Η πλημμυρισμένη Ακρόπολη και η αντιπαράθεση για τα έργα

Η είδηση ότι στην Ακρόπολη, παρά τα νέα έργα διαμόρφωσης διαδρόμων για τους επισκέπτες που διευκολύνουν και την προσβασιμότητα στο μνημείο, υπάρχουν προβλήματα με τα όμβρια ύδατα, επανέφερε στο προσκήνιο την αντιπαράθεση στην αρχαιολογική και επιστημονική κοινότητα γύρω από τα συγκεκριμένα έργα.

Γιατί πλημμυρίζει η Ακρόπολη στις δυνατές βροχές; Η εξήγηση του υπουργείου Πολιτισμού

Ο βασικός μηχανισμός εξαιτίας του οποίου η Ακρόπολη πλημμυρίζει στις μεγάλες νεροποντές, έχει να κάνει, όπως ανέφερε και η ίδια η αρμόδια υπουργός κ. Λίνα Μενδώνη, μιλώντας στη Βουλή, με το γεγονός ότι στην Ακρόπολη έχουν «απενεργοποιηθεί» οι υδραυλικές εκτονώσεις (υδρορροές).

Αναλυτικά τον μηχανισμό περιγράφει και ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού σχετικά με την διευθέτηση ομβρίων της Ακρόπολης:

«1. Με το έργο κατασκευής των διαδρομών διαστρώθηκε τεχνητός λίθος περιεκτικότητας 12% τσιμέντου (αρχιτεκτονικό σκυρόδεμα) επί του παλαιού προϋφισταμένου σκυροδέματος. Το παλαιό σκυρόδεμα, επίσης, δεν απορροφούσε τμήμα των ομβρίων υδάτων, όπως και τώρα με το νέο αρχιτεκτονικό σκυρόδεμα, ώστε να μειωθεί το φορτίο των ομβρίων, επιφανειακών, υδάτων. Είναι προφανές ότι δεν έχει επηρεαστεί καθόλου η απορροφητικότητα του εδάφους εξαιτίας των νέων έργων διαμόρφωσης των διαδρομών.

2. Στην περιοχή του μουσείου, όπου δημιουργήθηκε πλάτωμα επί υφιστάμενου αμμοχαλικοστρωμένου δαπέδου, κατασκευάστηκαν έγκαιρα πρόσθετα υδραυλικά έργα αποχέτευσης αποστράγγισης που δεν είχαν γίνει ποτέ. Ηδη εκεί δεν δημιουργείται κανένα πρόβλημα.

3. Στην ελεύθερη επιφάνεια του αρχαιολογικού χώρου, όπως γνωρίζουν όσοι έχουν περιηγηθεί τον αρχαιολογικό χώρο, το έδαφος είναι βραχώδες με πολύ χαμηλή απορροφητικότητα. Άρα τίποτα δεν έχει αλλάξει με τις παρεμβάσεις που έγιναν το τελευταίο διάστημα.

4. Όλοι οι εργαζόμενοι και παροικούντες την Ακρόπολη γνωρίζουν ότι στον αρχαιολογικό χώρο, κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων, δημιουργούνται κατά καιρούς πολύ σημαντικές συγκεντρώσεις ομβρίων, κυρίως στην βόρεια πλευρά, του τοίχους καθόσον εδώ και χρόνια έχουν απομονωθεί και είναι παντελώς ανενεργές οι υδραυλικές εκτονώσεις στην βόρεια πλευρά του τοίχους.

Αυτή την στιγμή από τις 20 εκτονώσεις διαμέτρου Φ300 λειτουργεί ουσιαστικά μόνον μία και η οποία παραλαμβάνοντας τα όμβρια και των υπολοίπων 19, τα προωθεί υπό πίεση στην κλίμακα του παλαιού ανελκυστήρα. Είναι γνωστό ότι αυτός ήταν ο λόγος που ο υποβιβασμένος χώρος του ηλεκτρολογείου έχει γεμίσει στο παρελθόν με 1 μέτρο νερό, πολλά χρόνια πριν κατασκευασθούν οι διαδρομές.

