Ενα σημαντικό βιβλίο για την ιστορία της Ιταλίας

Κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Παπαζήση ο συλλογικός τόμος Le fonti della storia dell’Italia preunitaria: casi di studio per la loro analisi e “valorizzazione” σε επιμέλεια του Γεράσιμου Δ. Παγκράτη, Καθηγητή Ιστορίας της Ιταλίας και του Λατινοκρατούμενου Ελληνισμού και Προέδρου του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας (ΤΙΓΦ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Στην αφετηρία αυτού του τόμου βρίσκεται η παραδοχή πως όσο εδραία και συστηματική κι αν είναι η θεωρητική προετοιμασία ενός Ιστορικού, η μελέτη και επεξεργασία πηγών της ιταλικής ιστορίας, ανέκδοτων ή δημοσιευμένων, παρουσιάζει πολλαπλές δυσκολίες. Απαιτεί επίσης ποικίλα εργαλεία και μεθοδολογίες, από την παλαιογραφική προσέγγιση, για τα αρχειακά έγγραφα, και την κατανόηση μιας γλώσσας ιδιαίτερης, μέχρι την ανάλυση εννοιών και όρων συνδεδεμένων με συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες. Σε αυτήν ακριβώς τη φάση η ύπαρξη συγκεκριμένων παραδειγμάτων θα μπορούσε να λειτουργήσει ως οδηγός για την εξεύρεση λύσεων, ειδικά για Ιστορικούς για τους οποίους η Ιταλική δεν είναι η μητρική τους γλώσσα.

Οι σκέψεις αυτές οδήγησαν το 2016 στην ίδρυση του Σεμιναρίου Ιταλικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας (ΣΙΙΙ) που εντάχθηκε στα προγράμματα σπουδών του ΤΙΓΦ.

Στο επίκεντρο της λειτουργίας του ΣΙΙΙ (https://eclass.uoa.gr/courses/ILL123/) βρίσκεται η συζήτηση για:

• τις νέες τάσεις της έρευνας σε ζητήματα της ιστορίας των Ιταλών στη διεπιστημονική τους διάσταση,
• τη διδακτική της ιστορίας της Ιταλίας εκτός της Ιταλίας,
• τη μελέτη των πηγών της ιταλικής ιστορίας, ειδικά όσων απόκεινται έξω από την Ιταλική χερσόνησο,
• τις πολιτικές κυριαρχίες ιταλικών κρατών στην ανατολική Μεσόγειο (Βενετία, Γένοβα),
• την επίδραση του ιταλικού πολιτισμού στον μεσογειακό και ευρωπαϊκό χώρο κ.ά.

Ο ογκώδης τόμος των 816 σελίδων που προέκυψε από τις εργασίες του ΣΙΙΙ περιλαμβάνει 29 μελέτες ερευνητών και πανεπιστημιακών καθηγητών προερχόμενων από την Ιταλία (19), την Ελλάδα (6), τη Γαλλία (3) και τον Καναδά (1) που συντάχθηκαν σε τρεις γλώσσες (Ιταλικά, Αγγλικά και Γαλλικά). Πρόκειται αναλυτικά για τους: Alibrandi Rosamaria, Αργυρού Έφη, Μπίρταχα Στάθη, Bocchi Andrea, D’Angelo Michela, Del Rio Monica, Delli Quadri Rosa Maria, Di Vita Fabio, Dialeti Androniki, Falcetta Angela, Grenet Mathieu, Hanlon Gregory, Hocquet Jean Claude, Λάζαρη Σεβαστή, Lazzarini Isabella, Λεοντσίνη Μαρία Κωνσταντίνα, Μafrici Mirella Vera, Martino Federico, Occhi Katia, Panciera Walter, Pedani Maria Pia, Pedemonte Danilo, Pingaro Claudia, Πλακωτό Γιώργο, Russo Maria Antonietta, Santoro Daniela, Signori Umberto, Sopracasa Alessio και Austruy Christophe.

