Τι είναι τελικά αυτοί οι μονόλιθοι που εμφανίζονται κι εξαφανίζονται;

Εμφανίζονται ξαφνικά στη μέση του πουθενά. Απρόσκλητα κι αινιγματικά. Κι όσο ξαφνικά εμφανίζονται το ίδιο έξαφνα εξαφανίζονται. Μεταλλικά στην όψη με ύψος μεταξύ τριών και τεσσάρων μέτρων που «φυτρώνουν» από την έρημο της Γιούτα έως τη Ρουμανία και από τη Γερμανία και την Ισπανία ως το Νέο Μεξικό.

Είναι τα μυστηριώδη γλυπτά που από τις 18 Νοεμβρίου, οπότε και έκαναν την πρώτη εμφάνισή τους, έχουν προκαλέσει ουκ ολίγες θεωρίες σχετικά με την προέλευσή τους και την ταυτότητα του δημιουργού τους, έχουν αποτελέσει πόλο έλξης φιλότεχνων αλλά και απλώς περίεργων, έχουν πρωταγωνιστήσει σε διαφημιστικές καμπάνιες και τείνουν πλέον να εξελιχθούν σε μανία – αν και, σύμφωνα με ορισμένες πιο ακραίες απόψεις, σε μάστιγα. Ισως επειδή όσο οι μέρες περνούν και το τοπίο παραμένει θολό, με τους διεκδικητές της πατρότητας της ιδέας να αυξάνονται και τους μιμητές να πολλαπλασιάζονται, οι περίφημοι «μονόλιθοι» πλέον χάνουν την αύρα μυστηρίου που τους περιέβαλλε αρχικά και η διασπορά τους ανά την υφήλιο έχει αρχίσει να μοιάζει με κακοστημένη φάρσα.

Ολα ξεκίνησαν όταν ένας πιλότος ελικοπτέρου και οι επιβαίνοντες σε αυτό, στελέχη της υπηρεσίας για την προστασία της άγριας ζωής που είχε ως αποστολή την καταμέτρηση κερασφόρων προβάτων, εντόπισαν ένα περίεργο αντικείμενο σε δυσπρόσιτη περιοχή στην έρημο της Γιούτα. Οταν πλησίασαν, διαπίστωσαν πως επρόκειτο για έναν οβελίσκο, για μια μεταλλική πρισματική κατασκευή τριγωνικής διατομής και ύψους περίπου 4 μ., αντίστοιχη με εκείνη στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος». Χρειάστηκε η δημοσιοποίηση της εικόνας και μέσα σε λίγες ώρες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πήραν φωτιά και, δεδομένου ότι η κατασκευή συνειρμικά παρέπεμπε σε ταινία επιστημονικής φαντασίας, άρχισαν να διατυπώνονται οι πρώτες θεωρίες περί εξωγήινης παρέμβασης.

Ο νεκρός γλύπτης

Οι πιο ψύχραιμοι από την πλευρά τους είδαν απλώς μια εικαστική παρέμβαση κι άνοιξαν τα κιτάπια τους για να διαπιστώσουν με το ύφος ποιου καλλιτέχνη ταίριαζε ο μονόλιθος. Και κατέληξαν στον μινιμαλιστή γλύπτη Τζον ΜακΚράκεν ή σε κάποιον που θέλησε να τον μιμηθεί. Οι αντιφατικές δηλώσεις του γκαλερίστα του καλλιτέχνη – ο οποίος πέθανε το 2011 -, που τη μία ημέρα δήλωνε πως δεν πρόκειται για έργο του ΜακΚράκεν και την επομένη υποστήριζε τη γνησιότητά του, περιέπλεξαν την υπόθεση και τελικά άφησαν μετέωρο το συγκεκριμένο σενάριο, δεδομένου ότι ο γιος του καλλιτέχνη δήλωσε πως ο πατέρας του τού είχε εκμυστηρευθεί πως θα ήθελε να τοποθετήσει έργα σε απομονωμένα σημεία ώστε να τα ανακαλύψει ο κόσμος αργότερα. Ωστόσο και το σενάριο αυτό ακούγεται προβληματικό καθώς τα στοιχεία από το Google Earth δείχνουν πως το έργο τοποθετήθηκε στον χώρο μεταξύ των ετών 2015 και 2016, δηλαδή περίπου πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του ΜακΚράκεν.

Στο μεταξύ, ένας αντίστοιχος μονόλιθος, όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται, αν και δεν πρόκειται για λίθινη κατασκευή, εμφανίστηκε έπειτα από οκτώ ημέρες στην πόλη Πιέτρα Νεμτ της Ρουμανίας, σε απόσταση αναπνοής από ένα αρχαίο φρούριο και εντός προστατευόμενης ζώνης, με τις Αρχές να πιάνονται εξαπίνης. Δύο ημέρες αργότερα – συνολικά δέκα από τον εντοπισμό του οβελίσκου στη Γιούτα – ένας φωτογράφος που είχε καταφέρει να τον εντοπίσει στην έρημο με σκοπό να τον φωτογραφίσει έγινε μάρτυρας της αποκαθήλωσής του. Μια ομάδα ανδρών – σύμφωνα με τη μαρτυρία του που δημοσιεύτηκε στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» – εξοπλισμένη με φτυάρια μέσα σε 15 λεπτά γκρέμισε το γλυπτό, το οποίο αποδείχθηκε πως ήταν ένα κενό περίβλημα από κόντρα πλακέ επενδεδυμένο με φύλλα αλουμινίου.

