Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον Μπαράκ Ομπάμα ως συγγραφέα;

Κυκλοφορεί από μέρα σε μέρα και στην Ελλάδα το πολυαναμενόμενο βιβλίο του πρώην προέδρου της Αμερικής. Στον πρώτο τόμο των απομνημονευμάτων του από τα χρόνια της προεδρίας, ο Μπαράκ Ομπάμα αφηγείται την ιστορία της εκπληκτικής οδύσσειάς του. Κάποτε,  ήταν ένας νεαρός άνδρας ο οποίος αναζητούσε την ταυτότητά του, και, κάποια στιγμή, έφτασε να γίνει  ο ηγέτης του ελεύθερου κόσμου, περιγράφοντας με συγκλονιστικές προσωπικές λεπτομέρειες τόσο την πολιτική του παιδεία όσο και τις στιγμές-ορόσημο της πρώτης θητείας της ιστορικής προεδρίας του. Πρόκειται για μια εποχή επεισοδιακών μεταβολών και δραματικών αναταραχών.

Η Γη της επαγγελίας («A promised Land») είναι ένα βιβλίο, καθώς λέγεται, εξαιρετικά προσωπικό και ενδοσκοπικό -το στοίχημα ενός άνδρα με την ιστορία, την πίστη ενός ακτιβιστή που δοκιμάστηκε στην παγκόσμια σκηνή. Είναι γραμμένο με αφοπλιστική ειλικρίνεια για την δύσκολη εξισορρόπηση μεταξύ της υποψηφιότητάς του στο προεδρικό αξίωμα ως Αφροαμερικανός, φέροντας τις προσδοκίες μιας γενιάς που αδημονούσε για «ελπίδα και αλλαγή», και τις ηθικές προκλήσεις που αντιμετώπισε κατά τη λήψη σημαντικών αποφάσεων οι οποίες είχαν μεγάλο αντίκτυπο. Ακόμα, υπάρχουν αναφορές στια αξίες της οικογένειας και της δημοκρατίας, μέσα από το πρίσμα ενός άντρα οικογενειάρχη, συζύγου, πατέρα και…προέδρου των ΗΠΑ, φυσικά.

Βίους και Πολιτείες Πολιτικών έχουμε ξαναδεί: σε τι διαφέρει του Ομπάμα;

Πολλά, πάμπολλα βιβλία με βίους πολιτικών, είτε γραμμένα δια χειρός των ίδιων, είτε ως συνονθύλευμα συνεντεύξεων που παραχώρησαν σε εκείνον ή εκείνους που ανέλαβαν να τις κάνουν βιβλίο, έχουν κατά καιρούς κυκλοφορήσει. Από αυτοκράτορες (βλέπε το περίφημο «Εις Εαυτόν» του Μάρκου Αυρηλίου που διάβαζε πέρσι η Βανδή και την λοιδώρησαν), μέχρι πρωθυπουργούς χωρών και δημάρχους και στρατηγούς και πρέσβεις…

Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, εμπιστεύθηκε στον Αλέξη Παπαχελά την, τρόπον τινά, βιογραφία του. Η τρικυμιώδης διαδρομή του οποίου σημάδεψε τις πολιτικές εξελίξεις επί επτά δεκαετίες, και δείχνει αποφασισμένος να μην κρύψει τίποτα. Έτσι, εκδόθηκε ένα βιβλίο βασισμένο στις προσωπικές συνεντεύξεις τις οποίες παραχωρούσε επί μία δεκαετία (2007-2016) ο πολιτικός στον δημοσιογράφο, υπό τον όρο να δημοσιοποιηθούν μόνο μετά τον θάνατό του, το βιβλίο αυτό αποτελεί ίσως τη συγκλονιστικότερη πολιτική μαρτυρία που έχει εκδοθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Ο Εμανουέλ Μακρόν, ως υποψήφιος ακόμη Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, αφηγήθηκε για πρώτη φορά την προσωπική του ιστορία, τις εμπνεύσεις του, το όραμά του για τη Γαλλία και το μέλλον της σ’ έναν νέο κόσμο που βιώνει έναν μεγάλο μετασχηματισμό, σαν αυτόν που βίωσε η ανθρωπότητα τα χρόνια της Αναγέννησης και της εφεύρεσης της τυπογραφίας. Έτσι, κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Επανάσταση».

