Ιωάννης Συκουτρής : Ο εμπνευσμένος στοχαστής, ο χαρισματικός δάσκαλος

Ο διαπρεπής φιλόλογος Ιωάννης Συκουτρής, μια από τις πλέον σημαντικές προσωπικότητες του πνευματικού βίου της χώρας μας κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, γεννήθηκε στη Σμύρνη την 1η Δεκεμβρίου 1901.

Ο πατέρας του, ένας κτηνοτρόφος χιώτικης καταγωγής, ο οποίος συντηρούσε μετά κόπων και βασάνων την πολυμελή οικογένειά του, ήταν εκείνος που έμαθε τα πρώτα γράμματα στον ασθενικό και λεπτοκαμωμένο πρωτότοκο γιο του.

Ο Ιωάννης, αφού πρώτα φοίτησε (από το 1909) στην τρίτη τάξη του συνοικιακού δημοτικού σχολείου του Αγίου Κωνσταντίνου, ενεγράφη ως υπότροφος (χάρη στις εξαιρετικές σχολικές επιδόσεις του και με την υποστήριξη του μητροπολίτη Χρυσοστόμου) στην περίφημη Ευαγγελική Σχολή, από την οποία και αποφοίτησε αριστούχος τον Ιούνιο του 1918.

Ήδη από τα δεκαέξι του χρόνια ο Συκουτρής ήταν τακτικός συνεργάτης στην ιστορική «Αμάλθεια» του δημοσιογράφου και ποιητή Σωκράτη Σολομωνίδη, καθώς δημοσίευε φιλολογικές μελέτες με το ψευδώνυμο Αντιφών ο Σμυρναίος, ενώ διακρινόταν για τη ρητορική του δεινότητα και την ικανότητά του να συγγράφει στα αρχαία ελληνικά.

Ο Συκουτρής διορίστηκε δάσκαλος στην Αστική Σχολή του Μουραντιέ (Γκιαούρκιοϊ), κωμόπολης της μικρασιατικής Μαγνησίας, όπου οργάνωσε μάλιστα τον Εθνικό Όμιλο, σύλλογο νέων που τα μέλη του είχαν δώσει όρκο να μιλούν μόνο ελληνικά μεταξύ τους.

Το φθινόπωρο του 1919, παρά την απαγόρευση μετακινήσεων προς την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη, ο Συκουτρής κατόρθωσε να φθάσει στην Αθήνα και να εγγραφεί στο δεύτερο έτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τα φοιτητικά χρόνια ήταν για τον πένητα Συκουτρή μια περίοδος δύσκολη σε ό,τι αφορούσε τα της καθημερινής διαβίωσης.

Ζούσε μαζί με μια θεία του σε ένα υγρό υπόγειο μιας συνοικίας του Πειραιά και τρεφόταν με τα απολύτως απαραίτητα, γεγονός που τον οδήγησε ένα μόλις βήμα πριν από τη φυματίωση.

Ο Συκουτρής αποφοίτησε ως αριστούχος από τη Φιλοσοφική Σχολή τον Ιούλιο του 1922, αλλά η επακολουθήσασα Μικρασιατική Τραγωδία ματαίωσε τα σχέδιά του περί επιστροφής στη Σμύρνη.

Έτσι, αναχώρησε για την Κύπρο, όπου είχε διοριστεί καθηγητής στο Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο Λάρνακας.

Η εκεί διαμονή απέβη για τον Συκουτρή ευεργετική, μια ευκαιρία ψυχικής και πνευματικής αναγέννησης μετά τη μεγάλη (και) για εκείνον συμφορά, την οδύνη της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Επί δύο έτη ο Συκουτρής, πέραν του διδακτικού έργου του, επιδόθηκε στη μελέτη ποικίλων πτυχών του κυπριακού πολιτισμού, ίδρυσε συλλόγους και δημοσίευσε ιστορικές, αρχαιολογικές και λαογραφικές μελέτες στο περιοδικό «Κυπριακά Χρονικά», που εξέδωσε ο ίδιος.

Το 1924 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως βοηθός στο Σπουδαστήριο της Φιλοσοφικής Σχολής.

Το 1925 ο Συκουτρής αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, νυμφεύτηκε τη Χαρά Πετυχάκη και αναχώρησε ως υπότροφος για τη Γερμανία, προκειμένου να παρακολουθήσει σπουδές Κλασικής Φιλολογίας.

Εκεί παρέμεινε έως το 1929, μαθητεύοντας σε σπουδαίους φιλολόγους της εποχής εκείνης (στο Βερολίνο και στη Λιψία) και δημοσιεύοντας πληθώρα φιλολογικών μελετών, εργασιών και άρθρων.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο Συκουτρής άρχισε να διδάσκει στο Αρσάκειο, ενώ διορίστηκε και βιβλιοθηκάριος της Ακαδημίας Αθηνών.

Το 1930 εξελέγη παμψηφεί υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Οι πανεπιστημιακές αίθουσες όπου δίδασκε ήταν πάντα ασφυκτικά γεμάτες, καθώς ο Συκουτρής, με τη στοχαστική διάθεση, τα εμβριθή σχόλια και τις συναισθηματικές εξάρσεις του, κατόρθωνε να γοητεύει και να συναρπάζει από την έδρα του αφοσιωμένους μαθητές, ειδικούς και μη, αλλά και ανθρώπους που προέρχονταν από διαφόρους ιδεολογικούς χώρους.

