ με παιδιά ως «αγία εμπειρία, ένα είδος βάπτισης, ιερή περιπέτεια».

Ο συγγραφέας δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ ως παιδεραστής, αντίθετα βραβεύτηκε πολλές φορές για την προσφορά του στα Γράμματα, με τα περισσότερα βιβλία του να εκδίδονται από τον περίφημο οίκο Gallimard.fr (μέχρι τις 7 Ιανουαρίου τουλάχιστον, πέντε μέρες μετά την κυκλοφορία του βιβλίου της Βανέσα Σπρινγκορά, οπότε ανεστάλη η πώληση όλων του των έργων του, συμπεριλαμβανομένου του τελευταίου του που είχε κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο).

Σημειωτέον ότι στα ελληνικά κυκλοφορούν η μελέτη  του «Η διαιτητική του λόρδου Βύρωνα» , το μυθιστόρημα «Μαμά μου, οι Τούρκοι!» από τις εκδόσεις Καστανιώτη, και επίσης «Το πάθος Φραντσέσκα» από τις εκδόσεις Μπακουμάνη. Σε αυτά τα έργα, δεν υπάρχουν αναφορές σε παιδοφιλικές εμπειρίες.  Είναι  στα ημερολόγιά του όπου περιγράφει με πραγματική υπερηφάνεια την αποπλάνηση από μεριάς του αγοριών και κοριτσιών στην αρχή της εφηβείας, αλλά και θυμάτων πορνείας στη Μανίλα κάτω των 11 ετών.

Όπως έχει επισημάνει η δημοσιογράφος Αλίνα Χατζιδάκι, στα περισσότερα μέρη του κόσμου θα είχε επέμβει εισαγγελέας, όμως στη Γαλλία, όπου η ηλικία σεξουαλικής συναίνεσης είναι τα 15, ενώ η νομοθεσία περί βιασμού θολή, ο Ματζνέφ συνέχισε να συλλέγει διακρίσεις. Στο «Oι έρωτές μου αποδομημένοι, ημερολόγια 1983-1984″, γράφει για σεξουαλικές σχέσεις με ανήλικους μεταξύ 12 και 16 ετών και αναφέρει, μάλιστα, ότι πέρασε ένα απόγευμα παρακολουθώντας παιδική πορνογραφία με δεκάχρονα.

Ο λογοτεχνικός κόσμος δεν τον εξοστράκισε. Όταν τον καλούσαν σε τηλεοπτικές εκπομπές ο Ματζνέφ αναφερόταν στην «προτίμησή του» σε ανήλικα ως κάτι το φυσιολογικό και οι οικοδεσπότες του το επέτρεπαν ή, ενίοτε, προκαλούσαν να το κάνει.  Η Βανέσα Σπρινγκορά ήταν ένα από τα κορίτσια που, πριν ενηλικιωθεί, είχε τραβήξει την προοσχή του Gabriel Matzneff.

H 47χρονη σήμερα Σπρινγκορά γνώρισε τον Ματζνέφ όταν ήταν 13 ετών κι εκείνος 50, σε ένα πάρτι όπου παρέστη με τη μητέρα της, η οποία επίσης εργαζόταν στις εκδόσεις. Στο βιβλίο της «Le Consentement» (η συναίνεση) περιγράφει τον εαυτό της ως ένα κορίτσι που αποζητούσε την ανδρική αποδοχή λόγω του μονίμως απόντος πατέρα της και ιδανικό θύμα για κάποιον σαν τον Ματζνέφ. Εκείνος άρχισε να την πολιορκεί με γράμματα και την προσκάλεσε στο διαμέρισμά του για γλυκά. Την αποκαλούσε «αγαπημένο του παιδί» και «όμορφη μαθήτρια» και ισχυριζόταν ότι η αγάπη τους ήταν αγνή και σπάνια και πως τέτοιες σχέσεις υπήρχαν ανέκαθεν, αναφερόμενος μεταξύ άλλων, για να υποστηρίξει τα επιχειρήματά του, και στον γάμο του Έντγκαρ Άλαν Πόε με τη 13χρονη ξαδέλφη του, Βιρτζίνια Κλεμ.