5. Η αναφερόμενη έμφραξη των εκτονώσεων έχει γίνει, μάλλον για να αποφευχθεί η διάθεση ομβρίων στην περιμετρική οδό (οδό Θεωρίας) η οποία δεν διαθέτει δίκτυο ομβρίων. Έτσι, τα όμβρια, από την υδρορροή του τείχους, μέσω του περιπάτου καταλήγουν διαχεόμενα, στην περιοχή της «Κλεψύδρας» και στην συνέχεια μέσω δύο εγκάρσιων τεχνικών στην λεκάνη της Αρχαίας Αγοράς.

6. Ήδη εκπονείται ολοκληρωμένη υδραυλική μελέτη, όπως προβλέπεται στην ομόφωνη γνωμοδότηση του ΚΑΣ (19/5/20), σε συνεργασία της Υ.Σ.Μ.Α, της ΕΦΑ Πόλης Αθηνών και εξωτερικών συνεργατών του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο και χρηματοδοτεί την μελέτη, προκειμένου να αντιμετωπιστεί συνολικά το πρόβλημα το οποίο υπάρχει επί πολλά χρόνια και μέχρι σήμερα δεν έχει αντιμετωπισθεί.

Υπάρχει πρόβλημα με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της παρέμβασης;

Ωστόσο, αρκετοί επισημαίνουν ότι πάνω σε αυτή τη δεδομένη συνθήκη, τα έργα διάστρωσης και διαμόρφωσης διαδρόμων στην Ακρόπολη για άτομα με δυσκολία στην κίνηση, με τον τρόπο που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν τελικά επιτείνουν το πρόβλημα με τις δυνατές βροχές.

Και αυτό γιατί όταν σε συνέχεια σχετικής απόφασης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, εγκρίθηκε – με υπογραφές της Γενικής Διευθύντριας Αναστήλωσης Μουσείων και Τεχνικών Έργων, κ. Αμαλίας Ανδρουλιδάκη και της Γενικής Διευθύντριας Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονοίας κ. Πολυξένης Αδάμ-Βελένη – η σχετική μελέτη, υπήρχε σαφής όρος που ανέφερε ότι «δεδομένου ότι οι προς διαμόρφωση επιφάνειες θα είναι μεγάλης έκτασης και μη διαπερατές, θα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλες ρύσεις σε συνάρτηση με το υπάρχον ή το προβλεπόμενο σύστημα παροχέτευσης του Ιερού Βράχου. Προς τούτο να εκπονηθεί σε εύλογο χρόνο υδραυλική μελέτη για την οργανωμένη παροχέτευση των ομβρίων από τον Ιερό Βράχο».

Ο λόγος που ήταν αναγκαία η υδραυλική μελέτη είναι ότι οι νέοι διάδρομοι στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι κατασκευασμένοι από μη υδατοπερατό αρχιτεκτονικό σκυρόδεμα και άρα χρειαζόταν και ένα σχέδιο για όμβρια ύδατα.

Στο βαθμό που επιλέχτηκε τελικά να γίνει πρώτα η υλοποίηση της μελέτης για τις διαστρώσεις και τους διαδρόμους (που έγινε από ιδιωτικό μελετητικό γραφείο και με την χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση) και να γίνει στη συνέχεια η υδραυλική μελέτη – που η υπουργός κ. Λίνα Μενδώνη δήλωσε ότι εκπονείται – ήταν επόμενο να υπάρχουν τα προβλήματα στις πρόσφατες νεροποντές.

Ωστόσο, το γεγονός έχει αποτελέσει αφορμή να επικριθεί το υπουργείο επειδή πρόκρινε τη βιαστική υλοποίηση του έργου, για επικοινωνιακούς περισσότερο λόγους, αντί να ξεκινήσει τα έργα με εκπονημένη την υδραυλική μελέτη.

Από τη μεριά της η υπουργός ανταπάντησε στη Βουλή ότι επί 4,5 χρόνια διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε εκπονηθεί η σχετική μελέτη.

Επικρίσεις από την πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων

Το in.gr επικοινώνησε για το θέμα με την πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων κ. Δέσποινα Κουτσούμπα, η οποία έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Η επιλογή των διαστρώσεων στην Ακρόπολη συνεχίζει να εκθέτει την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού. Δυστυχώς εκθέτει διεθνώς και τη χώρα και -όπως φαίνεται- δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα στο κορυφαίο μνημείο της χώρας.

