Τα βιβλία της καραντίνας για 10 γνωστούς Ελληνες

Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να πει κανείς «ουδέν κακόν αμιγές καλού», όμως όσον αφορά την αύξηση της πωλήσεως των βιβλίων και συνεπακόλουθα την αύξηση της αναγνωσιμότητας, λόγω της πανδημίας, θα είχε ευχηθεί κανείς να μην είχαν υπάρξει και ο κορoνaϊός να είχε παραμείνει κάτι άγνωστο για όλους. Το ίδιο βέβαια θα είχε ευχηθεί κανείς σε σχέση με την αύξηση της πωλήσεως των βιβλίων και της αναγνωσιμότητας αν αντικαθιστούσε την πανδημία με τις εμπόλεμες συνθήκες καθώς κατά τη διάρκεια της Κατοχής, κατά γενική ομολογία, ο κόσμος καταβρόχθιζε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία.

Μοιάζει να μην έχουν σχέση μεταξύ τους, αλλά λέμε το ίδιο ακριβώς πράγμα με μια αποστροφή που ακούγεται στη θαυμάσια ταινία του Κλοντ Λελούς «Ενας άντρας, μια γυναίκα», όταν διατυπώνεται το ερώτημα «Αν σε μια πυρκαγιά ήσασταν υποχρεωμένος να διαλέξετε ανάμεσα σε έναν πίνακα του Ρέμπραντ και σε μια γάτα, τι θα σώζατε, τον πίνακα ή τη γάτα;», έρχεται ως απάντηση «Τη γάτα βέβαια, γιατί η γάτα είναι η ζωή».

Οσο και αν το βιβλίο είναι κάτι ζωντανό, πρόκειται για μια ζωή που χρειάζεται τον άνθρωπο για να υπάρξει, επομένως μικρό θα ήταν το κακό αν η αναγνωσιμότητα παρέμενε ακόμα και στα πιο απελπιστικώς χαμηλά επίπεδα αλλά η ανθρωπότητα δεν είχε στερηθεί λόγω πανδημίας ούτε έναν άνθρωπο. Με συνείδηση της αλήθειας αυτής απευθυνθήκαμε σε δέκα επίλεκτα μέλη του ελληνικού επιστημονικού και πολιτικού χώρου, ζητώντας τους να μας σημειώσουν το βιβλίο ή τα βιβλία που τους κράτησαν ή τους κρατούν συντροφιά την περίοδο της καραντίνας.

Αικατερίνη Βλαστού

«Τα ταξίδια της Λένας Διβάνη»

Στην εποχή του κορωνοϊού, του εγκλεισμού και της απομόνωσης, να μια ευκαιρία για ψυχική ανάταση και αισιοδοξία. Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κυρία Λένα Διβάνη μας ταξιδεύει. «Τι έμαθα περπατώντας τον κόσμο», εκδόσεις Καστανιώτη 2017. Το βιβλίο αποτελείται από 8 κεφάλαια, κοινός παρονομαστής των οποίων είναι η ορειβασία. Μέσα από τις αναρριχήσεις στα βουνά, μας δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουμε τον κόσμο στην καθημερινότητά του, να μάθουμε πράγματα απίστευτα στις μέρες μας, να προβληματιστούμε και απροσδόκητα να χαρούμε.

Η ορειβασία στα πανύψηλα βουνά της Ελβετίας αναδεικνύει τη σημασία της ομαδικής συνεργασίας. «Ο μόνος τρόπος να μπορέσεις, είναι να πεις στον εαυτό σου ότι μπορείς» γράφει.

Στη Νέα Ζηλανδία των Μαορί συμμερίζεται τον αγώνα των γηγενών πληθυσμών για την αποφυγή του πλήρους αφανισμού τους. Η ίδια αγωνία για το φυσικό περιβάλλον, θυσία στον βωμό του συμφέροντος.

Στο ταξίδι στην Αιθιοπία δεν μπορεί να χωρέσει ανθρώπινος νους την τραγική θέση της γυναίκας στις μέρες μας. Μαθαίνουμε για τη ζωή στη σχεδόν ελεύθερη Κούβα και στο Βιετνάμ. Στη Βενεζουέλα «η ζωή είναι μια διαρκής σύγκρουση ανάμεσα στην προσδοκία και την πραγματικότητα». Η Ινδία είναι ένα ανομοιογενές κολάζ με τις περίεργες συνήθειες και αντιλήψεις. Τέλος, στην Παταγονία το τέλος του κόσμου φαίνεται να είναι η αρχή του.

Ηταν ένα οδοιπορικό αλλιώτικο από τα άλλα. Ο γλαφυρός και αυθόρμητος τρόπος που διηγείται η συγγραφέας σε καθηλώνει. Διαβάζοντάς το πιάνεις τον εαυτό σου να έχει διαρκώς ένα πλατύ χαμόγελο στα χείλη. Θέλεις να μην τελειώσει.