Η Σπρινγκορά αποκάλυψε ότι ο συγγραφέας την σοδόμιζε επί μήνες μέχρι να απαλλαγεί από τον υμένα της σε γιατρό και ότι την έπαιρνε από το σχολείο κάθε μέρα, χωρίς κανείς να ρωτάει ποιος ήταν αυτός ο μεσόκοπος άνδρας έξω από το προαύλιο. Ο πατέρας της εξοργίστηκε όταν έμαθε για τη σχέση, αλλά δεν κατήγγειλε τον Ματζνέφ στις Αρχές. Με τον καιρό, ο συγγραφέας αποκτούσε όλο και περισσότερο έλεγχο στη ζωή της Σπρινγκορά, αποξενώνοντάς της από φίλους και οικογένεια και ντροπιάζοντάς την όταν επιχειρούσε να ζήσει την ζωή της σαν έφηβη, δηλαδή να πάει σε μια συναυλία ή να μακιγιαριστεί.

Η συγγραφέας περιγράφει τον Ματζνέφ ως χειριστικό και ναρκισσιστή. Η σχέση τους τελείωσε δύο χρόνια αφότου άρχισε όταν, παρά την απαγόρευσή του, διάβασε τα ημερολόγιά του και έμαθε ότι είχε κι άλλες έφηβες «ερωμένες» και ότι ταξίδευε στις Φιλιππίνες για να κάνει σεξ με μικρά αγόρια. Ακόμα και μετά τη λήξη της σχέσης τους, εκείνος συνέχισε να την παρενοχλεί, φτάνοντας στο σημείο να αναφέρει το όνομά της σε συνεντεύξεις και να συμπεριλάβει λεπτομέρειες των επαφών τους στα γραπτά του.

Για πολλά χρόνια, ουσιαστικά κανείς δεν αντέδρασε στην τερατώδη δράση του Ματζνέφ. Σε εκείνη την εκπομπή του Apostrophe, όπου ο συγγραφέας είχε πάει για να προωθήσει το βιβλίο Mes amours décomposés και όπου παρουσιάστηκε ως «καθηγητής σεξουαλικής αγωγής», όταν επανέλαβε τις εξωφρενικές πεποιθήσεις του για τις ανήλικες «κατακτήσεις» του, οι υπόλοιποι καλεσμένοι έμειναν σιωπηλοί.

Όμως όταν τελείωσε το λογύδιριο του Ματζνέφ, τον λόγο πήρε η Καναδέζα συγγραφέας Ντενίζ Μπομπαρντιέ (Denise Bombardier): «Έχω την εντύπωση ότι είμαι από άλλο πλανήτη. Ο κύριος Ματζνέφ μας λέει ότι σοδόμισε 14χρονα και 15χρονα κορίτσια και ότι ήταν τρελές γι’ αυτόν. Όλοι ξέρουμε καλά ότι τα νεαρά κορίτσια μπορούν να ξετρελαθούν με έναν άνδρα που διαθέτει μια κάποια λογοτεχνική αύρα. Ξέρουμε ότι μεγάλοι άνδρες παρασύρουν παιδιά με γλυκά. Ο κύριος Ματζνέφ τα παρασύρει με τη φήμη του. Δεν του πέρασε από το μυαλό ότι μπορεί να κατέστρεψε αυτά τα κορίτσια;». Ανέφερε το ψυχικό τραύμα που υφίστανται δια βίου τα παιδιά και ότι η λογοτεχνία δεν μπορεί να λειτουργεί ως άλλοθι και ότι υπάρχουν όρια.

