Η πανδημία και οι ακαδημαϊκές ελευθερίες

Γράφει ο Δημήτρης Θ. Ζάχος*

Η πανδημία του Covid – 19 απειλεί όχι μόνον να επιμηκύνει την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008, αλλά και να επιδεινώσει περαιτέρω τη ζωή των περισσότερων κατοίκων αυτού του πλανήτη, αφού μπορεί να επιφέρει μείωση της τάξης του 10% στο παγκόσμιο κατά κεφαλή εισόδημα. Σ’ αυτή την περίπτωση τίθεται το ερώτημα: ποιοι θα πληρώσουν τη ζημιά;

Σύμφωνα με το καλύτερο σενάριο, οι πολιτικές που θα εφαρμόσουν οι οικονομικά αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη θα συνδράμουν ώστε να μετριαστούν οι επιδράσεις της πανδημίας τόσο στις πιο ευάλωτες περιοχές του πλανήτη, όσο και στις «ευάλωτες» κοινωνικές ομάδες (της ενδοχώρας) τους. Αν κρίνουμε όμως από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ψηφίστηκε τον Ιούλιο, μια τέτοια εξέλιξη δεν φαίνεται πιθανή ως προς τις ξένες χώρες τουλάχιστο, αφού δεν προβλέπεται καμιά βοήθεια προς αυτές. Επομένως, είναι βάσιμο το σενάριο σύμφωνα με το οποίο τα επόμενα χρόνια θα αυξηθεί δραματικά ο αριθμός των ανθρώπων που θα πεθάνουν από πείνα, καθώς και όσων θα γίνουν φτωχοί.

Να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια η ανισοκατανομή του πλούτου του πλανήτη διογκώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με την Oxflam (https://www.bbc.com/news/business-42745853), το 2018 το 1% του πληθυσμού της γης καρπώθηκε το 82% του παγκόσμιου πλούτου!

Επιπρόσθετα, τα τελευταία χρόνια σε αρκετές χώρες της γης έχουν επικρατήσει πολιτικές δυνάμεις, οι οποίες ξεκάθαρα υπονομεύουν δικαιώματα και ελευθερίες που κατακτήθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομήντα ετών με πολλούς αγώνες. Το δικαίωμα όλων στην ποιοτική και δωρεάν υγεία και εκπαίδευση υπονομεύτηκε υπέρ ιδιωτικών συμφερόντων που βρήκαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν «νέες αγορές». Το ίδιο υπονομεύονται και τα πολιτικά δικαιώματα και οι ελευθερίες (δικαίωμα ψήφου, ελευθερίες του τύπου, δικαιώματα των προσφύγων, των μεταναστών, των μειονοτικών ομάδων, των γυναικών, των ατόμων με διαφορετικό -από τον κυρίαρχο- σεξουαλικό προσανατολισμό), άλλοτε για λόγους δημόσιας ασφάλειας, άλλοτε για λόγους «εθνικού» συμφέροντος και άλλοτε για λόγους προσβολής των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών και ηθών.

Και οι ακαδημαϊκές ελευθερίες;

Μια σειρά από πρόσφατες εξελίξεις σε διάφορες χώρες δείχνουν ότι και οι -από αιώνες εδραιωμένες-  ακαδημαϊκές ελευθερίες βρίσκονται σε κίνδυνο. H Ουγγαρία έγινε η πρώτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οποίας η κυβέρνηση αποφάσισε να κλείσει πανεπιστημιακό ίδρυμα (πρόκειται για το Central European University, το οποίο αναγκάστηκε να μεταφερθεί από τη Βουδαπέστη στη Βιέννη).

Στη Βρετανία η κυβέρνηση απαγόρευσε την χρήση οποιοδήποτε υλικού που θα υποστηρίζει την υπέρβαση του καπιταλισμού (https://www.gov.uk/guidance/plan-your-relationships-sex-and-health-curriculum#choosing-resources). Σημειώνουμε ότι μια τέτοια απαγόρευση δεν ίσχυε ούτε κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου.

Στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αποφάσισε να αφαιρέσει από τα προγράμματα εκπαίδευσης των υπαλλήλων της όσα από αυτά έχουν αντιρατσιστικό χαρακτήρα. Το περιεχόμενο προγραμμάτων που αφορούν ευαισθητοποίηση των εργαζομένων γύρω από ζητήματα κοινωνικών διαφοροποιήσεων και διακρίσεων θεωρήθηκε κακόβουλο, διχαστικό και αντι-Αμερικανική προπαγάνδα. Επιπρόσθετα, ο πρόεδρος, διάφοροι άλλοι παράγοντες της κυβέρνησης και φιλικά της Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον της Κριτικής Θεωρίας για τη Φυλή (Critical Race Theory), μιας εδώ και πενήντα χρόνια εδραιωμένης επιστημονικής προσέγγισης, η οποία μάλιστα διαπερνά αρκετές «περιοχές», όπως η νομική, οι πολιτικές επιστήμες, η κοινωνιολογία και η παιδαγωγική.

Τον τελευταίο μήνα επιθέσεις στην Κριτική Θεωρία για τη Φυλή σημειώθηκαν και στη Γαλλία, όπου ο υπουργός εκπαίδευσης συνέδεσε τη θεωρία αυτή με τη βία των εξτρεμιστών. Επιπρόσθετα, η Γαλλική κυβέρνηση επιχείρησε να περιορίσει νομοθετικά την ακαδημαϊκή ελευθερία στο πλαίσιο των «αξιών της δημοκρατίας».

Από δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων, τόσο στις Ενωμένες Πολιτείες όσο και στη Γαλλία, φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις τους θεωρούν ότι σήμερα στις χώρες αυτές δεν υφίσταται ζήτημα ρατσισμού και διακρίσεων και γι’ αυτό δεν υπάρχει λόγος να διδάσκεται το ρατσιστικό και αποικιοκρατικό παρελθόν τους. Όπως και οι δράσεις άλλων κρατών στις οποίες αναφορθήκαμε παραπάνω, οι ενέργειες αυτές δείχνουν -κατά τη γνώμη μας- ότι οι ακαδημαϊκές ελευθερίες, η κριτική σκέψη, η αμφισβήτηση, η διαφωνία και διαμαρτυρία βρίσκονται σε κίνδυνο.

Η απουσία μιας πειστικής -αντίθετης με την κυρίαρχη- πολιτικής πρότασης, όπως και ενός ισχυρού πολυσυλλεκτικού κινήματος που θα αντιμάχεται τις κοινωνικές ανισότητες και διαφοροποιήσεις, φαίνεται πώς ενίσχυσε την αλαζονεία των οικονομικών και πολιτικών εξουσιών, οι οποίες επιχειρούν με πρωτόγνωρο -τα τελευταία εβδομήντα χρόνια- τρόπο να εδραιώσουν και να διαιωνίσουν τα προνόμιά τους. Όπως μας δείχνουν όμως τα παραδείγματα της Γαλλίας και της Πολωνίας είναι στο χέρι μας να αντισταθούμε και να δημιουργήσουμε τους όρους για μια καλύτερη κοινωνία.

*Επίκουρος Καθηγητής ΠΤΔΕ – ΑΠΘ