Οι μελέτες αυτές αφορούν παραδείγματα προσέγγισης ή επαναπροσέγγισης πηγών για τα «μικρά» ή «μεγάλα» ζητήματα της ιταλικής ιστορίας από τις απαρχές του Μεσαίωνα μέχρι την ιταλική ενοποίηση. Ειδικότερα, περιλαμβάνονται κείμενα που εδράζονται στην επεξεργασία πηγών προορισμένων να ρυθμίσουν ή να τεκμηριώσουν εμπορικές συναλλαγές ή να αποδείξουν εμπορικές ζημιές κατά τη θαλάσσια μεταφορά φορτίων. Άλλες μελέτες του τόμου αξιοποιούν πηγές διπλωματικού χαρακτήρα με ποικίλες στοχεύσεις, προξενικά έγγραφα, κείμενα της πολιτισμικής ιστορίας λογοτεχνικής-δοκιμιακής μορφής που εξετάζονται στο πλαίσιο των σπουδών φύλου, αρχειακά τεκμήρια εκκλησιαστικών φορέων συσχετισμένα με την προσηλυτιστική δραστηριότητα της Καθολικής Εκκλησίας στην Iταλική χερσόνησο, δικαστικά αρχεία ιδωμένα μέσα από την οπτική της ιστορικής ανθρωπολογίας και της ιστορίας των νοοτροπιών, αλλά και σε σχέση με το έργο της Ιεράς Εξέτασης, τεκμήρια που αναφέρονται σε γαμήλιες στρατηγικές μελών δυναστικών οικογενειών ή περιγράφουν εθιμοτυπικές επισκέψεις τους σε ιταλικά κράτη και διατηρούν διαστάσεις πολιτικές, διπλωματικές και πολιτιστικές κ.ά. Περιλαμβάνονται, τέλος, μελέτες για τη γλώσσα των πηγών, η καλή γνώση της οποίας συνιστά προϋπόθεση για την προσέγγιση τεκμηρίων της υστερομεσαιωνικής περιόδου, κριτικές επαναπροσεγγίσεις πηγών επί των οποίων βασίστηκαν ιστορικοί θρύλοι ή επαν-αναγνώσεις διπλωματικών πηγών μέσω των οποίων καθίσταται δυνατή η επαναξιολόγηση πολιτικών κινημάτων, εν προκειμένω των φιλελεύθερων επαναστάσεων της περιόδου 1820-21 μέσα από τη βρετανική οπτική.

Και ελληνικό ενδιαφέρον

Δεν απουσιάζει από τον τόμο το ελληνικό ενδιαφέρον, πράγμα αναμενόμενο με δεδομένη την πολιτική κυριαρχία της Βενετίας σε μέρος των εδαφών όπου αργότερα θα ιδρυόταν το ελληνικό κράτος. Υποδηλώνεται έτσι μια ξεχωριστή διάσταση της ιστορίας της προ-ενωτικής Ιταλίας ως πεδίο ενασχόλησης όχι μόνο όσων καταπιάνονται με τα λεγόμενα αμιγώς ιταλικά θέματα αλλά και πλήθους Ιστορικών που ερευνούν είτε τις πληθυσμιακές μετακινήσεις προς την Ιταλική χερσόνησο που έλαβαν τη μορφή εγκατάστασης, σταθερής ή προσωρινής, με διάφορες αφορμές (επαγγελματική μετανάστευση, πόλεμος, σπουδές, διδασκαλία κ.λπ.), εγκατάσταση που ενίοτε εξελίχθηκε σε διασπορά, είτε με το αντίστροφο, με τις μετακινήσεις Ιταλών σε άλλες επικράτειες για λόγους επαγγελματικούς ή πολιτικούς, με την εγκαθίδρυση δηλ. ιταλικών πολιτικών κυριαρχιών σε διάφορα σημεία της Μεσογείου από τον 13ο αιώνα και μετά, εξελίξεις που είχαν ως συνέπεια την εμφύτευση σε αυτές τις ζώνες ιταλικών πολιτισμικών στοιχείων (γλώσσα, τέχνη, θεσμοί κ.ά.).

Ένα από αυτά τα στοιχεία, η ιταλική γλώσσα, κύριο όχημα για αυτές τις πολιτισμικές μεταφορές, λειτούργησε για αιώνες ως lingua franca. Αξιοποιήθηκε, πέρα από τους εμπορικούς κύκλους, ως γλώσσα της διοίκησης και κύριο μέσο επικοινωνίας και έκφρασης πολιτιστικής των ηγετικών ομάδων περιοχών που είχαν βιώσει ιταλικές πολιτικές κυριαρχίες αλλά και ζωνών γειτονικών προς αυτές μέχρι και τον προχωρημένο 19ο αιώνα. Τα Επτάνησα και οι βενετικές κτήσεις στις δαλματικές ακτές συνιστούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι οι έρευνες για το παρελθόν των κατοίκων της Ιταλικής χερσονήσου και η μελέτη των πηγών που τους αφορούν, ιταλόγλωσσων και μη, ξεπερνούν κατά πολύ την ιστορία αυτού του γεωγραφικού χώρου, και προσδίδουν στην ιταλική ιστορία διαστάσεις μεσογειακές και ευρωπαϊκές.

Η παρουσίαση του βιβλίου γίνεται την Τρίτη 15 Δεκεμβρίου, 18:00 με τη χρήση της διαδικτυακής πλατφόρμας zoom: https://zoom.us/j/91787565582?pwd=OS9vc1dQOGQyd3V2cTd2ZVl4eXFoUT09 / Meeting number: 917 8756 5582 / Password: d8Uhk4

Για το βιβλίο θα μιλήσουν η Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου, Ιστορικός, Διευθύντρια του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), ο Χαράλαμπος Γάσπαρης, Ιστορικός, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), ο Παναγιώτης Ράπτης, υποψήφιος διδάκτορας (ΤΙΓΦ), και οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του ΤΙΓΦ Κατερίνα Ρομανένκο, Δήμητρα Παπαγεωργίου, Ιωάννης Λουτσόπουλος και Γεωργία Καλαρά.

Τη συζήτηση θα συντονίσει η Δρ. Ρουμπίνη Δημοπούλου, Μόνιμη Επίκουρη Καθηγήτρια στο ΤΙΓΦ.