Η Αικατερίνη Βλαστού είναι διευθύντρια Κλινικής Πλαστικής & Επανορθωτικής Χειρουργικής στο «Υγεία»

Φώφη Γεννηματά

«Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα» του Ξ. Κοντιάδη

Η πανδημία μπήκε ξαφνικά στη ζωή μας και την άλλαξε. Δοκίμασε και δοκιμάζει τις σωματικές, ψυχικές, διανοητικές αντοχές αλλά και τα πολιτικά μας αντανακλαστικά. Ιδιαίτερα όταν η ζωή και η υγεία μας κινδυνεύουν, η οικονομική ζωή εξαρτάται από οικονομικές «ενέσεις» του κράτους, τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα συμπιέζονται από το δίκαιο της ανάγκης, η δημοκρατία και ο κοινοβουλευτισμός προσαρμόζονται στα νέα βιοπολιτικά πρότυπα της αποτελεσματικότητας.

Τις νέες αυτές προκλήσεις πραγματεύεται το βιβλίο του καθηγητή Ξενοφώντα Κοντιάδη «Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα», που γράφτηκε μάλιστα μέσα στο πρώτο lockdown, αλλά με τέτοια εμβρίθεια και ψυχραιμία που το καθιστούν σημαντικό ερμηνευτικό εργαλείο και αξιόπιστη πηγή προβληματισμών. Γιατί, όπως αναφέρει και ο συγγραφέας, η πανδημία δεν δημιούργησε νέες τάσεις, αλλά επιτάχυνε και ισχυροποίησε βασικά χαρακτηριστικά της μεταβιομηχανικής εποχής, που αφορούν την εργασία, το κοινωνικό κράτος, τις ανισότητες, το περιβάλλον, τη διαχείριση του δημόσιου χώρου, την ιδιωτικότητα, τον ψηφιακό μετασχηματισμό.

Ο κορωνοϊός εγκαθιδρύει, ουσιαστικά, ένα μοντέλο εξουσίας θεμελιωμένο στον φόβο και στηριγμένο στην τεχνοκρατική αυθεντία, όπου οι εγγυήσεις του κράτους δικαίου αναπροσαρμόζονται και υποχωρούν μέσα από τους περιορισμούς των ελευθεριών. Κριτήριο για τις προσαρμογές αυτές στις ώριμες δημοκρατίες και τις αντοχές του Συντάγματος είναι οι αρχές της αναλογικότητας και της προσφορότητας που ρυθμίζουν τις συγκρούσεις και τους περιορισμούς των δικαιωμάτων στις καταστάσεις ανάγκης.

Ομως εδώ ξεκινά ο προβληματισμός: πόσο ανθεκτικά είναι τα δικαιώματα; Μήπως η μονιμοποίηση μιας κατάστασης ανάγκης στο «κράτος πρόληψης» υποσκάπτει στην πράξη τη λειτουργία της δημοκρατίας, άλλοτε με την αποϊδεολογικοποίηση / αποπολιτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας, την ιατρικοποίηση της πολιτικής, τον περιορισμό της πολυφωνίας, και άλλοτε με την υποβάθμιση του κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, τη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης με όρους δημόσιας ασφάλειας; Πόσο πολύ απέχουν όλα αυτά από όσα ζούμε και στην Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο;

Ομως, όπως σωστά γράφει ο Κοντιάδης, η γρήγορη αυτή εξέλιξη της μετανεωτερικότητας δεν είναι γραμμική και δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως αναπόφευκτη υποχώρηση από τον πλουραλισμό, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ασφάλεια, την ανεκτικότητα, την ελευθερία, την κλιματική ισορροπία. Εξάλλου, η ανάγκη για πειστικές πολιτικές απαντήσεις και η αναζήτηση εναλλακτικών για μια «καλύτερη κοινωνία» θα εξακολουθούν να υπάρχουν και να μας (προσ)καλούν είτε ως ενεργούς πολίτες είτε ως πολιτικούς να δημιουργήσουμε νέες συμμαχίες και νέους θεσμούς σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Πίσω από τον «αρχαϊκό φόβο» για τη ζωή μας ή τα μεσσιανικά διαγγέλματα των 18.00 υπάρχει πάντα η προοδευτική διέξοδος Αλλαγής για να ξαναπάρουμε πίσω τις ζωές μας και να αφυπνιστούμε για τις σύγχρονες αντινομίες, ανισότητες και ανισοκατανομές που εκθέτουν τον άνθρωπο σε νέους κινδύνους, διχασμούς και συγκρούσεις.

