Ο Gianni Rodari μπόλιασε με μαρξισμό και μαγεία την λογοτεχνία για παιδιά

Το 2020 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Ιταλού συγγραφέα.  Το έργο του αποτελεί κεφάλαιο των ιταλικών και των παγκόσμιων γραμμάτων, ενώ ο ίδιος ξεκίνησε την καριέρα του ως δημοσιογράφος. Ο πολυβραβευμένος συγγραφέας τιμήθηκε και με το  βραβείο Άντερσεν το 1970, την μέγιστη τιμή για έναν συγγραφέα παιδικών βιβλίων.

Στην συγγραφική του πορεία συναντά κανείς ιστορίες για παιδιά, υπέροχα παραμύθια, αλλά και έργα για ενήλικες. Το έργο του μελετάται στα πανεπιστήμια, ενώ η ανατρεπτική και μεταμοντέρνα λογική τους έχει κάνει άλλους συγγραφείς να επηρεαστούν και δασκάλους να θέλουν να τα διδάσκουν στις τάξεις τους.

Ο ίδιος αυτοχαρακτηριζόταν ως “παιχνιδοποιός” θεωρώντας ότι οι ιστορίες πρέπει να είναι τόσο διασκεδαστικές και καθηλωτικές όσο ένα παιχνίδι, ένα είδος παιχνιδιού στο οποίο το παιδί θα μπορεί να επιστρέφει ξανά και ξανά.

Πέθανε σε ηλικία μόλις 59 ετών, όμως άφησε πίσω του σπουδαίο έργο και ιδέες αναφορικά με την ανατροφή και την εκπαίδευση των παιδιών που λαμβάνονται υπόψη με σεβασμό μέχρι σήμερα.

Πώς ξεκίνησε να κεντά στο χαρτί

Έγραψε κάποτε, μεταξύ άλλων, στο εισαγωγικό σημείωμα ενός από τα έργα του:

«…Όλοι γνωρίζουν ότι κάποτε ο κόσμος ήταν λάθος: υπήρχαν ποτάμια, αλλά δεν υπήρχαν γέφυρες για να τα διασχίσεις, βουνά, αλλά ούτε δρόμοι ούτε σήραγγες, ούτε καν μπότες πεζοπορίας που να πιέζουν τα δάχτυλα των ποδιών σας! Με θάρρος και αποφασιστικότητα, οι άνθρωποι διόρθωσαν πολλά από αυτά τα σφάλματα, αλλά υπάρχουν ακόμα αρκετά, και θα πρέπει να βοηθήσετε να τα διορθώσετε. Ελπίζω οι παιδικοί μου ρυθμοί να σε κάνουν να θέλεις να σηκώσεις τα μανίκια σου και να δουλέψεις.»

Ο Τζιοβάνι Ροντάρι γεννήθηκε το 1920 σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Βόρειας Ιταλίας. Ο πατέρας του, τον οποίο αγαπούσε πολύ, ήταν φούρναρης. Οι γευστικές και συντροφικές μνήμες που έχει από αυτόν (τα χιονάτα, ψωμένια ρολά που έφτιαχνε για αυτόν και τον αδερφό του, μια γάτα που είχε σώσει από μια καταιγίδα εντυπωσιάζοντας τους γιους και την γυναίκα του, πεθαίνοντας εντός λίγων ημερών από πνευμονία) καθόρισαν την γραφή του Ροντάρι, διαμόρφωσαν τις πρώτες ύλες της έμπνευσής του.

Έχασε τον πατέρα του όταν ήταν εννιά ετών και η οικογένεια μετακόμισε στην πατρίδα της μαμάς, μια μικρή πόλη κοντά στο Μιλάνο. Ο μικρός Τζιοβάνι ή Τζάνι είχε μεγάλα όνειρα: να ταξιδεύει, να γνωρίζει, να κάνει όμορφα πράγματα. Αρκετά από αυτά τα όνειρα, τα εκμυστηρεύτηκε στην Vanessa Roghi και η βιογραφία του δια χειρός της θα κυκλοφορήσει σύντομα στην Ιταλία για αρχή.

