Ευρώπη-Τουρκία συμμαχία: «Σοφοί μεν προσιόντων»

Γράφει ο Παναγιώτης Ροϊλός*

Με την απόφασή της να μεταθέσει μία πιο σοβαρή συζήτηση για πιθανές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας στις ειδούς του Μαρτίου (που, ας ελπίσουμε, θα διαψεύσουν τις παροιμιώδεις τους συνυποδηλώσεις ως αποφράδων ημερών…) η ΕΕ καταδεικνύει περίτρανα την απουσία σοβαρότητας στους κόλπους της σχετικά με μείζονα γεωπολιτικά και αμυντικά θέματα που καλείται να αντιμετωπίσει. Δεν είναι η πρώτη φορά που την χαρακτηρίζει αντίστοιχη φαιδρότητα: ας θυμηθούμε την αμηχανία και τον καταστροφικό για πολλές χώρες, αλλά επικερδή για ελάχιστες, όπως την Γερμανία, πανικό και την λογιστική μιζέρια της ΕΕ στην πρώτη φάση της μεγάλης οικονομικής κρίσης πριν μία δεκαετία.

Πρόκειται για παιδαριώδη, αν μη τι άλλο, στάση—κάτι που, αν και βεβαίως κάθε άλλο παρά με εκπλήσσει, αναγκάζομαι, ομολογώ, να παραδεχθώ με βαριά καρδιά, αφού έχω υπάρξει, και ακόμη και σήμερα διατελώ, θερμός υποστηρικτής του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Ελλάδας: «το μη χείρον βέλτιστον» γάρ.

  Το κείμενο των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου βρίθει καρότων για την τουρκική κυβέρνηση, της οποίας τα παραχαϊδεμένα αυτιά δεν ιδρώνουν στο άκουσμα δασκαλίστικων παραινέσεων, όπως δείχνουν και οι δηλώσεις  αξιωματούχων της με προεξάρχοντα τον πρόεδρό της, άμα τη ανακοινώσει των συμπερασμάτων του συγκεκριμένου Συμβουλίου. Απεναντίας, αποκομίζει ουσιαστικά μία επιπλέον επιβεβαίωση ότι το δικό της περί δικαίου δόγμα, το δίκαιο, δηλαδή, του ισχυρού ή επιθετικού και η Realpolitik, εν πολλοίς υπερτερεί de facto του λεγόμενου διεθνούς δικαίου και ότι η ΕΕ με τα ποικίλου μεγέθους «καρότα» (κατά την πρακτική του [υποτιθέμενου] μαστιγίου  και καρότου)  που προτείνει στην Τουρκία ενισχύει την ευχέρεια της τελευταίας να βγάζει λαγούς (κατεξοχήν καροτοφάγα πλάσματα) εδώ κι εκεί αβρόχοις, σχεδόν, ποσίν.

Η αναφορά στο κείμενο των αποφάσεων της 11ης Δεκεμβρίου σε μελλοντικό συντονισμό των κινήσεων της ΕΕ με τις ΗΠΑ σχετικά με την Τουρκία συνιστά ομολογία αδυναμίας ή απροθυμίας της κατ’ επιλογήν γερασμένης ηπείρου να χαράξει την δική της πολιτική ως προς το συγκεκριμένο θέμα και ουσιαστικά, αν και έμμεσα, αποτελεί παραπομπή του θέματος στο ΝΑΤΟ, όπου εκεί η Ελλάδα δεν πρέπει, ασφαλώς, να περιμένει κάποια πολύ ευχάριστη έκπληξη. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι στο κείμενο της 11 Δεκεμβρίου, εν αντιθέσει με αυτό της 1 Οκτωβρίου 2020, δεν γίνεται αναφορά σε «παράνομες ενέργειες έναντι της Ελλάδας» (βλ. & 19 των αποφάσεων της 1ης Οκτωβρίου: https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2020/10/01/european-council-conclusions-on-external-relations-1-october-2020/#). Στην &32 των συμπερασμάτων της 11ης Δεκεμβρίου αναφορά γίνεται μόνο στις «παράνομες γεωτρήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο» (https://www.consilium.europa.eu/media/47347/1011-12-20-euco-conclusions-el.pdf).