Η Φώφη Γεννηματά είναι πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής

Αννα Διαμαντοπούλου

«Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο» του Τόνι Τζαντ

Το δεύτερο κύμα πανδημίας με βρήκε να ταξιδεύω και να διαπραγματεύομαι διαδικτυακά με 38 χώρες σε τέσσερις ηπείρους και να μελετώ εντατικά εκατοντάδες σελίδες, προετοιμαζόμενη για τις ακροάσεις και τη διαδικασία εκλογής του γενικού γραμματέα του ΟΟΣΑ.

Κατά τη διάρκεια όμως του πρώτου κύματος της πανδημίας που όλα ήταν πρωτόγνωρα, που πραγματικά ζήσαμε συνειδητά έγκλειστοι, το βιβλίο υπήρξε ο καλύτερος φίλος μου.

Από τα πολλά βιβλία που διάβασα ξεχωρίζω το ιστορικό βιβλίο του Τόνι Τζαντ «Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο», ένα πυκνογραμμένο βιβλίο 800 σελίδων των εκδόσεων Αλεξάνδρεια. Θα το συνιστούσα ανεπιφύλακτα σε όποιον θέλει να δει την ιστορία ως ένα συνολικό φαινόμενο της ανθρώπινης φύσης. Ο θάνατος και η γέννηση, η καταστροφή και ο θρίαμβος, η ανθρώπινη αντοχή και δημιουργία.

Πολιτικά και αντιστασιακά κινήματα, ιδεολογικά και πολιτιστικά ρεύματα, παραγωγή και καταναλωτισμός, μετανάστευση, πτώση του σοβιετικού καθεστώτος, άνοδος της ΕΕ, το τέλος των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, δίνονται όλα με σαγηνευτικό τρόπο και με περιγραφή των εθνικών ιδιαιτεροτήτων της πολύσημης ταυτότητας της Ευρώπης.

Ενας επιπλέον λόγος που αναφέρομαι στο βιβλίο αυτό είναι το αισιόδοξο συμπέρασμα: μια Ευρώπη διηρημένη, γεμάτη ερείπια, αίμα και μίσος κατάφερε σύντομα να γίνει ένας φάρος δημοκρατίας και ανάπτυξης στον κόσμο.

Θα αναφέρω μερικά στοιχεία απλά για να κατανοήσουμε πόσο εφικτή είναι η ανατροπή της καταστροφής της πανδημίας και όχι απλά η επιστροφή στην κανονικότητα, αλλά και η περαιτέρω πρόοδος. Οι νεκροί μετά τον πόλεμο μόνο στην Ευρώπη ήταν γύρω στα 40.000.000, οι περισσότερες πόλεις ήταν ερημωμένες με κατεστραμμένα σπίτια, πολυκατοικίες, δρόμους και έργα υποδομής. Οι μεταφορές και επικοινωνίες είχαν ουσιαστικά διαλυθεί. Οι πρωτοφανείς αεροπορικές επιδρομές των γερμανικών συμμάχων το 1944 και 1945 και η ανελέητη προέλαση του Κόκκινου Στρατού από το Στάλινγκραντ ως την Πράγα ισοπέδωσαν ολόκληρες περιοχές…

Στο τέλος του 1945 τα ορφανά απροστάτευτα παιδιά σε όλες τις πρωτεύουσες ανέρχονταν σε εκατοντάδες χιλιάδες. Ο Τόνι Τζαντ σημειώνει: «Η ανάκαμψη αυτής της διαλυμένης Ευρώπης υπήρξε ένα θαύμα. Μια ειρηνική και ειρηνοποιός Ευρώπη γεννήθηκε σαν τον φοίνικα μέσα από τις στάχτες της». Ας μη φέρνουμε λοιπόν την καταστροφή λόγω του κορωνοϊού και ας οπλιστούμε με τη δύναμη του ιστορικού παραδείγματος. Το εμβόλιο θα είναι μια νέα αισιόδοξη επανεκκίνηση.

Η Αννα Διαμαντοπούλου είναι πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, πρώην επίτροπος ΕΕ, πρώην υπουργός

Νίκη Κεραμέως

«Καταστροφές και θρίαμβοι», «Το κουτί του Σιλάν»

