Φαλαινοθηρία : Πώς ένα… άλμπουμ σταμάτησε τη βάρβαρη δραστηριότητα

Ο Ρότζερ Πέιν έχει παίξει τους ήχους των μεγαλοπτεροφάλαινων σε χιλιάδες ανθρώπους στη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών. Έχει παίξει αποσπάσματα του άλμπουμ του σε σχολεία, εκκλησίες, τηλεοπτικά τοκ σόου, ακόμη και στον ΟΗΕ. Τα έχει βάλει σε τραγουδιστές, μουσικούς, πολιτικούς και συναδέλφους του ακαδημαϊκούς. Η απάντησή τους είναι πάντα η ίδια, εξηγεί μιλώντας στον Guardian. Μουρμουρητά, ακόμη και αμήχανα γελάκια για τα πρώτα 30 δευτερόλεπτα, όταν ακόμη το ακροατήριό του συνηθίζει τον βαθιά μουγκρίσματα και τις διαπεραστικές τσιρίδες.

Όμως στη συνέχεια, μετά από τουλάχιστον πέντε λεπτά –ιδανικά μισή ώρα- ο Πέιν ανακαλύπτει ότι συμβαίνει κάτι παράξενο.

«Εκείνη τη στιγμή, το κοινό σιωπά εντελώς», εξηγεί ο 85χρονος επιστήμονας, από το σπίτι του στο επαρχιακό Βερμόντ. «Δεν μπορείς να καταλάβεις αν υπάρχει κάποιος άλλος στο δωμάτιο. Και μετά, όταν το έκλεινα, άκουγες εισπνοές. Ουσιαστικά, άκουγες ανθρώπους να βγαίνουν από μια εκστατική κατάσταση. Έτσι καταλάβαινα ότι αυτοί οι ήχοι αλλάζουν τις ζωές όσων τους ακούν. Και αυτός πιστεύω είναι και ο λόγος που είχε τόσο μεγάλη επίδραση».

Το 1970, ο Πέιν ηγήθηκε μιας ομάδας που δημοσίευσε ένα άλμπουμ με πέντε «κομμάτια» διάρκειας 34 λεπτών και τίτλο «Songs of the Humpback Whale». Προς έκπληξη όλων τους –ο Πέιν ήταν ειδικός της βιοακουστικής και όχι μουσικός- το άλμπουμ είχε επιτυχία. Πούλησε περισσότερα από 125.000 αντίτυπα και έγινε η πιο δημοφιλής ηχογράφηση ήχων της φύσης στην ιστορία. Ο Pete Seeger και η Judy Collins, σουπερστάρ της εποχής, έγραψαν κομμάτια εμπνευσμένοι από το δίσκο.

Όταν η NASA έστειλε στο διάστημα τον Χρυσό Δίσκο της με το διαστημόπλοιο Voyager, ένα από τα κομμάτια του Πέιν εντάχθηκε σε αυτόν, μαζί με μουσική του Μπαχ, του Μότσαρτ και του Λούις Άρμστρονγκ. Τότε, το 1979, ένα απόσπασμα του άλμπουμ απεστάλη στους 10.5 εκατ. συνδρομητές του National Geographic. Έτσι, μετατράπηκε στο single που τυπώθηκε περισσότερες φορές από όλα στην ιστορία της δισκογραφίας –ένα ρεκόρ που εξακολουθεί να κατέχει.

Στην πεντηκοστή επέτειο του άλμπουμ, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε το βαθμό στον οποίο επέδρασε στη σχέση μας με το είδος των τεράστιων θηλαστικών.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, κάθε χρόνο σφαγιάζονταν δεκάδες χιλιάδες φάλαινες, κυρίως για την παραγωγή σαπουνιού, λίπους και ζωοτροφών. Οι μεγαλοπτεροφάλαινες, που αριθμούσαν περίπου 100.000 άτομα το 1900, θηρεύονταν χωρίς οίκτο. Είχαν απομείνει λιγότερες από 7.000. «Οδηγούνταν προς την εξαφάνιση, δεν υπάρχει αμφιβολία για αυτό», τονίζει ο Πέιν.

Η εμπειρία του ίδιου του Πέιν επιβεβαιώνει την κακή εικόνα που επικρατούσε.

