Ιάκωβος Καμπανέλλης : Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι

Ο ακαδημαϊκός Ιάκωβος Καμπανέλλης, διάσημος θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος και στιχουργός, γεννήθηκε στη Νάξο στις 2 Δεκεμβρίου 1921.

Ήταν το έκτο από τα εννέα παιδιά τού χιώτικης καταγωγής Στέφανου Καμπανέλλη, ενός εμπειρικού φαρμακοποιού, και της Αικατερίνης Λάσκαρη, που καταγόταν από αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης.

Ο μικρός Ιάκωβος, με εμφανή κλίση προς τη λογοτεχνία από τα πρώτα του κιόλας σχολικά βήματα, υπήρξε συμμαθητής του Μανώλη Γλέζου στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου στο νησί των Κυκλάδων.

Ακολούθως εγκαταστάθηκε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του στο Μεταξουργείο, σε αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης.

Στην Αθήνα, ο νεαρός Καμπανέλλης δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τις γυμνασιακές σπουδές του, καθώς το πρωί εργαζόταν και το βράδυ σπούδαζε σχεδιαστής τεχνικού σχεδίου στη νυχτερινή Σιβιτανίδειο Σχολή.

Ταυτόχρονα, μορφωνόταν και διεύρυνε τους πνευματικούς του ορίζοντες, διαβάζοντας λογοτεχνικά και ιστορικά βιβλία, αλλά και γνωρίζοντας νεαρούς με κοινές λογοτεχνικές ανησυχίες, όπως ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Ρένος Αποστολίδης κ.ά.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1942, ο Καμπανέλλης συνελήφθη από τους Γερμανούς στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, ενόσω επιχειρούσε μαζί με ένα φίλο του να περάσει στην Ελβετία, και κατέληξε στο κολαστήριο του Μαουτχάουζεν, το διαβόητο ναζιστικό στρατόπεδο συγκεντρώσεως και εξοντώσεως, όπου έμελλε να παραμείνει έως το Μάιο του 1945.

Επιστρέφοντας μετά τον πόλεμο στην ελεύθερη Αθήνα, ο Καμπανέλλης στράφηκε προς το θέατρο και επιδόθηκε (από το 1946) στη συγγραφή θεατρικών έργων.

Αφετηρία της σπουδαίας πορείας του Καμπανέλλη στο χώρο του νεοελληνικού θεάτρου υπήρξε το έργο του «Χορός πάνω στα στάχυα» (1950), που ανέβηκε από το θίασο του Αδαμαντίου Λεμού.

Ο Καμπανέλλης έγινε ευρέως γνωστός με ορισμένα από τα επόμενα θεατρικά έργα του: «Η έβδομη ημέρα της δημιουργίας» (1956), «Η αυλή των θαυμάτων» (1957), «Παραμύθι χωρίς όνομα» (1959), «Η γειτονιά των αγγέλων» (1963).

Στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών ο Καμπανέλλης έσπασε τη σιωπή του αρχικά το 1970 με το έργο του «Αποικία των τιμωρημένων» (θεατρική διασκευή του ομότιτλου διηγήματος του Φραντς Κάφκα) και στη συνέχεια το 1973 με το περίφημο έργο του «Το μεγάλο μας τσίρκο» (θίασος Καρέζη – Καζάκου), μια παράσταση που έλαβε χαρακτήρα κατεξοχήν αντιδικτατορικό.

Το 1980 ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, σε σκηνοθεσία Γιώργου Λαζάνη, το έργο «Ο μπαμπάς ο πόλεμος», το οποίο είχε γράψει ο Καμπανέλλης το 1952.

Τα μετέπειτα έργα του Καμπανέλλη, στη μετά το 1989 περίοδο, κατέστησαν ακόμη σημαντικότερη τη συμβολή του στο ελληνικό θεατρικό γίγνεσθαι κατά το β’ μισό του 20ού αιώνα.

Ο Καμπανέλλης ήταν εκείνος που εισήγαγε το σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό στο νεοελληνικό θέατρο, αναζητώντας παράλληλα νέους τρόπους έκφρασης στο πεδίο της δραματουργίας (σάτιρα, αφαιρετική γραφή, θέατρο του παραλόγου, κοινωνικός ρεαλισμός).

Σημαντική υπήρξε η συμβολή του Καμπανέλλη και στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου, όπου έγραψε μεταξύ άλλων τα σενάρια για τις ταινίες «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, «Ο δράκος» και «Το ποτάμι» του Νίκου Κούνδουρου, «Το αμαξάκι» του Ντίνου Δημόπουλου, «Αρπαγή της Περσεφόνης» του Γρηγόρη Γρηγορίου και «Κορίτσια στον ήλιο» του Βασίλη Γεωργιάδη.

Ο Καμπανέλλης ασχολήθηκε και με τη στιχουργική, στο πλαίσιο της συνεργασίας του με κορυφαίους συνθέτες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις («Παραμύθι χωρίς όνομα»), ο Μίκης Θεοδωράκης («Μαουτχάουζεν»), ο Σταύρος Ξαρχάκος («Το μεγάλο μας τσίρκο») και ο Νίκος Μαμαγκάκης («Ο κύκλος με την κιμωλία»).

Έγραψε, επίσης, το αυτοβιογραφικό πεζογράφημα «Μαουτχάουζεν» (1963), ένα δημιούργημα της αντιπολεμικής λογοτεχνίας με πολύ μεγάλη απήχηση, γεγονός που ώθησε τον Καμπανέλλη στη συγγραφή των στίχων των τεσσάρων τραγουδιών του ομώνυμου κύκλου, που μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Ο Καμπανέλλης συνδέθηκε εξάλλου στενά με τον κόσμο του ραδιοφώνου, ως διευθυντής Ραδιοφωνίας της ΕΡΤ αλλά και ως παραγωγός πλήθους εκπομπών.

Ο Καμπανέλλης αναγορεύτηκε ακαδημαϊκός το 1999, ενώ τιμήθηκε με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος το 2000.

Από το 2003 έως το 2007 ο Καμπανέλλης διετέλεσε πρόεδρος της Βουλής των Εφήβων, διαδεχθείς τον Αντώνη Σαμαράκη.

Πέθανε στις 29 Μαρτίου 2011, λίγο μετά το θάνατο της γυναίκας του.

Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι

Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι
να γενεί νερό να ξεδιψάσεις

Σπέρνω την καρδιά μου στο λιβάδι
να γενεί ψωμάκι να χορτάσεις

Στη φωτιά τη ρίχνω την καρδιά μου
τα χεράκια σου έλα να ζεστάνεις

Στον αγέρα ρίχνω την καρδιά μου
να γενεί δροσούλα ν’ ανασάνεις

(Από τον κύκλο τραγουδιών «Παραμύθι χωρίς όνομα» που έγραψε το 1965 ο Μάνος Χατζιδάκις για το ομώνυμο θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη)

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο (πλην εκείνης όπου εικονίζεται το Μαουτχάουζεν) προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο kambanellis.gr