Έξι έλληνες εκδότες μιλούν για το βιβλίο εν μέσω καραντίνας

Η απόφαση της κυβέρνησης να ανοίξει τις επόμενες τα βιβλιοπωλεία της χώρας είναι σίγουρα ανακουφιστική για χιλιάδες αναγνώστες που προσπαθούν με δυσκολία τον τελευταίο μήνα να φτάσουν σε καινούργιους τίτλους αλλά και αγαπημένες εκδόσεις είτε για τον εαυτό τους είτε για τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Τι επιπτώσεις είχε όμως στο χώρο του βιβλίου το πρώτο αλλά και το δεύτερο lockdown; Πρόσφατα στοιχεία μπορεί να μην υπάρχουν για να καταγράψουν την μείωση των πωλήσεων τον τελευταίο μήνα, ωστόσο η εικόνα που έχουν οι εκδότες είναι πως η πτώση του τζίρου θα ξεπεράσει το 20% σε ετήσια βάση.

Ζητήσαμε από έξι έλληνες εκδότες να καταθέσουν την άποψή τους για τη συμπεριφορά των αναγνωστών τις μέρες της καραντίνας αλλά και την εικόνα που έχουν για τις επιπτώσεις του lockdown στο χώρο του βιβλίου.

Οι απόψεις τους λίγο πολύ συγκλίνουν. Οι αναγνώστες βρήκαν χρόνο να ασχοληθούν με τα βιβλία που δεν είχαν καταφέρει να αρχίσουν το προηγούμενο διάστημα αλλά και οι νέοι προστέθηκαν. Ο χρόνος στο σπίτι έδωσε την ευκαιρία να θυμηθούμε βιβλία που αγαπάμε και να δοκιμάσουμε καινούργια. Οι πωλήσεις γίνονταν μόνο μέσω ηλεκτρονικών παραγγελιών

ωστόσο πάντα θα λείπει η γοητεία του βιβλιοπωλείου. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κ. Πετσόπουλος «Ο κόσμος του βιβλίου, και κυρίως του ποιοτικού βιβλίου, δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τη ζωντανή σχέση αναγνώστη και βιβλιοπώλη». Και αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει

Γιάννης Κωνστανταρόπουλους (Εκδόσεις Μίνωας), Πρόεδρος Ένωσης Ελληνικού Βιβλίου

1. Ένα χαρακτηριστικό των βιβλιόφιλων είναι ότι αγοράζουμε περισσότερα βιβλία από όσα προλαβαίνουμε να διαβάσουμε. Αυτό μας βοήθησε στη διάρκεια της πρώτης καραντίνας αφού δεν ξεμείναμε, παρ’όλη την αδυναμία εξυπηρέτησης από τις εταιρίες κούριερ. Η δεύτερη καραντίνα μας βρήκε να κάνουμε ουρές έξω από τα βιβλιοπωλεία και τις βιβλιοθήκες αφού δεν υπήρχε ποια πλεόνασμα τίτλων στη βιβλιοθήκη μας. Δυστυχώς όμως αυτή τη φορά ξεμείναμε από βιβλία ενώ οι κούριερ συνεχίζουν να μην καταφέρνουν να καλύψουν την αυξημένη ζήτηση για κατ’ οίκον παραδόσεις. Θα ήθελα όμως να τονίσω ένα σημαντικότατο φαινόμενο: και η πρώτη και η δεύτερη καραντίνα δημιούργησε νέους αναγνώστες, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράξενο. Ο κόσμος βαρέθηκε την τηλεόραση και τα social media και έπιασε στα χέρια του βιβλία. Ελπίζουμε ότι αυτή η τάση θα παραμείνει ως καλή συνήθεια πλέον!

2. Ο πρώτος εγκλεισμός μας στέρησε τις πωλήσεις δύο σχετικά χαμηλών εμπορικά μηνών και παρ όλα αυτά η μείωση του τζίρου το οκτάμηνο Ιανουάριος- Αύγουστος 2020 ήταν 20% ενώ η μείωση της παραγωγής νέων τίτλων έφτασε το 23%. Δυστυχώς για εμάς οι μήνες Νοέμβριος – Δεκέμβριος αντιπροσωπεύουν το 40% των ετήσιων πωλήσεών μας και άρα το πλήγμα θα είναι ισχυρότατο. Είναι σίγουρο ότι η πτώση τζίρου μας θα ξεπεράσει το 30% σε ετήσια βάση ενώ η παραγωγή μας θα μειωθεί κατά 40%. Ας ληφθεί υπόψη ότι η πλειοψηφία των εκδοτικών και βιβλιοπωλικών επιχειρήσεων είναι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις που δεν μπορούν να επωφεληθούν από όλα τα μέτρα που ανακοινώθηκαν γενικότερα για τις πληττόμενες ενώ δεν έχουν πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό. Χρειάζονται άμεσα επιπλέον εξειδικευμένα μέτρα, όπως ακριβώς έγινε ήδη σε όλες τις άλλες χώρες της Ευρώπης.