Το ξέσπασμά της δεν είχε ιδιαίτερο αντίκτυπο στον συγγραφέα. Στην πραγματικότητα, τα πυρά των λογοτεχνικών κύκλων στράφηκαν εναντίον της Μπομπαρντιέ με κάποιους κριτικούς να την αποκαλούν «στερημένη» και άλλα πολύ άσχημα επίθετα. Όμως ο Ματζνέφ δεν προσκλήθηκε ποτέ ξανά στην εκπομπή και με τα χρόνια ξεχάστηκε σαν μια λογοτεχνική φιγούρα μιας άλλης εποχής.

Εν τω μεταξύ, οι περισσότεροι από τους βιβλιοκριτικούς που τον θαύμαζαν επί πολλά χρόνια μένουν ακόμα και τώρα σιωπηλοί, αν και μερικοί τον υπερασπίστηκαν, συμπεριλαμβανομένου του πρώην βιβλιοκριτικού της Le Monde, ενώ σεισμό προκάλεσε η απόφαση του οίκου Gallimard να αποσύρει από την κυκλοφορία τα ημερολόγια του Ματζνέφ, τα οποία εκδίδει εδώ και 30 χρόνια. Ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας Φρανκ Ριστέρ δήλωσε ότι στηρίζει τα θύματα του Ματζνέφ και ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση θα επανεξετάσει το επίδομα συγγραφέα που του έχει δοθεί.

Σημειωτέον ότι το 1995, πολύ καιρό αφού ο Ματζνέφ είχε δημοσιοποιήσει τις σεξουαλικές προτιμήσεις του, ο υπουργός Πολιτισμού του είχε απονείμει τα διάσημα του Τάγματος  Γραμμάτων και Τεχνών. «Όλες αυτές οι πληροφορίες ήταν ευρέως διαθέσιμες, οι σύγχρονοι του Ματζνέφ γνώριζαν πολύ καλά και είχαν διεξαχθεί πανεπιστημιακές μελέτες πάνω σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά χρειάστηκε η μαρτυρία ενός θύματος για να ενεργοποιηθεί αυτή τη διαδικασία», δήλωσε η καθηγήτρια Αν-Κλοντ Αμπρουάζ-Ραντί, ιστορικός και συγγραφέας της «Ιστορίας της Παιδοφιλίας».

Μέχρι στιγμής, πάντως, η 47χρονη Βανέσα Σπρινγκορά, επικεφαλής των εκδόσεων Julliard (στις οποίες, ω, τραγική ειρωνία,πρωτοδημοσιεύτηκε το έργο του παιδόφιλου συγγραφέα για τα δεκαεξάχρονα), είναι το μόνο από τα θύματα του Ματζνέφ, που έχει μιλήσει δημόσια. Όπως δήλωσε στα γαλλικά ειδησεογραφικά μέσα, αν και δίσταζε επί χρόνια, αποφάσισε να σπάσει τη σιωπή της το 2013, όταν του απονεμήθηκε το λογοτεχνικό βραβείο Renaudot, πράγμα που την εξόργισε βαθιά.

Ανάρπαστο το βιβλίο

Το αποκαλυπτικό βιβλίο της Σπρινγκορά έγινε ανάρπαστο-είναι πρώτο σε πωλήσεις στο γαλλικό Amazon-και προκάλεσε αντιδράσεις, όχι μόνο εναντίον του Ματζνέφ αλλά και γενικότερα της ανεκτικής κουλτούρας της Γαλλίας που μέχρι πριν μια γενιά έμοιαζε να συγχωρεί την παιδοφιλική δράση των λογοτεχνών, αν αυτοί ήταν αρκετά ταλαντούχοι. «Υπήρξε μια εποχή στη Γαλλία, όταν το να έχεις ένα πιτσιρίκι για σεξουαλικό σύντροφο ήταν αποδεκτό από την κοινωνία. Ήταν ίσως μέχρι και απόδειξη εκλέπτυνσης. Αυτό τελείωσε για τα καλά», λέει η Ομαΐρα Σελέ, που έχει ιδρύσει τη ΜΚΟ Innocence in Danger για την προστασία των παιδιών από την κακοποίηση. Πολλοί συνδέουν εκείνη την ανεκτικότητα με τον Μάη του ’68 που έφερε τη σεξουαλική απελευθέρωση και σημαντικές κοινωνικές αλλαγές. Η συμβατική σεξουαλική ηθική ανήκε στο ίδιο οικοδόμημα με τον ιμπεριαλισμό και τον ρατσισμό και ένα από τα συνθήματα της εποχής ήταν το «απαγορεύονται οι απαγορεύσεις».