Η αντίθεση της επιστημονικής κοινότητας δεν ήταν τυχαία: δεν αντιστοιχεί στην Ακρόπολη -και σε κανένα μνημείο- να γίνονται έργα πρόχειρα, με μελέτες σε επίπεδο κατώτερο της προμελέτης, βασισμένα σε προφορικές οδηγίες. Δεν επιτρέπεται στο κορυφαίο μνημείο της χώρας να γίνονται διαστρώσεις χωρίς να έχει προηγηθεί υδραυλική μελέτη και μελέτη απομάκρυνσης των ομβρίων υδάτων.

Η ίδια η Υπουργός παραδέχτηκε σήμερα στη Βουλή ότι γνωρίζει το πρόβλημα με τα όμβρια στην Ακρόπολη, που είναι διαχρονικό. Γιατί λοιπόν υπήρξε τόσο μεγάλη επέμβαση στο βράχο χωρίς να συνοδεύεται από μελέτη για το πώς θα διοχετευτούν τα νερά της βροχής μετά την κατασκευή των διαστρώσεων; Η απάντηση είναι απλή: το χρονοδιάγραμμα δεν ακολούθησε στ’ αληθεια τις ανάγκες του μνημείου, αλλά τις ανάγκες των εγκαινίων και του χορηγού, του οποίου η σύμβαση με το δημόσιο δεν έχει καν δημοσιοποιηθεί. Η Υπουργός Πολιτισμού πρέπει να δώσει εξηγήσεις κα ιη καταστροφική επέμβαση στην Ακρόπολη πρέπει να αναστραφεί.»

Η αντιπαράθεση για τα έργα στην Ακρόπολη: η άποψη του καθηγητή Μανόλη Κορρέ και η τοποθέτηση του υπουργείου Πολιτισμού

Το ζήτημα με τα όμβρια ύδατα στην Ακρόπολη, ήρθε να προστεθεί σε μια συνεχιζόμενη αντιπαράθεση για το έργο των διαδρόμων.
Υποστηρίζουμε ότι τα έργα αυτά στηρίζονται στη γενική κατεύθυνση που έχει δώσει για τα έργα αναστήλωσης, συντήρησης και αποκατάστασης της Ακρόπολης ο καθηγητής και Ακαδημαϊκός Μανόλης Κορρές, πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης που υποστηρίζει ότι πρέπει κατά το δυνατό να αποκατασταθούν τα επίπεδα πάνω στον Ιερό Βράχο με τέτοιο τρόπο που να δίνουν μια εικόνα του πώς ήταν στον 5ο αιώνα π.Χ.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Κορρέ: «η αποκατάσταση των εδαφών θεωρείται από την ΕΣΜΑ απολύτως αναγκαία -Άλλωστε, χάρις στην ποιότητα της τεκμηρίωσης τα όρια των εδαφικών διαμορφώσεων προσεγγίζονται με ικανοποιητική ακρίβεια-. Η κεντρική οδός, διαστρωμένη ήδη από το 1976-78 θα επισκευασθεί και ομοίως θα αποκατασταθεί η βόρεια οδός. Οι προσωρινές εργοταξιακές οδοί θα καταργηθούν όταν δεν θα είναι απαραίτητες. Θα αποκατασταθούν όλες οι ισοπεδώσεις. Θα συντηρηθούν τα ενταφιαζόμενα θεμέλια, όπου απαιτείται. Οι απαραίτητες νέες επιχώσεις θα αποτελούνται από οριζόντια στρώματα αδρανών λατομείου και αργίλου, ενισχυμένα στα άκρα έναντι οριζόντιας διαρροής. Η τελική επίστρωση θα ομοιάζει την αρχαία, ικανά κατάλοιπα της οποίας σώζονται ακόμη: μίγμα χονδρομερών και λεπτομερών αδρανών με άργιλο και ασβέστη ως συγκολλητική ύλη (στην παρούσα φάση, δεδομένης της ύπαρξης τσιμέντου με μειωμένη παρουσία διαλυτών αλάτων, το υλικό αυτό κρίνεται προτιμότερο). Στα σημεία εκροής θα χρησιμοποιηθούν κατάλληλες υδρορρόες. Μέρος των ως άνω εργασιών συναρτάται με τη στερέωση των τειχών (η οποία ήδη προοδεύει).»

