Μανώλης Καλομοίρης : Μ’ εσένα πέλαγο ο ρυθμός, μ’ εσέ καράβι ο στίχος

Στο μουσικό Μανόλη Καλομοίρη

Για σου, Καλέ, χαρά σου!

Σα ροδοχάραμα το μήνημά σου,

σα ροδοχάραμα και η νέα σου θωριά,

χάραμα, ξάφνισμα γοργό, κι ας πάη αγάλια

αγάλια

Στη γη τη μυριοδόξαστη, την καταρημασμένη

κι από τα ανήμερα θεριά

κι από τακάθαρτα τσακάλια,

στη γη που πάντα είναι το φως και πάντα

κ’ η Αρμονία,

καλώς ήρθες· για σου, Καλέ, χαρά σου!

Του πλάστη ο φωτοστέφανος τριγύρο στα

μαλλιά σου

τάδολα νιάτα σου ιερά τα δείχνει, και ταγιάζει,

των κοράκων το κρα μη σε τρομάζη.

Μ’ εσένα πέλαγο ο ρυθμός, μ’ εσέ καράβι ο στίχος

Για κάμε, πρωτοδούλευτος ο μέγας άυλος Ήχος

από τα χέρια σου, στη γη τη μυριοδοξασμένη

να πάρη σάρκα και να πάη και στάστρα να

χτυπήση

με το κεφάλι ταρχαγγελικό·

Ήχος και Στίχος το παλιό να ξαναγίνουν ταίρι

με μια καινούρια ορμή.

— Σε βλέπω, αργοϋψώνεσαι, παλάτι μουσικό! —

Ώρα καλή κι ώρα αγαθή.

Για σου, Καλέ, χαρά σου!

8 του Θεριστή

Κωστής Παλαμάς

Το ανωτέρω ποίημα του σπουδαίου Κωστή Παλαμά (έχουν διατηρηθεί οι ορθογραφικές ιδιομορφίες του πρωτοτύπου), αφιερωμένο στον Μανώλη Καλομοίρη, φιλοξενήθηκε στο πρωτοσέλιδο της πολιτικοκοινωνικής και φιλολογικής εφημερίδας «Ο Νουμάς» το έτος 1908.

Ο συνθέτης και αρχιμουσικός Μανώλης Καλομοίρης, σαμιακής καταγωγής, είχε γεννηθεί στη Σμύρνη στις 14 Δεκεμβρίου 1883.

Γόνος αστικής οικογένειας της Σμύρνης, ο Καλομοίρης έλαβε στη γενέτειρά του τα πρώτα μαθήματα μουσικής, τα οποία συνέχισε στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη.

Ολοκλήρωσε τις μουσικές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών της Βιέννης (1901-1906).

Σπούδασε στο Ωδείο της Βιέννης πιάνο, θεωρητικά και σύνθεση.

Από το 1906 έως το 1910 ο Καλομοίρης έζησε και εργάστηκε ως καθηγητής πιάνου στο Χάρκοβο της Ρωσίας (νυν Ουκρανίας), όπου εντρύφησε στη ρωσική μουσική.

Συνδέθηκε στενά με το λογοτέχνη Γιάννη Ψυχάρη και τον ποιητή Κωστή Παλαμά, ενώ υπήρξε θερμός υποστηρικτής του δημοτικισμού και του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Ο Καλομοίρης, ο οποίος αρθρογραφούσε στο περιοδικό «Ο Νουμάς», δημοσίευσε το 1908 το διάσημο μανιφέστο του για τη δημιουργία «Εθνικής Σχολής» στην ελληνική μουσική, ερχόμενος σε ρήξη με την προϋπάρχουσα «Επτανησιακή».

Με πρότυπα τη γερμανική (βαγκνερική) και τη ρωσική σχολή, ο Καλομοίρης δημιούργησε τα πρώτα μεγάλα συμφωνικά έργα στην Ελλάδα.

Το έργο του δημιούργησε σχολή, η οποία ωστόσο παρήκμασε μετά το θάνατό του.

Ο Καλομοίρης διετέλεσε καθηγητής πιάνου και ανώτερων θεωρητικών στο Ωδείο Αθηνών (1911-1919), Γενικός Επιθεωρητής Στρατιωτικών Μουσικών (1918-1920, 1922-1937), αντιπρόεδρος του Διοικητικού Ανώτατου Συμβουλίου Μουσικής, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συνθετών, Συγγραφέων και Εκδοτών (1947).

Το 1945 ψηφίστηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο Καλομοίρης συντέλεσε αποφασιστικά στην οργάνωση της μουσικής παιδείας ιδρύοντας το Ελληνικό Ωδείο (1919) και το Εθνικό Ωδείο (1926), το οποίο διηύθυνε μέχρι το 1948.

Ίδρυσε και διηύθυνε, επίσης, το βραχύβιο Εθνικό Μελοδραματικό Όμιλο (1933-1935), ενώ συμμετείχε στην ίδρυση και υπήρξε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών (1936-1945, 1947-1957).

Ο Καλομοίρης διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μουσικού τοπίου στην Ελλάδα, συμβάλλοντας μεταξύ άλλων στην ίδρυση και εξέλιξη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, της οποίας διετέλεσε γενικός διευθυντής και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου (1950-1952).

Βάσει των ανωτέρω, δικαίως θεωρείται ο θεμελιωτής της εθνικής μουσικής σχολής στην Ελλάδα και ο μουσικός γλωσσοπλάστης της νεότερης Ελλάδας.

Πηγές έμπνευσης ήταν για τον Καλομοίρη η ελληνική παράδοση και το ελληνικό τραγούδι (προπάντων το δημοτικό τραγούδι), καθώς και η ποιητική και λογοτεχνική δημιουργία της εποχής του.

Ο Καλομοίρης άφησε πίσω του ένα ιδιαίτερα αξιόλογο έργο (πέντε όπερες, συμφωνικά έργα, συνθέσεις μουσικής δωματίου, μπαλάντες, κύκλους τραγουδιών, έργα για παιδιά κ.λπ.), ενώ μελοποίησε ποιήματα των Παλαμά, Σικελιανού, Γρυπάρη και Σολωμού.

Υπήρξε ακόμη συγγραφέας παιδαγωγικών βιβλίων για τη θεωρία της μουσικής.

Ο Μανώλης Καλομοίρης απεβίωσε στην Αθήνα, στις 3 Απριλίου 1962.

*Η κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου προέρχεται από το διαδικτυακό τόπο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.