Οι μέρες της καραντίνας είναι ιδιαίτερα απαιτητικές και φορτισμένες, νιώθω παρ’ όλα αυτά την ανάγκη να αφεθώ στην εμπειρία του βιβλίου. Με αφορμή μια εκδήλωση, περιηγήθηκα ξανά στις σελίδες του βιβλίου «Καταστροφές και Θρίαμβοι» (εκδ. Παπαδόπουλος) του καθηγητή Στάθη Καλύβα. Με κέρδισε πάλι η διεισδυτική ματιά και η πρωτοτυπία του εγχειρήματος. Με απορρόφησε και το ξαναδιάβασα. Ο συγγραφέας δεν ακολουθεί τον συνήθη παραθετικό τρόπο, ούτε και την εμφατική πιστότητα της ιστοριογραφίας, αλλά επιχειρεί να διυλίσει τα γεγονότα για να βρει την υποκείμενη λογική και τη δυναμική τους. Ο συστηματικός, και εν τέλει συνεκτικός, τρόπος με τον οποίο ο Στάθης Καλύβας περιγράφει την περιπετειώδη πορεία της Ελλάδας, ως μια μεγάλη αλυσίδα από επαναλαμβανόμενες καταστροφές και επιτεύγματα, καταφέρνει να αναδείξει διαχρονικές τάσεις της ελληνικής Ιστορίας. Και να σκιαγραφήσει έτσι ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας των Ελλήνων. Είναι, πιστεύω, αυτή ακριβώς η διαφορετική ανάγνωση και σύνθεση των ιστορικών γεγονότων που ενθαρρύνει την κριτική θεώρηση των πραγμάτων και κάνει πιο γόνιμο το ταξίδι της αυτογνωσίας, είτε αυτό είναι προσωπικό, είτε είναι συλλογικό.

Τις μέρες της καραντίνας διαβάζω και με τους γιους μου αρκετά παιδικά βιβλία. Είναι εντυπωσιακό πώς τα παιδιά μπορεί να προσεγγίζουν κάθε φορά το ίδιο βιβλίο σαν κάτι καινούργιο ή διαφορετικό. Είναι και η επανάληψη που έχει τη δύναμη να σε γαληνεύει. Πολλές οι επιλογές, πολλά τα καλά βιβλία. Τελευταία, διάβασα μαζί τους «Το κουτί του Σιλάν» (εκδ. Ικαρος) της Αλκηστης Χαλικία, ένα βιβλίο για τη διαφορετικότητα και τη δύναμη της συμπερίληψης.

Η Νίκη Κεραμέως είναι υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων

Αναστασία Κοτανίδου

«Ερασιτέχνης επαναστάτης» του Απόστολου Δοξιάδη

Ο στόχος της ανάγνωσης δεν είναι να καταβροχθίζεις βιβλία καλλιεργώντας μια εγωιστική εσωστρέφεια και αντικοινωνικότητα, αλλά να απολαµβάνεις το «ταξίδι» ανοίγοντας τους ορίζοντές σου για να πετάξεις με τα δικά σου φτερά. Η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι μαγεία κι όποιος αρνείται τα βιβλία στερεί από τον εαυτό του γνώσεις, συναισθήματα και τη μαγεία ενός κόσμου κλεισμένου σε κάποιες σελίδες, σε μερικές αράδες, που έχουν τη δύναμη να του αλλάξουν τη ζωή. Αυτός που αποφεύγει το διάβασμα, τελικά, είναι μάλλον αυτός που δεν ανακάλυψε ακόμη το κατάλληλο βιβλίο.

Ο «Ερασιτέχνης επαναστάτης» (εκδ. Ικαρος) είναι ένα βιβλίο το οποίο είχα αγοράσει πολύ καιρό τώρα και ποτέ δεν έβρισκα χρόνο να το ξεκινήσω. Με αποθάρρυνε ο όγκος του, συγχρόνως όμως είχα πολύ μεγάλη περιέργεια για το περιεχόμενό του. Κάθε βιβλίο είναι μια έκπληξη και για εμένα ο «Ερασιτέχνης επαναστάτης» αποδείχθηκε όχι απλά έκπληξη, αλλά μια μεγάλη αποκάλυψη. Σε αυτήν την «προσωπική μυθιστορία», όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος ο συγγραφέας, ο αναγνώστης παρακολουθεί την ιστορία μέσα από τα μάτια ενός παιδιού και είναι βέβαιο πως ο κάθε αναγνώστης θα βρει στοιχεία με τα οποία μπορεί να ταυτιστεί. Μέσα στα βιβλία ξεδιπλώνονται αλήθειες που μπορεί να τις ψάχναμε για χρόνια. Και το συγκεκριμένο βιβλίο θα κάνει όσους αποφεύγουν το διάβασμα, αντιμετωπίζοντάς το ως σπατάλη χρόνου, να αναθεωρήσουν.