Για να μην έρθει σε αντιπαράθεση μαζί τους αλλά και επειδή συμφωνούσε με την απομάκρυνση του οβελίσκου, ο φωτογράφος δεν απαθανάτισε τους άνδρες που δεν φορούσαν μάσκες, αλλά ένας συνεργάτης του τράβηξε μερικά καρέ με το κινητό του. Οι άνδρες ακούστηκαν να χαρακτηρίζουν «σκουπίδι» τον μονόλιθο και να ενδιαφέρονται να μην αφήσουν ίχνη. Κι αφού φόρτωσαν τη διαλυμένη κατασκευή σε ένα καρότσι εξαφανίστηκαν μέσα στη νύχτα. Την επομένη ένας εξ αυτών κοινοποίησε βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από την καταστροφή του μονολίθου, ενώ σε δήλωσή του μέλος της ίδιας ομάδας απέδωσε την κίνηση σε οικολογικά κίνητρα, υποστηρίζοντας πως θέλησαν να προστατεύσουν την περιοχή τόσο από την εισβολή του γλυπτού όσο και από την πιθανή προσέλευση επισκεπτών σε μια παρθένα περιοχή.

Κι ενώ ο πρώτος μονόλιθος ύστερα από τέσσερα χρόνια παρουσίας στην έρημο της Γιούτα εξαφανίστηκε δέκα ημέρες μετά την αποκάλυψη της θέσης του, οι (περίπου) κλώνοι του συνεχίζουν να εμφανίζονται σαν μανιτάρια σε διαφορετικές γωνιές του πλανήτη. Με μικρότερο ή το ίδιο ύψος κι όχι απαραίτητα τριγωνικής διατομής, οι μονόλιθοι ως άλλα ξόανα διιπετή – ως αγάλματα που πέφτουν από τον ουρανό, κατά τους αρχαίους Ελληνες – ξαφνιάζουν τους περαστικούς στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Βρετανία, την Ισπανία, την Κολομβία, το Νέο Μεξικό, την Καλιφόρνια και το Λας Βέγκας.

Οι διεκδικητές

Κι όσο η μονολιθομανία συνεχίζεται, φουντώνουν και τα σενάρια σχετικά με το ποιος βρίσκεται πίσω από τα γλυπτά, ορισμένα εκ των οποίων έχουν ως κίνητρο το κέρδος και κάποια άλλα τη δόξα εκείνων που τα επινοούν και τα διακινούν. Πρώτη εμφανίστηκε η καλλιτεχνική κολεκτίβα από το Νέο Μεξικό «Ο διασημότερος καλλιτέχνης» που όχι απλά υποστηρίζει πως βρίσκεται πίσω από τον μονόλιθο της Γιούτα, αλλά πουλά και αντίγραφά του προς 45.000 δολάρια έκαστο. Τη δική της συμβολή στο εγχείρημα – και συγκεκριμένα στον μονόλιθο που εμφανίστηκε στην πόλη Ατασκαδέρο της Καλιφόρνιας – υποστηρίζει ότι έχει μια άλλη ομάδα τεσσάρων καλλιτεχνών, οι οποίοι αφού ενθουσιάστηκαν με το αρχικό έργο και εν συνεχεία είδαν και το «αντίγραφό» του στη Ρουμανία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να υπάρξει κι ένα τρίτο και αποφάσισαν να είναι εκείνοι που θα το δημιουργήσουν. Δεν περίμεναν όμως ότι τη μία ημέρα θα το τοποθετούσαν και την επόμενη ομάδα ανδρών θα το αντικαθιστούσε με έναν ξύλινο σταυρό ψάλλοντας «Ο Χριστός είναι βασιλεύς», μεταδίδοντας τη δράση της ζωντανά μέσω Διαδικτύου. Το αποτέλεσμα ήταν να επιστρέψουν και να τοποθετήσουν μια νέα εκδοχή του αρχικού τους μονολίθου.

Οσο ο χρόνος περνά και οι μονόλιθοι εμφανίζονται και εξαφανίζονται μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, τόσο και η δύναμη του μυστηρίου που τους περιέβαλλε δείχνει να εξατμίζεται. Κι από μια πράξη πρόκλησης ή αντίστασης που μπορεί να ήταν η αρχική πρόθεση των δημιουργών καταλήγει να εξαντλείται στην εμπορική εκμετάλλευση της εικόνας (αφού το νόημά του παραμένει άγνωστο) από εταιρείες αυτοκινήτων και γρήγορου φαγητού που αξιοποίησαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον γύρω από τις αινιγματικές κατασκευές με στόχο την προώθηση των προϊόντων τους.

Από τη στιγμή που οι θεωρίες περί εξωγήινου έργου δεν κατάφεραν να επιβιώσουν παρά για ελάχιστες ώρες και η ποιότητα των μονολίθων δεν μπορεί να αναμετρηθεί με εκείνη σημαντικών έργων της τέχνης τοπίου (land art), ο δημιουργός που ζήλεψε τη δόξα (και το κέρδος) του ακτιβιστή γκραφιτά Banksy και θέλησε να ακολουθήσει μια παρόμοια καριέρα ως γλύπτης φαίνεται πως δεν πέτυχε τον στόχο του. Και όπως σημειώνει o κριτικός τέχνης της βρετανικής εφημερίδας «Γκάρντιαν» Τζόναθαν Τζόουνς, «ο πολλαπλασιασμός των μονολίθων παγκοσμίως μπορεί να είναι ευφυής, αλλά ως τέχνη δεν είναι πρωτογενής κι αποτελεί κιτς παρωδία της μοντερνιστικής γλυπτικής». Καθώς ο χρόνος μετρά αντίστροφα προς το τέλος του 2020, θα βρεθεί άραγε η λύση αυτού του μυστηρίου ή θα προστεθεί στα τόσα παράλογα αυτής της χρονιάς;