Τα οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, ένα έργο πολιτικής οικονομίας,  γράφτηκε από τον Stalin το 1951 και δεν ήταν το μόνο ή το πρώτο. Ήταν ένα από τα τελευταία έργα που δημοσιεύθηκαν πριν από το θάνατό του. Σε αυτό, ισχυρίστηκε ότι η Σοβιετική Ένωση είχε φτάσει στο κατώτερο στάδιο του κομμουνισμού.

Ο Τζωρτζ Μπους έγραψε προ ετών ένα βιβλίο στο οποίο αφηγείται την ιστορία ζωής του πατέρα του, ο οποίος είχε περάσει και από τα ηνία της προεδρίας των Η.Π.Α.

Ακόμα και η Μισέλ Ομπάμα έγραψε την αυτοβιογραφία της, όχι τόσο ως πρώτης κυρίας, αλλά ως γυναίκας που δεν ξέχασε από πού ξεκίνησε: προσκαλεί τους αναγνώστες στον προσωπικό της κόσμο, εξιστορώντας τις εμπειρίες που την διαμόρφωσαν με τις δικές της λέξεις και υπό τους δικούς της όρους.
Ζεστή, συνετή και αποκαλυπτική. Μια άλλη Πρώτη Κυρία, η Ελέανορ Ρούσβελτ, διαβάζεται μέχρι σήμερα μέσω του περίφημου Courage in a dangerous world, ένα βιβλίο με μια σειρά από κείμενά της πολιτικού και φιλοσοφικού ενδιαφέροντος. Την συλλογή αυτή των σημειώσεων και των κειμένων δεν την έκανε η ίδια η Ρούσβελτ, αλλά ό, τι περιλαμβάνεται μες στις σελίδες αυτού του βιβλίου είναι γραμμένο από το δικό της χέρι.

Παραδείγματα σαν τα ως άνω, εκατοντάδες. Σε τι διαφέρει, λοιπόν, το βιβλίο του Μπαράκ Ομπάμα; Στους New York Times γράφτηκε το εξής:

«Ναι, ο πρώτος τόμος των απομνημονευμάτων του πρώην προέδρου είναι πολιτικό και επεξηγηματικό μιας ολόκληρης εποχής με τις δικές της συνθήκες και κανόνες, όμως πρόκειται και για ένα εξόχως διεισδυτικό αυτο-πορτρέτο, με τόσο καλογραμμένη πρόζα που θυμίζει την αυθεντικότητα του πρώτου του του βιβλίου ‘Dreams from my Father'»

Πράγματι, το 1995, χιλιόμετρα και χρόνια μακριά από την προεδρία της Αμερικής, ο Ομπάμα είχε κυκλοφορήσει κι άλλο βιβλίο. Με τίτλο «Όνειρα από τον πατέρα μου: Μια ιστορία της φυλής και της κληρονομιάς» το έργο διερευνά τα γεγονότα των πρώτων ετών του στη Χονολουλού και του Σικάγου μέχρι την είσοδο του Ομπάμα στη Νομική Σχολή του Harvard το 1988.

Οι Times κατατάσσουν το βιβλίο του Ομπάμα ανάμεσα στα δέκα κορυφαία του 2020.

Ίσως ο Ομπάμα είναι πρωτίστως ένας συγγραφέας που ασχολήθηκε με την πολιτική και όχι το αντίστροφο

Ο δημοσιογράφος Michiko Kakutani των ΝΥΤ είχε μια συνομιλία τηλεφωνική με τον τέως πρόεδρο στην διάρκεια της οποίας του μίλησε για την σχέση του με την γραφή και την ανάγνωση. Καταρχάς, σύμφωνα με τον Ομπάμα, η εμπειρία συγγραφής του τελευταίου του βιβλίου ήταν μοναδική. Γράφοντάς το, ανέτρεξε στα χρόνια του παρελθόντος του και σε όλα εκείνα που διαμόρφωσαν την σκέψη του ως πολίτη και ως πολιτικού.