Σταύρος Πετσόπουλος (Εκδόσεις Άγρα)

1. Πολλοί αναγνώστες διαβάζουν τις μέρες της καραντίνας. Το θέμα που μπαίνει πάντα, όπως γράφουν η Edith Wharton και ο Schopenhauer σε δύο σύντομα δοκίμιά τους για την ανάγνωση που έχουμε εκδώσει στην «Άγρα», δεν είναι κατ’αρχήν αν διαβάζεις αλλά τί διαβάζεις και πώς. Η ανάγνωση δεν είναι αυταξία. Κινήθηκαν λοιπόν δυσανάλογα πολύ τα μπεστ-σέλλερ. Πολλά αμφιβόλου ποιότητας. Στο δεύτερο lockdown, κυρίως, κινήθηκαν και παλαιότερα βιβλία του καταλόγου των εκδοτών (backlist), πράγμα ενδιαφέρον, γιατί δείχνει μια ενεργητική συμμετοχή του αναγνωστικού κοινού. Είναι ιδιαίτερα σημαντική η επιστροφή στην backlist, η οποία είχε πάρει πολύ κακό δρόμο στη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, όπου ο κόσμος αγόραζε σχεδόν μόνο τα καινούργια βιβλία και η λίστα των παλαιότερων τίτλων των εκδοτών είχε πάρει την κάτω βόλτα και τα βιβλία εκποιούνταν. Η μνήμη του βιβλίου μοιάζει να επανέρχεται.

Στο πρώτο lockdown δεν εκδόθηκαν πολλά νέα βιβλία από τους εκδότες, ενώ στο δεύτερο εκδόθηκαν πολλά. Το ζήτημα είναι ότι τα νέα βιβλία πρέπει να είναι ήδη γνωστά τα ίδια ή οι συγγραφείς τους. Ο κόσμος που ψωνίζει ηλεκτρονικά παραγγέλνει ότι ήδη γνωρίζει ή έχει ακούσει. Οπότε δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν σε συνθήκες καραντίνας λιγότερο γνωστά ή πιο ειδικευμένα βιβλία. Εμείς, π.χ., στην «Άγρα» ετοιμάσαμε αλλά κρατήσαμε πέντε νέους τίτλους που έχουν την ανάγκη για την πρόσλειψη του κοινού τον πάγκο και τη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου καθώς και τις συμβουλές και προτάσεις του βιβλιοπώλη ή του βιβλιοϋπαλλήλου. Κυκλοφορήσαμε μόνο πολύ γνωστούς συγγραφείς όπως ο Σιμενόν, ο Γιόζεφ Ροτ, ο Βασίλι Γκρόσσμαν, τους οποίους ήδη γνωρίζει το κοινό και μπορεί να προωθήσει διαδικτυακά και ο εκδότης και ο βιβλιοπώλης.

2. Ωφελήθηκαν κυρίως τα μεγάλα βιβλιοπωλεία που μετέτρεψαν τα μαγαζιά τους σε εργοτάξια πακεταρίσματος και αποστολών με κούριερ. Οι μικροί βιβλιοπώλες δούλεψαν κυρίως με παραδόσεις βιβλίων πόρτα πόρτα. Δυστυχώς, οι συνήθειες έρχονται και μένουν, σε μεγάλο βαθμό, και στη μετά το lockdown εποχή. Πολλοί αναγνώστες μπορεί να παραμείνουν στη βολή της ηλεκτρονικής παραγγελίας. Ο κόσμος του βιβλίου, και κυρίως του ποιοτικού βιβλίου, δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τη ζωντανή σχέση αναγνώστη και βιβλιοπώλη. Πώς θα φτάσεις στο βιβλίο το οποίο δεν θα βρει θέση στον Τύπο ή στα άλλα μέσα, πώς θα έχεις το ξάφνιασμα και το κάλεσμα του αγνώστου από τον πάγκο του βιβλιοπωλείου; Είναι ήδη δύσκολη η παραγωγή των πιο «δύσκολων» βιβλίων με την εξέλιξη που έχουν πάρει τα πράγματα στον εκδοτικό χώρο. Η πολυσημία και ο πλούτος των εκδοτικών προτάσεων είναι απαραίτητη. Κι αυτή εξασφαλίζεται από το σύνολο του δικτύου μεγάλων, μεσαίων και μικρότερων βιβλιοπωλείων στα κέντρα και τις περιφέρειες. Τα τελευταία βάλλονται επικινδύνως. Και το ελληνικό κράτος στις παρούσες συνθήκες ανύπαρκτο και ασυγκίνητο, σε αντίθεση με τη μέριμνα που είδαμε σε άλλες, πιο «πολιτισμένες» χώρες από μας.