Μπορεί να είχε γίνει μουσικός, καθώς είχε σπουδάσει μουσική (έπαιζε βιολί), αλλά η οικογένειά του χρειαζόταν χρήματα οπότε πήγε να διδάξει σε δημοτικό σχολείο. Εκεί, ανακάλυψε ότι του αρέσει να φτιάχνει ιστορίες για τα παιδιά-παρατήρησε ότι μπορούσαν να τα κρατήσουν ήσυχα και στις θέσεις τους. Στις ελεύθερες ώρες του, διάβαζε αχόρταγα, κυρίως φιλοσοφία και πολιτική. Το 1940, ξεκίνησε ο πόλεμος  για την Ιταλία, αλλά ο Rodari δεν πήγε στρατιώτης, καθώς είχε προβλήματα υγείας από μικρός. Αφού όμως δύο φίλοι του σκοτώθηκαν στο μέτωπο και ο αδερφός του ο Τσέζαρε κλείστηκε σε γερμανική φυλακή, ο Τζάνι μπήκε στην Αντίσταση και έγινε μέλος του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος.

Μετά τον πόλεμο, το κόμμα τον προσέγγισε και του πρότεινε να γράφει για τις εφημερίδες του. Τα επόμενα χρόνια, αυτό έκανε ο Ροντάρι. Έγραφε για αθλητικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά και όχι μόνο για κομμουνιστικές ιταλικές εφημερίδες. Κάποια στιγμή, μία από αυτές ,η Unità, του ζήτησε να γράψει μερικά κείμενα για παιδιά. Το 1950, το Κόμμα τον έστειλε στην Ρώμη, ως διευθυντή ενός εβδομαδιαίου παιδικού περιοδικού. Πλέον, άρχισε να εκδίδει και βιβλία, όχι απλώς ιστορίες.

Το βιβλίο του «Le  avventure di Cippolino » (στα ελληνικά αποδόθηκε ως «Ο Κρεμμυδάκης και η παρέα του») εκδόθηκε το 1951 και ήταν η αρχή της επιτυχημένης του πορείας. Ένας μικρό κρεμμυδο-αγόρι, μαζί με άλλα λαχανικά ξεινούν επανάσταση ενάντια στην τυραννία του Πρίγκιπα Λεμόνη και του Στρατηγού του, του Σενιόρ Ντομάτα. Το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε στην Αγγλία, δεδομένου του ψυχρού πολέμου, αλλά ο συγγραφέας έγινε ιδιαιτέρως αγαπητός στην Σοβιετική Ένωση, όπου ο Κρεμμυδάκης έγινε και ήρωας μιας animation ταινίας, ακόμα και μπαλέτου.  Όταν ο Σοβιετικός αστρονόμος Nikolai Chernykh ανακάλυψε έναν μικρό πλανήτη, ανάμεσα στον Άρη και τον Δία, τον ονόμασε 2703 Rodari.

Σταδιακά, η φήμη του συγγραφέα άρχισε να εξαπλώνεται ανάμεσα στους κύκλους της αριστεράς και απέκτησε αρκετούς φίλους από κύκλους συγγραφέων και διανοούμενων. Κάποια στιγμή, γύρω στο 1960, άρχισε να εκδίδει στον εκδοτικό του πασίγνωστου και ισχυρού εκδότη Giulio Einaudi, ουδέτερου πολιτικά και το όνομά του έγινε σύντομα γνωστό και εκτός αριστερών. Κέρδισε το βραβείο Hans Christian Andersen, κάτι σαν το Booker Prize για συγγραφείς παιδικών έργων.

Πρώτα δάσκαλος, μετά συγγραφέας

Τον Rodari πάντα τον απασχολούσε η εκπαίδευση των παιδιών. Έγραφε γι’ αυτό το θέμα, έδινε διαλέξεις και συνεντεύξεις σχετικά μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1972, προσκλήθηκε ως εισηγητής σε ένα συνέδριο με 50 δασκάλους στην πόλη Reggio Emilia, ένα κέντρο τον τότε εκπαιδευτικών μεταρρυθμιστικών εξελίξεων στην Ιταλία.  Την επόμενη χρονιά εξέδωσε το βιβλίο του Η Γραμματική της Φαντασίας, βασισμένο στις ομιλίες και τις συζητήσεις εκείνου του συνεδρίου.

Ο Ροντάρι νοιαζόταν για την ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση από όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως οικονομικού και κοινωνικού υποβάθρου, αλλά τον απασχολούσε και το ζήτημα της ανάπτυξης της φαντασίας τους. Λάτρης του κινήματος του Σουρεαλισμού, έγραφε με έναν τρόπο που πράγματι ξυπνούσε την φαντασία των παιδιών, με αντισυμβατικούς ήρωες, φανταστικούς κόσμους και πολύ χιούμορ, μακριά από στερεότυπα σχετικά με δράκους και πρίγκιπες.