Η Αναστασία Κοτανίδου είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας, διευθύντρια ΜΕΘ του «Ευαγγελισμού»

Κώστας Μπακογιάννης

«Επτά επιλογές του 2020»

Πολυτέλεια ο χρόνος για διάβασμα. Ευκαιρία να μοιραστώ κάποια από τα αγαπημένα μου βιβλία του 2020.

l «The Order of the Day» του Éric Vuillard

Πραγματικό διαμαντάκι. Σύντομο και απολαυστικό μάθημα για το πώς τίποτα στην ιστορία δεν είναι αναπόφευκτο. Κορυφαία περιγραφή: η κατάρρευση του γερμανικού blitzkrieg στο Anschluss του ’38.

l «Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο» του Ισίδωρου Ζουργού

Συναρπαστικό ταξίδι στην Ευρώπη του 17ου αιώνα, από την Αγγλία του Νεύτωνα και της Βασιλικής Εταιρείας έως την Αγία Πετρούπολη των τσάρων και το Αμστερνταμ της ελεύθερης σκέψης.

l «A Distant Mirror» της Barbara Tuchman

Νομίζετε πως το 2020 ήταν δύσκολο; Σκεφτείτε τη ζωή μεταξύ 1348 και 1350, όταν o λεγόμενος μαύρος θάνατος θέρισε το ένα τρίτο του πληθυσμού της γης. Η σπουδαία ιστορικός θυμίζει το απόφθεγμα του Βολταίρου πως «η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Ο άνθρωπος πεθαίνει». Ταυτόχρονα, όμως, αναδεικνύει τις σταθερές του ανθρώπινου χαρακτήρα.

l «Είμαι όσα έχω ξεχάσει: Μια αληθινή ιστορία» του Ηλία Μαγκλίνη

Μια γενναία και συγκλονιστική εξομολόγηση της συνομιλίας του γιου με τον πατέρα και εν τέλει με τον ίδιο του τον εαυτό. Σπάνια επικοινωνούνται με τέτοια ειλικρίνεια και αμεσότητα, σχεδόν κλινικά, τα σπαρακτικά διλήμματα της ύπαρξής μας. Γροθιά στο στομάχι.

l «Η Γη της Επαγγελίας» του Barack Obama

Επικοινωνιακό κομψοτέχνημα. Πολιτικό Αρλεκιν. Σε κάθε περίπτωση, πηγή έμπνευσης.

l «Τα παλάτια του λαού» του Eric Klinenberg

Πολύτιμος κοινωνιολογικός οδηγός για έναν νέο ανθρωποκεντρικό αστικό σχεδιασμό. Αναδεικνύει την αξία των λεγόμενων κοινωνικών υποδομών για την καταπολέμηση των ανισοτήτων και των αδικιών.

l «Γκιακ» του Δημοσθένη Παπαμάρκου. Δεν έχω λόγια. Διαβάστε το. Χθες.

Ο Κώστας Μπακογιάννης είναι δήμαρχος Αθηναίων

Δημήτρης Νανόπουλος

«Οι αφηγήσεις του Ορσον Γουέλς»

Κάθε στιγμή στη ζωή μας μετράει. Τικ-τακ, τικ-τακ. Ο χρόνος κυλάει, αδυσώπητος και αδιάφορος για το αν είμαστε χαρούμενοι ή λυπημένοι, ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι ή είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα ακόμη lockdown για τον Covid-19. Αν το συνειδητοποιήσουμε αυτό, τότε καταλαβαίνουμε πως πρέπει να εκμεταλλευτούμε τον «confinement» (εγκλεισμό) μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Οντας θεωρητικός φυσικός, η απομόνωση είναι για μένα μια φυσιολογική κατάσταση που με τα χρόνια έχει γίνει πάγια συνήθεια. Ετσι λοιπόν, ρίχτηκα δυναμικά στη σκληρή δουλειά και σε πολύ διάβασμα. Μόλις προ ημερών, μαζί με τους εξαιρετικούς συναδέλφους και φίλους μου, Ιγνάτιο Αντωνιάδη (Sorbonne Univeristé, Paris και Albert Einstein Center, Bern) και Γιάννη Ρίζο (Τμήμα Φυσικής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) βγάλαμε ένα καινούργιο paper. Αφορά την για πρώτη φορά κατασκευή ενός μοντέλου κατευθείαν από τη Θεωρία των Υπερχορδών, που συνδυάζει την Πληθωριστική Κοσμολογία (Inflationary Cosmology) με τη Φυσική των Στοιχειωδών Σωματιδίων, δηλαδή ένα πρότυπο της Θεωρίας του Παντός, που εξηγεί, αβίαστα, όλη την υπάρχουσα φαινομενολογία, σε χαμηλές ενέργειες στην Κοσμολογία και στη Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων. Είμαστε πολύ χαρούμενοι γι’ αυτό, αλλά ο τελικός κριτής είναι η γνώμη των επαϊόντων στον τομέα μας…

Από τα βιβλία που (ξανα)διάβασα, θα ξεχωρίσω το «My Lunches with Orson:  Conversations Between Henry Jaglom and Orson Welles», του Peter Biskind, εκδ. Picador 2014. Αφορά τις ηχογραφημένες συζητήσεις που είχαν κατά τη διάρκεια μεσημεριανών γευμάτων από το 1983 έως το 1985, ο Orson Welles με τον σκηνοθέτη και φίλο του Henry Jaglom. Στο βιβλίο ο Orson διηγείται γλαφυρά προσωπικές του ιστορίες αλλά και αυτές μεγάλων μορφών της εποχής του, όπως ο Franklin Delano Roosevelt, (FDR) ο Winston Churchill, ο Charlie Chaplin, η Marlene Dietrich, η Laurence Olivier, ο David Selznick και η Rita Hayworth με έναν τρόπο που μόνο μεγάλοι racontreurs μπορούν.