Κώστα Γκοβόστης (Εκδόσεις Γκοβόστη)

1. Θα έλεγα ελαφρώς αστειευόμενος, αλλά όχι χωρίς δόση αλήθειας, ότι οι αναγνώστες ήταν εξ ορισμού σε πολύ καλύτερη μοίρα από τους υπολοίπους κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Βρήκαν τον χρόνο, την ευκαιρία και την ηρεμία (?) που απαιτεί η ανάγνωση. Το διάβασμα ενός βιβλίου είναι μια σχετικά εσωστρεφής διαδικασία. Ωστόσο κρύβει μια εγγενή αντίφαση. Ο αναγνώστης, αν και μόνος, βρίσκεται ανάμεσα στους ήρωές του μυθιστορήματός του ή ανάμεσα στις ιστορικές προσωπικότητες, ή ανάμεσα στις εικόνες της φύσης του ποιήματός του ή ανάμεσα στους προβληματισμούς του δοκιμίου του. Είναι λοιπόν το βιβλίο ένας ολόκληρος κόσμος που δεν επιτρέπει τον εγκλεισμό και τη μοναξιά παρότι προϋποθέτει την εσωστρέφεια και τη μοναχικότητα. Οι αναγνώστες διάβασαν αρκετά την περίοδο αυτή, κυρίως έργα της κλασικής λογοτεχνίας και ποίηση. Δεν είναι τυχαίο ότι την περίοδο της καραντίνας γράφτηκε ποίηση, γράφτηκαν διηγήματα, κάτι που δείχνει ότι ο κόσμος αναζητά καταφύγιο στα κείμενα. Γενικά, όπως συνέβη και με τις άλλες μορφές τέχνης –μουσική, ταινίες–, έτσι και το βιβλίο είναι μια παρηγοριά και συνιστά ποιοτική ενασχόληση στον κλειστό χώρο. Τώρα αν η καραντίνα δημιούργησε αναγνώστες, αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να απαντηθεί προς το παρόν. Αφενός, γιατί δεν είναι άμεσα μετρήσιμο και, αφετέρου, γιατί δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κατά πόσον οι άνθρωποι που, λόγω εγκλεισμού, διάβασαν κάποιο βιβλίο θα γίνουν σταθεροί θιασώτες της ανάγνωσης.

2.Από οικονομικής απόψεως επηρεάστηκε σίγουρα. Αλλά δεν είναι μόνο οι μειωμένες πωλήσεις η ζημιά. Είναι, επιπλέον,  ότι τα βιβλία είναι ζωντανά και χρειάζονται το φυσικό τους χώρο που είναι το βιβλιοπωλείο στο οποίο βιβλιοπώλες και αναγνώστες θα κάνουν συζητήσεις, οι αίθουσες παρουσιάσεων και εκδηλώσεων όπου συγγραφείς και αναγνώστες θα συναντηθούν, οι καφετέριες όπου παρέες θα μιλήσουν για τα τελευταία καλά βιβλία που διάβασαν ή θα κριτικάρουν τα «κακά» βιβλία. Οι εκθέσεις βιβλίου επίσης ακυρώθηκαν ή άλλαξαν μορφή. Όλα αυτά αναμφίβολα κλονίζουν τον χώρο του βιβλίου. Ας ελπίσουμε ότι σύντομα η περιπέτεια αυτή θα τελειώσει και το βιβλίο, όπως και οι υπόλοιπες μορφές τέχνης, θα αναπνεύσουν ξανά.

Εύα Καραϊτίδη (Εκδόσεις Εστία)

1. Από τη σκοπιά της Εστίας, παρατηρούμε ό,τι και στην πρώτη καραντίνα: οι εκδότες είμαστε τυχεροί γιατί οι αναγνώστες διασώζουν τον κλάδο του βιβλίου στρεφόμενοι στην ηλεκτρονική προμήθεια των χάρτινων αντιτύπων τους, και όλος ο κλάδος οργανώνεται καλύτερα ως προς το ηλεκτρονικό του σκέλος. Μαθαίνουμε πολλά με την πανδημία. Μεγάλο και θετικό μάθημα ήταν και η άψογη  17η διαδικτυακή Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης.

2. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία πωλήσεων η Εστία όχι μόνο τα πηγαίνει καλύτερα σε σχέση με την πρώτη καραντίνα αλλά και καλύτερα σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.