Το πρώτο κήτος που είδε στη ζωή του, ήταν ένα δελφίνι που είχε ξεβραστεί στην ακτή και είχε πεθάνει σε μια ακτή κοντά στη Βοστόνη, όταν ο ίδιος δίδασκε στο Tufts University. Ήταν αργά το βράδυ και έβρεχε. «Κάποιος ανόητος είχε κόψει τα πτερύγιά του και κάποιος άλλος είχε βάλει ένα πούρο στον φυσητήρα του», θυμάται. «Σκέφτηκα: Είναι αυτή η μόνη αλληλεπίδραση που μπορεί να έχει ο άνθρωπος με τα άγρια ζώα; Κάθισα εκεί, βρεγμένος ως το κόκαλο και αποφάσισα ότι θα ήταν υπέροχο αν μπορούσα να κάνω κάτι για αυτό. δεν είχα ιδέα τι θα ήταν ακόμη, όμως σταδιακά εμφανίστηκε μπροστά μου η κατάλληλη ευκαιρία».

Αυτή η ευκαιρία δεν ήταν άλλη από τη συνάντησή του το 1967 με έναν άνδρα που λεγόταν Φρανκ Γουάτλινγκτον και ήταν μηχανικός του αμερικανικού ναυτικού, με έδρα τις Βερμούδες.

Από τη δεκαετία του 1950, ο Γουάτλινγκτον παρακολουθήσε μια μεγάλη συλλογή υδροφώνων (μικροφώνων σχεδιασμένων για την ηχογράφηση υποβρύχιων ήχων) 30 μίλια μακριά από την ακτή του νησιού, ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα «έπιανε» τους ήχους σοβιετικών υποβρυχίων. «Ποτέ δεν έμαθα τι δουλειά έκανε», σημειώνει ο Πέιν. «Ήταν απόρρητη: Απάτη στον ωκεανό με κρατική υποστήριξη».

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν αν ο Γουάτλινγκτον ήταν καλός στην κανονική του δουλειά, όμως τα υδρόφωνα αποδείχθηκαν το τέλειο εργαλείο για την παρατήρηση των ήχων των φαλαινών. Τώρα γνωρίζουμε ότι, αν και πολλές φάλαινες χρησιμοποιούν ήχους για να επικοινωνήσουν, οι μεγαλοπτεροφάλαινες είναι οι μόνες που «τραγουδούν». Ίσως στην πρώτη ακρόαση ο ήχος να μοιάζει απλώς σαν μακρόσυρτο μούγκρισμα, όμως ο Πέιν, η πρώην σύζυγός του Κέιτι και ένας συνάδελφός του, ο Σκοτ Μακβέι, απέδειξαν ότι ενέχει ακόμη και… ομοιοκαταληξία, επανάληψη και δομή.

Οι θηλυκές φάλαινες τραγουδούν λίγο και χαμηλόφωνα, όμως τα αρσενικά του είδους μετατρέπονται σε… βαρύτονους στους έξι μήνες που προηγούνται της περιόδου αναπαραγωγής.

«Μαντεύω ότι το τραγούδι τους είναι διαφημιστικό, μια πρόσκληση στα θηλυκά: Γεια σου, είμαι ένας όμορφος τύπος, έτοιμος να ζευγαρώσει. Πού είσαι μωρό μου;» λέει ο Πέιν. «Και η άλλη λειτουργία των ήχων ίσως είναι αυτή της απειλής: Μείνε μακριά αλήτη, αλλιώς θα σε τσακίσω!»

Όπως και να έχει, ο Πέιν συνειδητοποίησε όταν ο Γουάτλινγκτον του έδωσε να ακούσει τις κασέτες, ότι είχε μπροστά του κάτι μοναδικό. Επίσης γνώριζε, καθώς άκουγε με δάκρυα στα μάτια, ότι είναι πιθανό να είχε μπροστά του το μυστικό για το τέλος της σφαγής αυτών των πλασμάτων. «Για μένα, ήταν τρομερά προφανές ήδη από τον δεύτερο ή τρίτο ήχο ότι ήταν το πιο μοναδικό πράγμα που είχα ακούσει ποτέ στη φύση», θυμάται ο Πέιν. «Το μόνο που με ένοιαζε ήταν να κάνω τον κόσμο να σκεφτεί: Εντάξει παιδιά, σκοτώνουμε τα μεγαλύτερα πλάσματα που έχουν ζήσει ποτέ στην ιστορία του πλανήτη. Είναι τρελό! Και ξαφνικά έρχεται μπροστά μου αυτό το απίστευτα όμορφο πράγμα. Φανταστείτε οι βελανιδιές να τραγουδούσαν πανέμορφα τραγούδια, ενώ ανησυχούσατε επειδή τα δάση τους αποψιλώνονταν».

Το άλμπουμ Songs of Humpback Whale αποτελείται από τρία κομμάτια που ηχογράφησε ο Γουάτλινγκτον και δύο που έφτιαξε ο Πέιν.