Την τοποθέτηση και γνώμη του κ. Κορρέ είχε επικαλεστεί και το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού σε πρόσφατο Δελτίο Τύπου του, που αναφέρει ότι «[τα]ο έργο της διάστρωσης των διαδρομών (…) είναι τμήμα της μελέτης για την αποκατάσταση των εδαφών του αρχαίου ιερού του ακαδημαϊκού και προέδρου της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως κ. Μανόλη Κορρέ, του αρχιτέκτονα με την πληρέστερη γνώση για το σύνολο των μνημείων επί του Ιερού Βράχου. Οι διαμορφώσεις, οριζοντιογραφικά και υψομετρικά, ακολουθούν τα αρχαιολογικά δεδομένα, αποκαθιστώντας τις αρχαίες χαράξεις της οδού των Παναθηναίων. Ο επισκέπτης θα έχει για πρώτη φορά την εικόνα που είχαν οι αρχαίοι Αθηναίοι».

Ο ίδιος ο καθηγητής Κορρές θα υποστηρίξει ότι: ««Για τους παλαιότερους, όπως και εγώ, τέτοια έργα, παρά την επιστημονική ορθότητα και την κοινωνική χρησιμότητά τους, συνεπάγονται και απώλειες συναισθηματικής κυρίως φύσεως: εν προκειμένω κάτι από την παλαιά ρομαντική εικόνα που πάντοτε θα συντηρώ στις αναμνήσεις μου (με ανάμεικτα αισθήματα) θα χαθεί. Όμως ό,τι κυρίως επιβάλλεται σε κάθε περίσταση ανάληψης ευθυνών είναι η στάθμιση οφέλους και απώλειας (που θα ήταν αχαριστία να μη τη δεχόμαστε, όταν τα οφέλη είναι πολύ μεγαλύτερα). Με αυτή τη σύντομη αναφορά νομίζω ότι δίδεται απάντηση σε ανησυχίες που νομίζω λόγω μη ενημέρωσης εκφράσθηκαν από ευαίσθητους συμπολίτες μας».

Ο αντίλογος: η παρέμβαση του δρ. Τάσου Τανούλα

Όμως, θα υπάρξει και έντονος αντίλογος. Η πιο ηχηρή τοποθέτηση θα προέλθει από έναν άνθρωπο που επίσης έχει συνδέσει το όνομά του με τα έργα στην Ακρόπολη, τον αρχιτέκτονα δρ. Τάσο Τανούλα, υπηρέτησε στην Υπηρεσία Συντηρήσεως των Μνημείων Ακροπόλεως από το 1977 έως το 2010 και υπήρξε προϊστάμενος του έργου αποκατάστασης των Προπυλαίων (1984-2010) και επιβλέπων της αναστήλωσης στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων (2013-2016).

Σύμφωνα με τον κ. Τανούλα: «Κατ’ αρχήν, η νέα εγκατάσταση είναι από σκυρόδεμα οπλισμένο με μεταλλικό πλέγμα, η αφαίρεση του οποίου στο μέλλον θα επιβάλει την χρήση μηχανικών μέσων και, στην πράξη, θα προκληθεί τραυματισμός του βράχου. Ήδη, στην επιφάνεια του βράχου στα δυτικά του Παρθενώνα, παρατηρούνται εκδορές και θραύσεις που προκλήθηκαν από την πρόσφατη αφαίρεση της ογκώδους θεμελίωσης του γερανού που είχε στηθεί στην θέση αυτή.

Η έκταση και ο όγκος της κατασκευής είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα, η δε γεωμετρική διαμόρφωση με ευθειογενή περιγράμματα και καθαρές πρισματικές ακμές είναι απολύτως ξένη με το περιβάλλον του αρχαιολογικού χώρου και των μνημείων. Καλύπτεται όλη η επιφάνεια του αρχαίου δρόμου, και τα όρια της νέας κατασκευής περιβάλλουν ασφυκτικά το περίγραμμα λαξευμάτων από μνημεία της αρχαιότητας.

