Ελένη Ουράνη: Η φεμινίστρια δοκιμιογράφος και κριτικός του Μεσοπολέμου που έγραφε με το ψευδώνυμο Άλκης Θρύλος

Σαν σήμερα, το 1971, πεθαίνει η Ελένη Ουράνη, μία από τις πρώτες Ελληνίδες με δημόσιο φεμινιστικό έργο. Ήταν δοκιμιογράφος, κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας καθώς και συγγραφέας ταξιδιωτικών κειμένων.

Η ίδια χρησιμοποίησε για μερικές από τις δημοφιλέστερες κριτικές της που ξεχώριζαν για την ευθύτητα τους το αντρικό ψευδώνυμο «Άλκης Θρύλος»- μια συνηθισμένη πρακτική για την εποχή που είχε σκοπό σε έναν βαθμό να προστατεύσει τις δημιουργούς από την αναμενόμενη αρνητική αντιμετώπιση που θα είχαν λόγω του φύλου τους.

Η Ελένη Ουράνη – το γένος Νεγρεπόντη γεννήθηκε το 1896 στην Αθήνα και ήταν κόρη πλούσιας οικογένειας. Πατέρας της ήταν ο Μιλτιάδης Νεγρεπόντης, οικονομολόγος, πρωτοπόρος του προσκοπισμού στην Ελλάδα και υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, και μητέρα της η Μαρία Νεγροπόντη, δημιουργός του σώματος της Σχολής Αδελφών και Εθελοντριών Αδελφών Νοσοκόμων.

Ο πρώτος της γάμος ήταν με τον Πολύβιο Κορύλλο, καθηγητή Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ενώ το 1930 παντρεύτηκε τον ποιητή και λογοτέχνη Κώστα Ουράνη. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και την κριτική καλλιεργώντας την κλίση της στα γράμματα και στην κριτική σκέψη.

Το 1915 εμφανίστηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Νουμάς», στον «Πυρσό» και στην εφημερίδα «Ακρόπολις», φανερώνοντας από νωρίς τις κατοπινές τάσεις της στην κριτική, την ποίηση και τον θεατρικό λόγο. Παράλληλα δημοσίευσε τα μονόπρακτα «Ο χορός του βοριά» και «Η ομορφιά που σκοτώνει», ποιήματα, καθώς και τα πρώτα κριτικά της κείμενα.

Το 1920 έγινε μέλος του Συνδέσμου Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός, ενώ παράλληλα επιδίδεται στην αρθρογραφία με θέμα τον φεμινισμό.

Το 1924 δημοσιεύσε δύο κριτικές προσεγγίσεις για τον Διονύσιο Σολωμό και τον Κωστή Παλαμά. Από το 1927 και μετά, συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά και εφημερίδες, ανάμεσα σε αυτά την «Νέα Εστία» όπου είχε τη στήλη της θεατρικής κριτικής, τον «Νουμά» και την «Ακρόπολη», στα οποία δημοσίευε κριτικές μελέτες για Έλληνες λογοτέχνες και θεατρικές παραστάσεις.

Έγραψε επίσης πολλά κείμενα ταξιδιωτικών εντυπώσεων με έντονα λυρικά χαρακτηριστικά. Ήταν υποστηρίκτρια του δημοτικισμού και του φεμινισμού. Έγραψε άρθρα για φεμινιστικά ζητήματα και διετέλεσε μέλος του Συνδέσμου Ελληνίδων υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών στα τέλη της δεκαετίας του 1910 και στις αρχές της δεκαετίας του 1920.

Τα έργα της διακρίνονται για την πρωτοτυπία και τον ρεαλισμό τους ενώ ως κριτικός θεάτρου ξεχώρισε με την ειλικρίνειά της.

Το 1950 συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλος της Ομάδας των Δώδεκα (1950-1967), η οποία αποσκοπούσε στη θέσπιση έγκριτων λογοτεχνικών βραβείων, κατ’ αρχάς για την πεζογραφία και ακόλουθα για άλλα λογοτεχνικά είδη, καθώς και της Ένωσης Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Εθνικού Θεάτρου και των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας. Το 1963 θεσμοθέτησε, στο πλαίσιο της «Ομάδας των Δώδεκα», το Βραβείο «Μαρία Νεγρεπόντη» στην μνήμη της μητέρας της.

Το 1963, όταν με το Βασιλικό Διάταγμα 105/1963 συστάθηκε το ίδρυμα Ταινιοθήκη της Ελλάδος, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη, μαζί με τους: Αγλαία Μητροπούλου, Μόνα Μητροπούλου, Άγγελο Προκοπίου, Στρατή Μυριβήλη, Ηλία Βενέζη, Ειρήνη Καλκάνη, Μιχάλη Κακογιάννη, Ελένη Βλάχου, Νίκο Κούνδουρο, Σπύρο Σκούρα, Γρηγόρη Γρηγορίου, Γιώργο Ζερβό, Βίκτωρα Μιχαηλίδη και άλλους.

Το 1969 αναγορεύεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Η Ελένη Ουράνη κληροδότησε τη μεγάλη περιουσία της στο ίδρυμα, με στόχο την ευρύτερη καλλιέργεια της πνευματικής ζωής του ελληνισμού.

Το 1970 η Ακαδημία Αθηνών με το κληροδότημα της Ελένης Ουράνη, ίδρυσε το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη αλλά και το ομώνυμο βραβείο, με σκοπό τη ενίσχυση της λογοτεχνίας. Το Ίδρυμα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών αναλαμβάνει χορηγίες στο χώρο του πολιτισμού, βραβεύσεις συγγραφέων και υποτροφίες σπουδαστών.