Ο Πέιν έστειλε αντίτυπα στους Beatles, τη Τζόαν Μπαέζ, τον Μπομπ Ντίλαν. Έμαθε ότι ο Ντίλαν καμιά φορά σταματούσε τις συναυλίες του και έπαιζε αποσπάσματα των ηχογραφήσεών του. Γνώρισε την Ουαλή τραγουδίστρια Μέρι Χόπκιν, που του είπε ότι ήταν ο ομορφότερος ήχος που έχει ακούσει ποτέ.

Το άλμπουμ του γέννησε πράγματι ένα κίνημα. Η υποστήριξη που έψαχνε ήρθε με την ίδρυση της Greenpeace το 1972 και πιο συγκεκριμένα το Project Ahab στα μέσα της δεκαετίας του 1970, στο πλαίσιο του οποίου οι ακτιβιστές μπλόκαραν με τις βάρκες τους τις τρίαινες των φαλαινοθηρικών. Ο Ντέιβιντ Ατένμποροου και ο Ζακ Κουστώ γύρισαν δημοφιλή ντοκιμαντέρ για τα εντυπωσιακά πλάσματα.

Το 1986, η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας απαγόρευσε τη φαλαινοθηρία για εμπορικούς σκοπούς.

Όμως η Ισλανδία, η Νορβηγία και η Ιαπωνία εξακολουθούν να εκδίδουν σχετικές άδειες για επιστημονική και εμπορική φαλαινοθηρία. Το τραγούδι των φαλαινών έγινε κομμάτι της ποπ κουλτούρας, και κεντρικό σημείο της πλοκής στην ταινία Star Trek: the Voyage Home, όπως και αστείο στους Simpsons. Έκτοτε, ο πληθυσμός του είδους έχει ανακάμψει. Οι μεγαλοπτεροφάλαινες έχουν φτάσει στα προ-φαλαινοθηρίας επίπεδά τους, ίσως ακόμη και στις 100.000. (Δεν ήταν εξίσου τυχερά όλα τα κήτη. Οι μπλε φάλαινες και οι φάλαινες του Βόρειου Ατλαντικού εξακολουθούν να κινδυνεύουν με εξαφάνιση). «Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν ότι αν βάλουμε τις φάλαινες στην κουλτούρα των ανθρώπων, τότε θα καταφέρουμε να τις σώσουμε», τονίζει ο Πέιν. «Και νομίζω όντως έτσι έγινε. Θεέ μου, σίγουρα δεν είμαι ο μόνος που έχτισε αυτό το οικοδόμημα. Υπήρξαν χιλιάδες, κυριολεκτικά χιλιάδες ακόμη άνθρωποι που έκαναν σημαντικά και καταπληκτικά πράγματα».

Μισό αιώνα μετά, ο Πέιν συνεχίζει να γράφει και να διδάσκει και έχει εμπλακεί σε μια πρωτοπόρα ομάδα που προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη μάθηση μέσω Η/Υ για να αποκρυπτογραφήσει το περιεχόμενο των τραγουδιών των φαλαινών. Πρόκειται για μια ιδέα που μοιάζει εξωγήινη, όμως σε αυτή εμπλέκονται πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Μπριτ Σελβιτέλ, ένας από τα μέλη της ιδρυτικής ομάδας του Twitter.

Ο Πέιν αποκαλεί την προσπάθεια «υπέροχα τρελό πράγμα» μιλώντας στον Guardian, όμως προσθέτει:

«Πιστεύω ότι έχουμε καλές πιθανότητες να τα καταφέρουμε. Καταφέρνεις πράγματα όταν μπλέκεις τα επιστημονικά πεδία μεταξύ τους και ανακαλύπτεις ότι αυτοί οι άνθρωποι κοντεύουν να μάθουν κάτι που πέθαινα να ξέρω πριν 25 χρόνια».

Ο κοροναϊός έχει θέσει εκτός πραγματικότητας κάθε σχέδιο εορτασμού των πενήντα ετών από την κυκλοφορία του δίσκου. Όμως ο Πέιν πιστεύει ότι ο δίσκος, ακόμη και αν δεν είναι πλέον στη μόδα, εξακολουθεί να έχει αντίκτυπο. «Τον ακούω συχνά και πάντα με συγκινεί βαθύτατα», τονίζει. «Ποιο είναι το βασικότερο συμπέρασμά σας όταν ακούτε το δίσκο; Εγώ αισθάνομαι ταπεινός. Οι τεράστιοι τυφώνες και κυκλώνες μας κάνουν να νιώθουμε ταπεινοί, όμως στη ζωή μου τίποτα δεν τα έχει καταφέρει καλύτερα από τις φάλαινες. Και η ταπεινότητα είναι κάτι που θα έπρεπε να αισθανόμαστε συχνότερα. Είναι απλώς η σκέψη ότι: Θεέ μου, τι υπέροχος κόσμος υπάρχει γύρω μας και με πόσο μένος τον καταστρέφουμε;»