Δεν έχω ειδίκευση στο διεθνές δίκαιο, αλλά καλή τη πίστει αποδέχομαι ως εν γένει έγκυρα αυτά που πολλοί ειδικοί στον χώρο και, εξ όσων γνωρίζω, σύσσωμη η ελληνική βουλή καταγράφουν και καταδικάζουν ως μονομερείς επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας εναντίον της Ελλάδας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν ισχύει αυτό (υπάρχει λόγος να το αμφισβητήσουμε;), δεν έφθασε ο καιρός (αναρωτιέμαι με την αφέλεια του καλόπιστου, αλλά μη έχοντος εκ των έσω πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά παζάρια και τις σχετικές καρoτοσαλάτες αναγνώστη των σχετικών αποφάσεων) η Ελλάδα να αρχίζει να χρησιμοποιεί το αμυντικό της όπλο του βέτο;

Μήπως περιμένει κάποιο τετελεσμένο, επιπλέον του de facto γκριζαρίσματος μεγάλου μέρους του Αιγαίου, για να πράξει κάτι τέτοιο; Ποια είναι τα εχέγγυα που η Ευρώπη δίνει στην Ελλάδα ότι η Τουρκία δεν θα κλιμακώσει την επιθετικότητά της και, αν την κλιμακώσει, ότι θα σταθεί με την πλευρά του διεθνούς δικαίου; Και αν, όπως είναι φυσικό, στην Ευρώπη υπάρχουν πολλές φωνές και παραφωνίες, μήπως η Ελλάδα θα πρέπει, χρησιμοποιώντας πάντα, όπου και όταν ενδείκνυται, και την απειλή του βέτο στην σχέση της με την ΕΕ ως σύνολο, να εντείνει τις γεωπολιτικές και άλλες της συνεργασίες/συμμαχίες με όσες επιμέρους ευρωπαϊκές χώρες (την Γαλλία, για παράδειγμα, ή και Αυστρία) φαίνονται ότι προς το παρόν τουλάχιστον συντάσσονται με τις ελληνικές θέσεις, η καθεμιά για τους δικούς της, βεβαίως, λόγους; Και μήπως, προκειμένου και να πιέσει ή να προλάβει καταστάσεις, θα ήταν ορθό να επεκτείνει οσονούπω τα χωρικά της ύδατα και στο Αιγαίο, εκεί όπου δεν προσβάλλονται τα προβλεπόμενα από το διεθνές δίκαιο δικαιώματα γειτονικών χωρών; Επίσης, προβλέπονται από την ΕΕ κυρώσεις εις βάρος τρίτης χώρας για επανειλημμένη κατασκοπεία εις βάρος μέλους της ΕΕ;

Αν δεν υπάρχει το νομικό ή διπλωματικό πλαίσιο, πώς το θέμα της προσφάτως αποκαλυφθείσας κατασκοπείας στην Ρόδο θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Και μία ακόμη πιο σύνθετη ερώτηση: πώς το ελληνικό κράτος προτίθεται να διασφαλίσει τις ισορροπίες σε ευαίσθητες, αλλά δραματικά εγκαταλειμμένες, ουσιαστικά περιοχές της επικράτειάς του, όπως την Θράκη; Κάθε άλλο παρά καθησυχαστική είναι η περίπτωση του 35χρονου μουσουλμάνου, Έλληνα πολίτη, κατασκόπου από τον νομό Ροδόπης, που ευθαρσώς διατράνωσε ότι αφιλοκερδώς κατασκόπευε για την «μητέρα πατρίδα» του, όπως αποκαλεί την γείτονα.

Πού εξαντλείται η ανοχή του ελληνικού κράτους για τις απόλυτα επικίνδυνες δράσεις των τουρκικών προξενείων μέσα στην ίδια της την επικράτεια; Αν μη τι άλλο, η δράση της Τουρκίας την τελευταία χρονιά (αν και τώρα σαν να θυμάμαι και κάποιες φήμες προερχόμενες από επίσημα χείλη και των δύο κρατών σχετικά με κάποια εμπρηστικά συμβάντα το 2007…) πρέπει να μας διδάξει ότι η αβελτηρία και η αυτοβαυκαλιστική αναποτελεσματικότητα πολλών δεκαετιών δεν έχουν πλέον περιθώριο να διοχετευθούν σε καινούργια αναβλητικά άλλοθι.

*Καθηγητής Ελληνικών Σπουδών, κάτοχος της Έδρας Γ. Σεφέρη, Επιστημονικός Εταίρος στο Κέντρο Διεθνών Σχέσεων Weatherhead, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