Τελικά, το ενδιαφέρον με αυτό το βιβλίο είναι ότι δεν είναι αμιγώς πολιτικό. Διαπνέεται από χιούμορ, ακόμα και από στιγμές της πολύ προσωπικής και καθημερινής ζωής του προέδρου (η εμπορικότητα πάντα καραδοκεί ως ανάγκη), έχει όμως και φιλοσοφικές, αλλά και αμιγώς λογοτεχνικές προεκτάσεις. Έχει δουλευτεί ως έργο και ο συγγραφέας του δεν εφησύχασε λόγω της υπογραφής του.

Άλλωστε, ο ίδιος έχει γράψει αρκετά: ήδη κυκλοφορούν τέσσερα έργα του! (Το ένα εξ αυτών είναι συλλογικό και απλώς συμμετέχει)

Ο ίδιος είναι και δεινός αναγνώστης: «Είτε μιλήσουμε για τον Whitman, τον  Emerson ή τον Ellison ή Kerouac, υπάρχει στα έργα όλων η αίσθηση της εφευρετικότητας, της πρωτοτυπίας και του εναγκαλισμού των αντιθέσεων.»

Ο Μπαράκ Ομπάμα στα νιάτα του, που πέρασε μέρος τους στην Χαβάη, γαλουχήθηκε με τις πένες Αφροαμερικανών συγγραφέων, όπως του Baldwin, του Ellison, του Malcolm X, του Langston Hughes και άλλων.  Όταν ξεκίνησε να φοιτά στο Πανεπιστήμιο της  Columbia στις αρχές της δεκαετίας του 80, άρχιζε να ανακαλύπτει και άλλες πλευρές και ιδιότητες του εαυτού του. Δεν ήταν απλά μαύρος και Αμερικανός. Δεν ήταν απλά ένας έφηβος φοιτητής, ούτε ένα τύπος που του άρεσαν τα σπορ και τα πάρτυ.  Τότε, άρχισε να μυείται, όχι χωρίς δυσκολίες, στους κλασικούς: Χέμινγουεη, Ντοστογιέφσκι, Θερβάντες και άλλους. Διάβαζε αχόρταγα ποίηση, βιογραφίες, φιλοσοφία, μυθιστορήματα, ιστορικά κείμενα.

Ο τέως πρόεδρος θυμάται ότι τα χρόνια εκείνα παραήταν…σοβαρά και βαριά, όλα κινούνταν γύρω από ένα υποτιθέμενα βαθύτερο νόημα και μια υπαρξιακή αγωνία. Όλο αυτό, χαλάρωσε κάπως όταν μετακόμισε στο Σικάγο και άρχισε να κοινωνικοποιείται περισσότερο. «Τότε, νομίζω πως βρήκα την χαμένη μου αίσθηση του χιούμορ», λέει ο Ομπάμα.

Εκεί, στο Σικάγο, ξεκίνησε την περιπέτεια της γραφής. Έγραφε μικρές, μελαγχολικές ιστορίες σαν παραμύθια από την καθημερινότητά του. Κρατούσε ημερολόγια και σημειώσεις, μέρος των οποίων χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη στο βιβλίο του «Η Γη της Επαγγελίας». Ήταν τότε που πρωτοήρθε σε επαφή με ανθρώπους βγαλμένους από την πραγματική ζωή, όχι τους διαδρόμους ενός κολεγίου. Καλές και οι υψηλές αναζητήσεις, αλλά χιλιάδες άνθρωποι αγωνιούν για το νοίκι και το φαγητό τους, την ασφάλεια των παιδιών τους και το αν θα έχουν δουλειά την επόμενη μέρα. Είχε ρόλο εθελοντή στην κοινότητά γτου ο νεαρός Μπαράκ και θέση ευθύνης ως προς αυτό: καθημερινά συναντούσε ανθρώπους πεινασμένους, αγριεμένους, δυσαρεστημένους.

Ο σπόρος της επιθυμίας του να γίνει πολιτικός ξεκινούσε, ακουσίως, να ριζώνει.

Πώς γράφτηκαν, τελικά, αυτά τα απομνημονεύματα;

Παρά το ότι ο Ομπάμα δεν είχε χρόνο στην διάρκεια της προεδρίας του να κρατά με συνέπεια ημερολόγιο, δεν αμελούσε να κρατά κάποιες σημαντικές σημειώσεις: τα ταξίδια του, οι ομιλίες του, οι εσωτερικές κρίσεις που είχε να αντιμετωπίσει, ακόμα και μικρές, «ασήμαντες» στιγμές από την καθημερινότητα ενός εργαζόμενου άντρα με οικογένεια. Ως προς την έναρξη της συγγραφής, ο Μπαράκ Ομπάμα λέει ότι «πρέπει απλώς να ξεκινήσεις να γράφεις κάτι-δεν υπάρχει τίποτα πιο τρομακτικό από την λευκή σελίδα».