Αντικείμενο των μελετών, των διαλέξεων και των σεμιναρίων του Συκουτρή, που υπήρξε ένας άνθρωπος αδιαμφισβήτητα προοδευτικός, οπαδός του Βενιζέλου και υπέρμαχος μιας κατά το μάλλον ή ήττον μέσης οδού στο γλωσσικό ζήτημα, δεν ήταν μόνο η κλασική αρχαιότητα, αλλά και η βυζαντινή φιλολογία, οι νεοέλληνες λογοτέχνες, καθώς και τα αριστουργήματα της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Ο Συκουτρής τοποθετούσε στο επίκεντρο της παιδαγωγικής επιστήμης το χαρισματικό δάσκαλο, ενώ δεν έχανε την ευκαιρία να υπογραμμίζει τη σημασία της φιλολογίας από εθνικής και κοινωνικής απόψεως.

Ειδικότερα, ο Συκουτρής τασσόταν υπέρ της επαφής του νεοελληνικού έθνους με τον αρχαίο κόσμο, όχι όμως με το γνωστό συντηρητικό τρόπο, που απλώς εξυπηρετεί την υπόθεση της ιστορικής συνέχειας, αλλά με έναν τρόπο παραγωγικό, που θα έχει ως άξονα το παρόν.

Σε ό,τι αφορά την εκδοτική παραγωγή του, ξεχωρίζει η μεταφρασμένη και υπομνηματισμένη έκδοση του «Συμποσίου» του Πλάτωνος (Ακαδημία Αθηνών, 1933-1934), όπως και η μεταθανάτια έκδοση τού «Περί ποιητικής» του Αριστοτέλη.

Μάλιστα, τα όσα περιλαμβάνονταν σε ένα κεφάλαιο της εισαγωγής του πλατωνικού «Συμποσίου» αναφορικά με τις γενετήσιες σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα και προπάντων την παιδοφιλία αποτέλεσαν το έναυσμα για μια σειρά όψιμων συκοφαντικών επιθέσεων και λιβελλογραφημάτων κατά του Συκουτρή από ακαδημαϊκούς και μη κύκλους, συμπεριλαμβανομένης της Εκκλησίας.

Ο Συκουτρής, ο οποίος προσπάθησε να απαντήσει με επιστημονικά επιχειρήματα στις κατηγορίες περί διαφθοράς της νεολαίας και υποτίμησης των ηθών του αρχαίου κόσμου, θεώρησε ότι πίσω από τον ενορχηστρωμένο διασυρμό του κρυβόταν στην πραγματικότητα η διαμάχη του με τον Ιωάννη Σταματάκο για την κατάληψη της έδρας της Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το γεγονός αυτό έμελλε να οδηγήσει τους δύο διακεκριμένους επιστήμονες σε οξύτατη αντιπαράθεση και ανταλλαγή υβριστικών χαρακτηρισμών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1933 το Πανεπιστήμιο της Πράγας είχε προτείνει στον Συκουτρή την έδρα της Κλασικής Φιλολογίας, αλλά εκείνος δεν είχε δεχτεί τη θέση.

Η επίσκεψή του στη χιτλερική Γερμανία, την πνευματική του πατρίδα, το καλοκαίρι του 1937, τον γέμισε, όπως ήταν φυσιολογικό, θλίψη και απογοήτευση.

Στις 21 Σεπτεμβρίου 1937, σε ηλικία μόλις 36 ετών και πριν προφθάσει να εκλεγεί πανεπιστημιακός καθηγητής, ο Συκουτρής αυτοκτόνησε σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου της Κορίνθου λαμβάνοντας υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών – την προηγουμένη είχε επισκεφθεί μόνος του τον Ακροκόρινθο, προκειμένου να πραγματοποιήσει μια από τις προσφιλείς του πεζοπορικές διαδρομές.

Για τους λόγους που ώθησαν τον Συκουτρή στην αυτοχειρία γράφτηκαν πολλά και ειπώθηκαν ακόμη περισσότερα, στο πλαίσιο της διερεύνησης ενός τραγικού συμβάντος που ακόμη και σήμερα παραμένει άλυτο μυστήριο.

Άλλοι προέβαλαν την εκδοχή της εντονότατης πικρίας του εξαιτίας του ότι δεν είχε εκλεγεί καθηγητής παρά το ιδιαίτερα σημαντικό έργο του, άλλοι έκαναν λόγο για τον ισχυρότατο κλονισμό που είχε υποστεί από όσα είχε αντικρίσει στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία, άλλοι πάλι ερμήνευσαν την αυτοκτονία του ως απόρροια της καταπιεσμένης την περίοδο του Μεσοπολέμου ομοφυλοφιλίας του, του διχασμού της σεξουαλικής του ταυτότητας.

Σε κάθε περίπτωση, το βέβαιο είναι ότι η Ελλάδα έχασε πρόωρα μια επιστημονική προσωπικότητα διεθνούς εμβέλειας, ένα στοχαστή εμπνευσμένο, έναν άνθρωπο ευαίσθητο και υψηλόφρονα.

*Η κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου προέρχεται από το Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αθήνα.