Μένει κανείς άφωνος από το ξυράφι μυαλό του Orson, τις τόσο ευρείες γνώσεις του, τη «φαρμακερή» γλώσσα του, χαρακτηριστικό της μεγαλοφυΐας ενός γεννημένου provocateur, που αποστασιοποιείται από τον απλό κόσμο και δεν εξαρτάται από αλισβερίσια. Οπως εξηγεί, αυτό του στοίχισε «dearly» (πολύ), αλλά αυτός ήταν. Αν είχε αλλάξει, πιστεύω ότι δεν θα τον συζητάγαμε τώρα… Κλείνω με μια χαρακτηριστική ιστορία που τα λέει όλα για τον χαρακτήρα και το ταμπεραμέντο του. Ο Orson λοιπόν, είχε μια αποτυχημένη συνάντηση, για οικονομικά θέματα, με έναν παραγωγό του Hollywood, και όπως έφτανε στην πόρτα για να φύγει, ο παραγωγός του είπε ειρωνικά: «How do you feel Orson?» και ο Orson του απάντησε καυστικά κλείνοντας την πόρτα πίσω του: «You know, you feel much better, when you know that you are immortal»…

Ο Δημήτρης Νανόπουλος είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, διακεκριμένος καθηγητής Φυσικής Υψηλών Ενεργειών, Πανεπιστήμιο Texas A&M, ΗΠΑ

Στρατής Παττακός

Η «Συναισθηματική νοημοσύνη» του Daniel Goleman

Ολα άρχισαν πολύ ήπια και απλά. Με μία είδηση σχεδόν άχρωμη για μια ίωση στη μακρινή Κίνα. Σιγά σιγά η κατάσταση βρέθηκε εκτός ελέγχου. Ενας ιός χωρίς εγκέφαλο και αισθητήρια όργανα ταξίδεψε, πέρασε ελέγχους αεροδρομίων, πήρε μετρό και άλωσε τον κόσμο… Μπήκε στο Backingham palace, στον Λευκό Οίκο, στα σπίτια μας. Και εμείς έκπληκτοι και φοβισμένοι κλειστήκαμε στον εαυτό μας.

Συμπαραστάτης και σύντροφος ένα καλό βιβλίο, αξιόπιστος και σίγουρος σύντροφος.

Ανακάλυψα στη βιβλιοθήκη μου ένα σχετικά παλιό βιβλίο. Για να μη θυμάμαι πολλά, σίγουρα είχε παραπέσει. Μέσα στην περισυλλογή για το είναι μας – βλέπετε ο άνθρωπος αντιδρά στη μοναξιά με ψυχική ενδοσκόπηση – άρχισα να το διαβάζω με ενδιαφέρον. Είμαι σίγουρος ότι εσείς το έχετε διαβάσει πριν από πολλά χρόνια. Μέσα στην εύπεπτη ύλη του ο αναγνώστης αρχίζει να νιώθει τον άνθρωπο με τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του. Σπουδάζει και συνειδητοποιεί ότι η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) βοηθά στην αυτογνωσία και αυτοσυγκράτηση, στη σωματική υγεία και στην κοινωνική επιτυχία.

Αλήθεια, πόσες περιπτώσεις συνανθρώπων μας υπάρχουν που ενώ διέπρεψαν στα επιστημονικά σκορ και εξετάσεις, απέτυχαν παταγωδώς ως οικογενειάρχες, φίλοι, προϊστάμενοι και πολιτικοί ηγέτες; Ιδίως στους πολίτες με ηγετικές θέσεις πόσες φορές δεν έγινε απίστευτα αισθητή η έλλειψη αυτογνωσίας, αυτοσυγκράτησης, κινήτρου, κοινωνικής ευαισθησίας και κοινωνικών ικανοτήτων; Διαφαίνεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ότι το μέλλον της κοινωνίας μας, το μέλλον του πλανήτη δεν θα ‘ρθει από μεγάλα μυαλά μόνο αλλά από φωτισμένες ψυχές με μεγάλη ενσυναίσθηση.