Νίκος Αργύρης (Εκδόσεις Ίκαρος)

1. Κατά την διάρκεια της καραντίνας, όπως είχε γίνει και την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου, οι περισσότεροι αναγνώστες είχαν επιπλέον χρόνο για να αφιερώσουν στα βιβλία και την ανάγνωση. Ως επί το πλείστον, οι περισσότεροι στράφηκαν στα αδιάβαστα βιβλία, λόγω αδυναμίας επίσκεψης στα βιβλιοπωλεία της περιοχής τους. Φυσικά πολύς κόσμος επέλεξε να αγοράσει και νέους τίτλους μέσω των eshop εκδοτών και βιβλιοπωλείων, με τους περισσότερους να επιλέγουν βιβλία για παιδιά και νέους αλλά και εποχιακούς τίτλους.

2. Ο χώρος του βιβλίου είναι ο μοναδικός χώρος που εδώ και μήνες δεν έχει λάβει καμία απολύτως στήριξη από το κράτος. Συνολικά το οικοσύστημα του βιβλίου, οι συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, έχουν αφεθεί στο έλεος της πανδημίας, χωρίς καμία υποστήριξη ή μέριμνα από τους αρμόδιους φορείς όπως το Υπουργείο Πολιτισμού. Τα μικρά τοπικά βιβλιοπωλεία δοκιμάζονται, ενώ οι περισσότεροι εκδότες έχουν αναστείλει το εκδοτικό τους πρόγραμμα. Πολλοί τίτλοι έχουν μετατεθεί για τη νέα χρονιά, περιμένοντας το άνοιγμα των βιβλιοπωλείων.

Αναστασία Λαμπρία, Ποταμός

1. Όπως σε πολλά άλλα ζητήματα, ούτε στα θέματα του βιβλίου έχουμε εργαλεία και μετρήσεις να μας βοηθούν σε βέβαια συμπεράσματα. Βέβαια, η πραγματικότητα της διπλής καραντίνας μας έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις, και η προσπάθεια αυτές να μετριαστούν αυτές από το ηλεκτρονικό εμπόριο ή τα ψηφιακά βιβλία δεν είχε σοβαρό οικονομικό αντίκτυπο.

Οι αναγνώστες δεν είναι μια ομοιογενής κατηγορία. Οι μεν σταθεροί και σοβαροί είναι ο κάθε ένας μια μοναδική περίπτωση, οι δε περιστασιακοί συχνά ακολουθούν τις τάσεις του μεγάλου κοινού, αποφεύγοντας τις ατομικές επιλογές. Φαίνεται πως στην διάρκεια του λοκντάουν επιβάλλονται οι πιο γνωστοί συγγραφείς, παλαιότεροι και νεότεροι, εν μέρει ως ασφαλές καταφύγιο, κυρίως όμως ως δραπέτευση από την πραγματικότητα. Ενδεχόμενη απογοήτευσή τους από το διάβασμα, θα τους αποτρέψει από το να το κάνουν στο μέλλον, πιθανή ικανοποίησή τους μπορεί να τους κάνει πιο συχνούς αναγνώστες.

2. Η ποσοτική μείωση της παραγωγής νέων τίτλων και η προβολή συγγραφέων μικρότερης ή μεγαλύτερης αποδοχής είναι τα δύο χαρακτηριστικά της περιόδου. Το πρώτο, η μείωση των τίτλων δεν είναι απαραίτητα κακό, ούτε υπό φυσιολογικές συνθήκες ήταν δυνατή η απορρόφηση τόσων πολλών τίτλων από την αγορά του βιβλίου. Το δεύτερο είναι σαφώς αρνητικό, έχω την εντύπωση πως πολλοί συγγραφείς ξαναζεσταίνουν συνταγές από το μενού τους για να αλληλοβοηθούν με τους εκδότες τους μέχρι να περάσει η πανδημία. Επειδή η τελευταία μοιάζει να διαρκεί, θα φανεί στο μέλλον, αν αυτό ήταν η καλύτερη λύση.

Οι εκδόσεις Ποταμός, που συνήθως δεν καταφεύγουν στα «σίγουρα», μετέφεραν την έκδοση των περισσότερων τίτλων τους κατά ένα τετράμηνο, επηρεασμένες από το γενικό δυσμενές οικονομικό κλίμα που είναι φανερό πως πλήττει βιβλιοπώλες και αναγνώστες. Αναμένουμε, τώρα που θα ανοίξουν τα βιβλιοπωλεία, την έντιμη στάση όλων των παραγόντων της αγοράς, αν και πολλοί θα εκβιαστούν να πράξουν το αντίθετο.