Όπως κι εκείνος, πολλοί διάσημοι και μη σουρεαλιστές ήταν μαρξιστές επίσης. Στην Γραμματική της Φαντασίας γράφει κάπου για μια μέρα που πέρασε πίνοντας κρασί με φίλους σε ένα χωριό κοντά στον ποταμό Βόλγα. Η ομάδα των φίλων είχε επισκεφθεί ένα τοπικό μνημείο, ένα ξύλινο σπίτι με περίεργη διαρρύθμιση επίπλων. Παγκάκια ήταν τοποθετημένα κάτω από τα παράθυρα για να επιτρέπουν στα παιδιά να μπαινοβγαίνουν από εκεί, κι όχι από τις πόρτες. Όπως έγραψε ο Rodari αυτό για εκείνον ήταν ένα πραγματικό μάθημα κομμουνισμού. Στην πορεία, έμαθε ότι το σπίτι ανήκε στον παππού του Λένιν.

Η γραφή του Ροντάρι αγγίζει μέχρι σήμερα ενήλικες και παιδιά, όμως είναι τα παιδιά που τον «ερωτεύτηκαν», που αισθάνονταν εξυπνότερα μέσα από τα έργα του και, κυρίως, ότι υπάρχει κάποιος «μεγάλος» που τα κατανοεί και τα νιώθει. Ο τρόπος με τον οποίο εκείνος και οι σύγχρονοί του κομμουνιστές δημιουργούσαν τέχνη δεν έχει σχέση με αυτό που σήμερα μπορεί από ορισμένους να θεωρείται στρατευμένο ή συντηρητικό. Ήταν ακριβώς το αντίθετο: απελευθερωμένο, φαντασιακό, σαρκαστικό, τολμηρό.

Ο αγαπημένος συγγραφέας πέθανε σε ηλικία 59 ετών, έχοντας πολλά ακόμα παραμύθια και ιστορίες στην συγγραφική του φαρέτρα. Έφυγε από την ζωή λίγες μέρες μετά την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου, του Lamberto.

Βιβλία του Gianni Rodari που κυκλοφορούν στα ελληνικά

Τα κατέγραψε το παιδικό βιβλιοπωλείο Little Book:

– Ο αόρατος Τονίνο / εκδ. Καλέντη

– Παραμύθια από το τηλέφωνο / εκδ. Μεταίχμιο

– Παραμύθια για να σπάτε κέφι / εκδ Κέδρος

– Ο Κρεμμυδάκης και η παρέα του / εκδ. Κέδρος

– Η θαυμαστή ιστορία του ανθρώπου από την αρχή / εκδ. Πατάκη

– Ένα και επτά / εκδ Καλειδοσκόπιο (πρόσφατα εξαντλημένο)

– Πες μου τι χρειάζεται / εκδ Καλειδοσκόπιο (πρόσφατα εξαντλημένο)

– Γραμματική της φαντασίας / εκδ. Μεταίχμιο

– Ο πλανήτης των χριστουγεννιάτικων δέντρων / εκδ. Πατάκη

– Η γόνδολα φάντασμα / εκδ. Πατάκη

– Παραμύθια απ όλο τον κόσμο / εκδ. Gutenberg

– Η Τερέζα τοσοδούλα και άλλες ιστορίες / εκδ. Κέδρος

– Χαμένος στην τηλεόραση και άλλες ιστορίες σε τροχιά / εκδ. Πατάκη (εξαντλημένο)

– Η πίπα της μάγισσας και άλλες ιστορίες / εκδ. Κέδρος

– Ο πλανήτης σειρήνα / εκδ. Καστανιώτη (εξαντλημένο)

– Χαρούμενα και μαγικά Χριστούγεννα / εκδ. Μεταίχμιο

– Ιστορίες φτιαγμένες στη μηχανή / εκδ. Μεταίχμιο (εξαντλημένο)

– Όταν οι καμπάνες σταμάτησαν τον πόλεμο / εκδ. Άγκυρα (εξαντλημένο)

– Το βιβλίο των γιατί / εκδ Gutenberg (εξαντλημένο)

– Η Αλίκη στη χώρα της περιέργειας / εκδ. Μεταίχμιο

– Παραμύθια σαν πλατύ χαμόγελο / εκδ. Μεταίχμιο

Με πληροφορίες από το New Yorker