Εχουμε ασχοληθεί πολύ και εκτιμήσει, λέει ο Goleman, τον υψηλό δείκτη νοημοσύνης (IQ Intelligence Quotient) στον άνθρωπο. Αν όμως αυτός ο  δείκτης δεν συνδυάζεται με συναισθηματική νοημοσύνη (EQ Emotional Quotient) ο άνθρωπος παραμένει κενός, κύμβαλον αλαλάζον.

Τα προβλήματα της κοινωνίας μας δεν αναμένουν λύση από ιδιοφυΐες αλλά από ανθρώπους με καρδιά, συναίσθημα, ενσυναίσθηση και όραμα. Το bullying στα σχολεία θέλει εκπαιδευτικούς με ζέση και πάθος, όχι με διδακτορικό.

Οι θρησκευτικοί ηγέτες δεν χρειάζονται αναλύσεις και πύρινους λόγους αλλά ενσυναίσθηση ότι ο κόσμος διηρημένος και εχθρικός δεν μπορεί να πορευτεί εν ομονοία και ειρήνη. Υποστηρίζει δικαίως ο Goleman ότι η συναισθηματική νοημοσύνη βοηθά την προσωπική μας εξέλιξη και τη μεταμόρφωσή μας σε έναν ευπροσήγορο άνθρωπο με δοτικό χαμόγελο. Ενα χαμόγελο πιο ισχυρό και μεταδοτικό από κάθε ιό.

Αναπτύσσεται εύκολα το συναίσθημα ευθύνης προς τον συνάνθρωπο. Ιδίως τις μέρες τούτες που πάσχει όσο ποτέ άλλοτε.

Οταν απλώνεις χέρι βοηθείας προς τον συνάνθρωπο, όταν καταλαβαίνεις τον πόνο του, δεν βοηθάς μόνον αυτόν. Υποστηρίζεις πρώτα τον εαυτό σου που του επιτρέπεις να απλωθεί ψυχικά για να μπορεί να αντικρίσει τον πιο αυστηρό κριτή του.

Τον καθρέφτη του. Υποστηρίζει ο Goleman. Με φωτεινή πυξίδα το EQ μας καλές γιορτές!

Ο Στρατής Παττακός είναι καρδιοχειρουργός, διευθυντής της Β’ Καρδιοχειρουργικής Κλινικής στο «Υγεία»

Γιάννης Στουρνάρας

«Ελληνική Οικονομία» του Χ. Ιορδάνογλου

Το παρελθόν είναι ένας ασφαλής – και ενίοτε ευχάριστος – τρόπος για να ξεφύγεις από το παρόν. Το νέο βιβλίο του καθηγητή Οικονομικής Ιστορίας Χρυσάφη Ιορδάνογλου είναι μια πολύ καλή αφορμή για ένα ταξίδι στην ελληνική οικονομία από τη μετεμφυλιακή περίοδο ως τις μέρες μας. Ο πρώτος τόμος από το έργο του, με τίτλο «Η Ελληνική Οικονομία μετά το 1950», μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Κέντρου Πολιτισμού, Ερευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος και καλύπτει την περίοδο από το 1950 ως το 1973.

Το βιβλίο μάς δίνει την ευκαιρία να κάνουμε ένα χρονικό άλμα προς ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Τότε που η Ελλάδα, σχεδόν κατεστραμμένη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, δεν προσπαθούσε απλώς να σταθεί πάλι στα πόδια της αλλά έθετε τις βάσεις για τον εκ βάθρων εκσυγχρονισμό και την αναδιάρθρωση της παραγωγικής της μηχανής.

Ο συγγραφέας εκθέτει με εξαιρετική επιμέλεια τα γεγονότα και τα στοιχεία που προσδιόρισαν την εξεταζόμενη περίοδο, αλλά δεν μένει εκεί. Προχωράει και στην εξήγησή τους. Οχι μόνο τι έγινε, αλλά και γιατί έγινε. Διαχωρίζει τα γεγονότα από τις απόψεις του και μας επιτρέπει να δούμε με κριτική ματιά δύο και πλέον δεκαετίες της πρόσφατης ιστορίας μας, που όχι μόνο άνοιξαν τον δρόμο για τη μετέπειτα ένταξή μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, αλλά δημιούργησαν και τις συνθήκες για να εκδηλωθούν κάποια από τα προβλήματα που αντιμετώπισε η ελληνική οικονομία μετά τη Μεταπολίτευση. Υπό αυτό το πρίσμα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια για την αρχιτεκτονική του συνταξιοδοτικού συστήματος και τη συγκρότηση της κοινωνικής πρόνοιας, ζητήματα που σήμερα βρίσκονται στην κορυφή της επικαιρότητας. Το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο σε οικονομολόγους ή ιστορικούς. Αρκεί μια στοιχειώδης γνώση των οικονομικών όρων για να περιηγηθεί ο αναγνώστης στην περίοδο της ταχύτερης ανάπτυξης που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα και για να διαπιστώσει τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία αυτής της περιόδου.