Αν το έγραφε 20 χρόνια πριν θα ήταν αλλιώς, γιατί εν προκειμένω, το Internet βοήθησε σημαντικά στην περισυλλογή αναμνήσεων και περιστατικών. Φυσικά, το γράψιμο, αυτό καθ’ αυτό, δεν παύει να είναι μια επίπονη και απαιτητική διαδικασία, όπως επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο Ομπάμα.

Πρώτα, έγραφε στο χέρι με στιλό Uni-ball Vision Elite και ύστερα τα περνούσε στον υπολογιστή. Οι αγαπημένες του ώρες για γράψιμο είναι οι νυχτερινές: 22:00 με 2 τα ξημερώματα… «Αισθάνομαι τότε ότι ο κόσμος στενεύει και αυτό είναι καλό για την φαντασία μου. Μοιάζει σα να υπάρχει σκοτάδι παντού, εκτός από την λευκή σελίδα μπροστά μου, που προσπαθώ να γεμίσω», λέει.

Στην διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου , ο Ομπάμα δεν διάβαζε πολλά βιβλία, για να μην αποσπάται, αλλά και για να μην έχει δικαιολογίες να σταματά από το γράψιμο. Με το που τέλειωσε όμως τα απομνημονεύματά του, έπεσε με τα μούτρα, όπως είπε, στο τελευταίο μυθιστόρημα (Jack) της φίλης του Marilynne Robinson και, στη συνέχεια στο κοινωνικοπολιτικό έργο «Homeland Elegies»  του Ayad Akhtar.

Διάφορες είναι οι φωνές που σχολιάζουν την συγγραφική δραστηριότητα του Μπαράκ Ομπάμα, κάνοντας λόγο για ghost writer πίσω από την γραφίδα του τέως προέδρου. Όλα όμως φωνάζουν ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Κι αν ο Ομπάμα έχει ένα team ανθρώπων που συνδράμουν, καλώς και το έχει. Άλλωστε, ουδέποτε ο ίδιος διεκδίκησε τις δάφνες του τίτλου του ποιητή ή του δημιουργού. Επίσης, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά είναι μία φούσκα και ότι ο Ομπάμα δεν έχει καμία σχέση με την γραφή, ένα είναι σίγουρο: το βιβλίο αυτό θα αγοραστεί και θα διαβαστεί αρειμανίως. Ο λόγος; Το όνομα που το υπογράφει.

Ο Μπάρακ Ομπάμα γεννήθηκε το 1961 στη Χαβάη. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και νομικά στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Δίδαξε συνταγματικό δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και υπήρξε ο πρώτος μαύρος που ανέλαβε την προεδρία του περίφημου νομικού περιοδικού «Harvard Law Review». Εργάστηκε ως δικηγόρος και αγωνίστηκε για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κατά των φυλετικών και κοινωνικών διακρίσεων. Το 1992 διηύθυνε το πρόγραμμα «VOTE» και κατάφερε να εξασφαλίσει την εγγραφή 150.000 νέων ψηφοφόρων στους εκλογικούς καταλόγους. Μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος, εξελέγη μέλος της τοπικής Γερουσίας του Ιλινόι το 1996 και το 2004 γερουσιαστής του Ιλινόι στη Γερουσία των ΗΠΑ. Το 2004 ήταν ο κεντρικός εισηγητής στο Συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στη Γερουσία εξέφρασε την αντίθεσή του στον πόλεμο του Ιράκ και υποστήριξε την ανάγκη μεταρρύθμισης του συστήματος υγείας. Τον Φεβρουάριο του 2007 ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος ως υποψηφίου προέδρου των ΗΠΑ ενόψει των εκλογών του 2008. Τον Νοέμβριο του 2008 εξελέγη ως ο πρώτος αφροαμερικανός πρόεδρος των ΗΠΑ.