Οι εισηγητές και υποστηρικτές της νέας παρέμβασης υπερβάλλουν, πιστεύω, όταν περιγράφουν τα οφέλη από την νέα κατασκευή και τις ιδιότητές τους. Αντιθέτως, υποτιμούν τα αρνητικά στοιχεία, που δεν θα είναι μόνον τα αισθητικά χαρακτηριστικά που τραυματίζουν τους “ρομαντικούς ιδεαλιστές”, καθώς καλύπτεται με ένα «ράστερ» το παλίμψηστο του βράχου της Ακρόπολης, που είναι μνημείο αυτό καθαυτό, αφήνοντας τα τέσσερα ιστάμενα μνημεία σε μια ασφυκτική μοναξιά και, παράλληλα, καταργούν την πρόσβαση στον συνδετικό ιστό ανάμεσα στα λείψανα των μνημείων από τα οποία σώζονται κυρίως οι θεμελιώσεις (Βραυρώνειο, Χαλκοθήκη, Αρχαίος Ναός κτλ.).

Τα μνημεία χάνουν το ζωτικό τους περιβάλλον που επιτρέπει τόσο στους ειδικούς όσο και στους απλούς επισκέπτες να αντιλαμβάνονται τον αρχαιολογικό χώρο ως ενότητα. Θα υπάρξουν, φοβούμαι, και πρακτικά προβλήματα που θα προστεθούν στα προαναφερθέντα, δηλαδή τα σχετικά με την ύπαρξη οπλισμού στο σκυρόδεμα. Τί θα γίνει, για παράδειγμα, με τα νερά της βροχής που θα πέφτουν σε μια τεράστια επίπεδη υδατοστεγή επιφάνεια, καθώς θα έχουν μειωθεί σημαντικά οι εκτεθειμένες επιφάνειες του βράχου και τα καρστικά κενά που “καταπίνουν” τα νερά για να καταλήξουν στις υπώρειες; Τι θα γίνει με την αντηλιά και την θερμοσυσσώρευση στις νέες κατασκευές;»

Μια συζήτηση που συνεχίζεται

Οι φορτισμένες συγκρούσεις γύρω από μνημεία τόσο μεγάλης σημασία είναι αναμενόμενες. Ούτε και οι αντιφατικές τοποθετήσεις. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι την ώρα που στη νεαρή Αθήνα του 19ου αιώνα χτίζονταν νεοκλασικά μέγαρα που προσπαθούσαν να υπογραμμίσουν και τη συνέχεια με τον Αρχαιοελληνικό Πολιτισμό, η νεοσύστατη αρχαιολογική υπηρεσία έδινε σκληρές μάχες με τους ιδιοκτήτες νταμαριών στους γεμάτα αρχαιολογικά κατάλοιπα λόφους γύρω από την Ακρόπολη.

Αντίστοιχα, ανοιχτή είναι και η συζήτηση για το πώς αντιλαμβανόμαστε τα μνημεία, ιδίως όταν είναι «παλίμψηστα» διαφόρων περιόδων. Σήμερα, για παράδειγμα δεν θα γκρεμίζαμε τον φράγκικο πύργο της Ακρόπολης, που όμως όταν κατεδαφίστηκε θεωρήθηκε αποφασιστικό βήμα για την ανάδειξη του μνημείου.

Στην πραγματικότητα, το παρελθόν ταυτόχρονα ερευνάται και αποκαλύπτεται αλλά και «ανακατασκευάζεται» και «ανασημασιοδοτείται», ανάλογα και με την εξέλιξη των ίδιων των κοινωνιών και αυτό εύλογο είναι να προκαλεί έντονες συζητήσεις.

Αντίστοιχα ανοιχτή είναι η συζήτηση για το κατά πόσο είναι συμβατή η ιδιότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς ως δημόσιου αγαθού με πρακτικές αξιοποίησης, συζήτηση ανάμεσα σε όσους, όπως η υπουργός κ. Μενδώνη, υποστηρίζουν ότι δεν είναι ασύμβατες έννοιες και όσους κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για πιθανή εμπορευματοποίηση.