Είναι ένα βιβλίο αναφοράς για τη μεταπολεμική οικονομική ιστορία της χώρας. Η εκτενής εισαγωγή του θίγει και ζητήματα των επόμενων δύο τόμων, που καλύπτουν την περίοδο 1974-2000 και 2000 μέχρι πρόσφατα. Ανυπομονώ να τους διαβάσω σε επόμενα Χριστούγεννα.

Ο Γιάννης Στουρνάρας είναι διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος

Νίκος Φίλης

«Ζουμπουλάκης, Candiard, Καστελίνα»

Ο εγκλεισμός μάς έφερε πιο κοντά στα βιβλία (ίσως και πιο κοντά στον εαυτό μας). Από όσα διάβασα αυτούς τους μήνες προτείνω:

1. Σταύρος Ζουμπουλάκης «Εντεκα συναντήσεις, με τον Στρατή Μπουρνάζο» (εκδ. Πόλις). Ο συγγραφέας, πρώην διευθυντής του περιοδικού «Νέα Εστία», αναφέρεται σε πολλά θέματα, ψηφίδες πολύχρονης δράσης και αγωνίας. Ξεχωρίζω όσα αναφέρει για την αρρώστια και το νόημά της. Η αρρώστια μπορεί να σε κάνει πιο φιλάλληλο αλλά και πιο σκληρό, λέει μιλώντας βιωματικά: «Το δημόσιο νοσοκομείο είναι ιερό. Εκεί καταλαβαίνεις καλύτερα από οπουδήποτε αλλού τι σημαίνει ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ενας αλκοολικός του δρόμου, ένας άνθρωπος που χέζεται πάνω του, δεν είναι λιγότερο αξιοπρεπής από οποιονδήποτε άλλον, και αυτό το φανερώνουν έμπρακτα οι γιατροί και οι νοσηλευτές (…) Δέχομαι να ακούω για την ανάσταση των νεκρών μόνο από καρκινοπαθείς σε τελικό στάδιο». Η δοκιμασία της ασθένειας μπορεί να οδηγήσει και σε δοκιμασία της πίστης, το «οδυνηρό βίωμα της σιωπής του Θεού».

2. Adrien Candiard «Κατανοώντας το Ισλάμ ή μάλλον γιατί δεν το καταλαβαίνουμε καθόλου» (μετάφραση, Κατερίνα Λαμπρινού). Ο συγγραφέας, ένας 40άρης δομινικανός μοναχός, με ισχυρή θύραθεν παιδεία, ο οποίος ζει στο Κάιρο, παρεμβαίνει στη διαρκή επικαιρότητα που σφραγίζεται από τον ισλαμιστικό εξτρεμισμό, αλλά και την ισλαμοφοβία, συχνά μάλιστα την κρατική ισλαμοφοβία, όπως φάνηκε πρόσφατα στη Γαλλία. Απορρίπτει την ουσιοποίηση, το ομοούσιο Ισλάμ και προσπαθεί να μιλήσει για τα πολλά Ισλάμ, για τη σχέση του με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, με τον ορθολογισμό και τον ανορθολογισμό, για τον σαλαφισμό και τον ισλαμισμό, δηλαδή για το πολιτικό Ισλάμ.

3. Λουτσιάνα Καστελίνα «Ερωτες κομμουνιστών» (μετάφραση Τόνια Τσίτσοβιτς, εκδ. Angelus Novus). H συγγραφέας, ιστορικό στέλεχος της μεταπολεμικής ιταλικής Αριστεράς, μιλάει για τρεις διαφορετικούς έρωτες, της Μινεβέρ Αντάτς και του Ναζίμ Χικμέτ, της Αργυρώς Πολυχρονάκη και του Νίκου Κοκοβλή στην Κρήτη, της Σίλβια Μπέρμαν και του Ρόμπερτ Τόμσον. Γράφει για έρωτες κομμουνιστών, επειδή «για όποιον εμπλέκεται σε βάθος με την ιστορία, ο ιδιωτικός και ο δημόσιος βίος συνδέονται τόσο στενά, που κάποιες φορές συγχέονται». Η Καστελίνα ανασυνθέτει εποχές και σκιαγραφεί την προσωπική αξιοπρέπεια των πρωταγωνιστών που δεν τους επέτρεπε το συμβιβασμό με τους διώκτες τους.

Ο έρωτας, ο θάνατος και ο «άλλος» σε τρία βιβλία που μας προκαλούν να σκεφτούμε μέσα στην πανδημία.

Ο Νίκος Φίλης είναι βουλευτής Α’ Αθηνών και τομεάρχης Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