Ο Ματζνέφ ήταν υποστηρικτής της νομιμοποίησης του σεξ με παιδιά και δεν ήταν ο μόνος. Πολλοί διανοητές της αριστεράς, ανάμεσά τους ο Λουί Αραγκόν, ο Μισέλ Φουκώ, ο Ρολάν Μπαρτ, ο Ζαν Πολ Σαρτρ και η Σιμόν ντε Μποβουάρ υπεράσπισαν την ιδέα French petition against age of consent laws ή και κάποιους που κατηγορήθηκαν για σεξουαλικές σχέσεις με παιδιά κάτω της νόμιμης ηλικίας συναίνεσης. Η Libération (συγχρηματοδοτούμενη και από τον Σαρτρ!) υποστήριζε τους παιδόφιλους ως ομάδα που υφίστατο διακρίσεις και δημοσίευε ερωτικές αγγελίες ενηλίκων που έψαχναν για παιδιά.

Μετά τις οργισμένες αντιδράσεις από το βιβλίο της Σπρινγκορά, ο πρώην υπουργός πολιτισμού Ζακ Τουμπόν δηλώνει μετανοημένος για το μετάλλιο Γραμμάτων και Τεχνών που απένειμε στον Ματζνέφ. Ο νυν υπουργός Πολιτισμού Φρανκ Ριστέρ θεωρεί πως ο συγγραφέας δεν πρέπει πλέον να λαμβάνει την τιμητική του λογοτεχνική σύνταξη.

Ο ίδιος ο συγγραφέας παραμένει αμετανόητος, θεωρώντας βλακώδες να του παραπονιούνται το 2020 για πράγματα που έγραψε πριν από 30 ή 40 χρόνια και υποστηρίζει πως όσα περιγράφει η Σπρινγκορά είναι άδικα και υπερβολικά. Λέει ότι του προκαλεί θλίψη που η Βανέσα αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο που δεν είναι η ιστορία της λαμπρής τους αγάπης, αλλά ένα δυσφημιστικό έργο, ένα κατηγορητήριο που συντάχθηκε στο γραφείο ενός ψυχαναλυτή.

Μετά την κυκλοφορία του Le Consentement, οι Αρχές στο Παρίσι ξεκίνησαν έρευνα εναντίον του, όμως είναι σχεδόν βέβαιο από νομικής σκοπιάς ότι τα όποια αδικήματα ενάντια στη Βανέσα έχουν παραγραφεί μετά από τόσα χρόνια.

Όλη αυτή η κατάσταση έχει αναστατώσει τα νερά και στις επιτροπές των λογοτεχνικών βραβείων, οι οποίες στην συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελούνται από μέλη που έχουν να αλλάξουν εδώ και πολλά χρόνια. Ήηδ, έχει αρχίσει να συζητείται μήπως είναι αναγκαίο να γίνουν μέλη επιτροπών νεότεροι άνθρωποι.

Ίσως, αν αυτό ίσχυε ήδη, δεν θα είχαν απονεμηθεί τόσα βραβεία και τιμές σε έναν καλό συγγραφέα, μεν, παιδεραστή, δε.

Με πληροφορίες από τους New York Times, το Inside Story και το Protagon.