Black Lives Matter : Το κίνημα που άλλαξε για πάντα τον κόσμο της τέχνης

Τι σχέση μπορεί να έχει ένα κίνημα που διεκδικεί φυλετική ισότητα και δικαιοσύνη με τον χώρο της τέχνης; Στην περίπτωση του Black Lives Matter, που κατόρθωσε να μονοπωλήσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και να κάνει τους πολίτες πολλαπλών χωρών να ξεχάσουν για λίγο τον φόβο του κοροναϊού και να πλημμυρίσουν εξοργισμένοι τους δρόμους, μάλλον μεγάλη. Από τις εικόνες των διαδηλωτών που έριχναν αγάλματα που αναπαριστούσαν γνωστούς ρατσιστές της παγκόσμιας ιστορίας, μέχρι την ανάδειξη του έργου μαύρων καλλιτεχνών, το BLM κατάφερε να αλλάξει τους κανόνες του κόσμου της τέχνης.

Η επίδρασή του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να γίνει το πρώτο κίνημα που κατόρθωσε να φτάσει στην κορυφή της λίστας του ArtReview, Power 100, με τους ανθρώπους και τα κινήματα που υπήρξαν οι πιο επιδραστικοί για τον κόσμο της τέχνης στη χρονιά που πέρασε.

Σε μια περίοδο κοινωνικών και πολιτισμικών αναταραχών, αναφέρει το ArtReview, η άνευ προηγουμένου επιρροή του κινήματος κοινωνικής δικαιοσύνης γίνεται αισθητή όχι μόνο από την κορυφαία θέση του στη συγκεκριμένη λίστα –αν και είναι πρώτη φορά που τη θέση καταλαμβάνει κίνημα και όχι άτομο- αλλά και από τους καλλιτέχνες που συμπεριλαμβάνονται σε αυτή. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η ινδονησιακή κολεκτίβα ruangrupa, για την επιμέλεια της documenta15, που υπερασπίζεται τις συλλογικές και κολεκτιβιστικές πρακτικές, ενώ στην τρίτη θέση βρίσκονται οι ακαδημαϊκοί Felwine Sarr και Bénédicte Savoy, υπέρμαχοι της επιστροφής στις χώρες προέλευσής τους όλων των εκθεμάτων των μουσείων που αποκτήθηκαν στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας.

Η τέταρτη θέση καταλαμβάνεται από το κίνημα #MeToo και η πέμπτη από τον φιλόσοφο, Φρεντ Μότεν.

Η λίστα Power 100 του ArtReview, που δημοσιεύεται κάθε χρόνο από το 2002, είναι η πιο έγκριτη και κοινώς αποδεκτή ετήσια εκτίμηση της επιρροής καλλιτεχνών και κινημάτων στον κόσμο της τέχνης. Ο διευθυντής του MoMa, Glenn D. Lowry, βρέθηκε στην κορυφή της το 2019, ο γκαλερίστας David Zwirner το 2019 και ο καλλιτέχνης Hito Steyerl το 2017.

Φέτος, η πανδημία δοκίμασε τις αντοχές και την αλληλεγγύη των κοινωνιών σε όλο τον κόσμο, σημειώνει το ArtReview, ενώ η περιβαλλοντική κρίση συνεχίζεται ανεξέλεγκτα, στη συλλογική συνείδηση κυριάρχησαν τα ζητήματα της φυλετικής δικαιοσύνης και ισότητας. Μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ τον Μάρτιο, στη Μινεάπολις των ΗΠΑ, διαδηλώσεις έχουν ξεσπάσει σε όλο τον πλανήτη.

Στον κόσμο της τέχνης, η δύναμη του κινήματος προκάλεσε και επιτάχυνε αλλαγές σε κάθε επίπεδο, αναφέρει το ArtReview εξηγώντας την επιλογή του.

Συγκεκριμένα, μέσα από τη ρίψη αγαλμάτων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, το BLM προσπάθησε να αποκαταστήσει την αδικία του τρόπου που γράφεται η  ιστορία. Παράλληλα, έφερε μεγαλύτερη ορατότητα για τους σύγχρονους μαύρους καλλιτέχνες, έκανε αισθητή την παρουσία του σε βραβεία, ανάγκασε τις γκαλερί να εισάγουν τη διαφορετικότητα στις συλλογές τους, τα μουσεία να ξανασκεφτούν ποιους ακριβώς εκπροσωπούν και με ποιον τρόπο. Τόσο ως κίνημα όσο και ως ιδέα, το BLM έγινε σύμβολο της αναμέτρησης του πλανήτη με το ζήτημα της φυλετικής δικαιοσύνης και επέφερε αλλαγή παραδείγματος στη σύγχρονη κουλτούρα.

Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην κοινωνική δικαιοσύνη και τη διαφορετικότητα πρόσθεσε και αρκετές προσωπικότητες στη λίστα του ArtReview για πρώτη φορά.

Συγκεκριμένα πρόκειται για 39 νέες εισόδους, ο μεγαλύτερος αριθμός που έχει καταγραφεί τα τελευταία 15 χρόνια. Ο διευθυντής του φιλανθρωπικού ιδρύματος Ford, Darren Walker (θέση 11) έχει στρέψει σε πολλές περιπτώσεις την τεράστια περιουσία του οργανισμού στην κατεύθυνση της αποκατάστασης της χαμηλής εκπροσώπησης των μαύρων σε πολιτισμικούς οργανισμούς και στην κοινωνία των πολιτών. Η ακαδημαϊκός, Saidiya Hartman (θέση 9) έχει επηρεάσει μια νέα γενιά καλλιτεχνών με τη δουλειά της για την ιστορία της μαύρης κοινότητας και του φύλου, ενώ η σημασία των πολιτικών φύλου υπογραμμίζεται στα πρόσφατα γραπτά του Legacy Russel (θέση 100). Ταυτόχρονα, η γαλλική σχολή Kourtrajmé (θέση 80) ανοίγει τον ελιτιστικό κόσμο της τέχνης και του κινηματογράφου στις υπο-εκπροσωπημένες φωνές μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης χωρίς δίδακτρα.

Την ίδια στιγμή, τα παγκόσμια ζητήματα της πολιτικής και κλιματικής δικαιοσύνης αποτελούν τα θεμέλια της δουλειάς των κολεκτίβων Forensic Architecture (θέση 14) και Feral Atlas (θέση 15).

Σε μια χρονιά στην οποία οι κατεστημένες δομές του κόσμου της τέχνης έχουν αποδειχθεί μάλλον ασταθείς, οι συλλογικές, αυτοσχέδιες δομές του παγκόσμιου νότου και περιοχών εκτός των παραδοσιακών επικέντρων της καλλιτεχνικής δραστηριότητας, με την αμεσότητα της απόκρισής τους, καθίστανται όλο και πιο επιδραστικές. Είτε πρόκειται για το Dhaka Art Summit, που ιδρύθηκε και διοικείται από τους Nadia Samdani, Rajeeb Samdani και Diana Campbell Betancourt (θέση 41), είτε για την αντιθεσμική ουγγρική OFF-Biennale, που ιδρύθηκε από την HaJnalka Somogyi (θέση 96) είτε για τον χώρο Green Papaya Art Projects (θέση 99) με έδρα τη Μανίλα που διοικείται από καλλιτέχνες και ο οποίος φέτος θα κλείσει.

Και όταν έρχονται αντιμέτωποι με την οικονομική καταστροφή που επέφερε η πανδημία σε πολλούς καλλιτέχνες που ήδη ζούσαν στην επισφάλεια, η λίστα τονίζει τη δέσμευση που έδειξαν στην υποστήριξη καλλιτεχνών άτομα όπως ο Matthew Burrows (θέση 37) στη Βρετανία και ο Cosmin Costinas (θέση 38) στο Χονγκ Κονγκ.

Η λίστα, όπως αναφέρει το ArtReview, δημιουργήθηκε από ένα δίκτυο περίπου 20 ανθρώπων από το χώρο της τέχνης (και όχι μόνο) από όλο τον κόσμο, σε ένα έτος κατά τη διάρκεια του οποίου οι εμπειρίες των ανθρώπων που συμμετείχαν στη δημιουργία της δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο μεταξύ τους: Είτε αυτές αφορούν τις εκλογές και τη φυλετική αδικία στις ΗΠΑ ή την Ευρώπη, τις εξωδικαστικές εκτελέσεις στις Φιλιππίνες, τις συνοριακές διαμάχες ή την καταπίεση της ελευθερίας του λόγου στο Χονγκ Κονγκ και πολλά άλλα  μέρη σε όλο τον κόσμο.

Η φετινή λίστα δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην κυκλοφορία ιδεών και αξιών (για τη δικαιοσύνη, την ισότητα, τον τρόπο ζωής, τη σχέση μας με το περιβάλλον και τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα, μεταξύ άλλων) και τον τρόπο με τον οποίο αυτές, και όχι η δουλειά μεμονωμένων καλλιτεχνών ή ομάδων καλλιτεχνών αλλάζουν τον τρόπο που εμπλεκόμαστε με την τέχνη.