Η «Κληρονομιά της Γεύσης» μας έρχεται από τη Λάρισα

H «Κληρονομιά της Γεύσης» (Τhe Herritage of Taste) είναι μια κοινωνικοπολιτιστική πρωτοβουλία της ομάδας Qualia, μιας ομάδας νέων ανθρώπων που κατοικούν στη Λάρισα, εξ’ ολοκλήρου αφιερωμένη στη σχέση τροφής και ανθρώπινης κατάστασης.

Αγαπούν το φαγητό και φροντίζουν την υγεία μας έχοντας ως όραμα να προάγου αδιάκοπα κάθε διάσταση της – φυσική, ψυχική, συναισθηματική, πνευματική και κοινωνική – μέσω της δημιουργίας καινοτόμων γαστρονομικών εκδηλώσεων, προϊόντων και εκθέσεων.

Το 2018, με την υποστήριξη του προγράμματος START – Create Cultural Change, η ομάδα Qualia ξεκίνησε την έρευνα και την καταγραφή πολιτιστικών πρακτικών, που σχετίζονται με τη διατροφή και την υγεία, μέσω συνεντεύξεων προφορικής ιστορίας, με ανθρώπους παλαιότερων γενεών στη Λάρισα.

Οι συνεντεύξεις που συλλέχθηκαν οδήγησαν στη δημιουργία της Κληρονομιάς της Λέξης, ενός αρχείου προφορικής ιστορίας που «τροφοδοτεί» την Kληρονομιά της Γεύσης με πληροφορίες σχετικά με την τροφή και τη ζωή του παρελθόντος, και αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο για τα μελλοντικά επιστημονικά και δημιουργικά έργα.

Η Κλαίρη Μπακούρα και ο Αλέξανδρος Τουλουμτζίδης, ιδρυτικά μέλη της ομάδας Qualia μας μιλούν για τη σημασία και την διαχρονική αξία η κληρονομιά της γεύσης. 

Ποια η ιστορία γέννησης της ομάδας Qualia και ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε μέχρι σήμερα. 

H ομάδα Qualia είναι μια σχετικά πρόσφατη σύλληψη η οποία θα λειτουργεί ως ομπρέλα που θα στεγάζει διάφορα έργα, όλων των μελών της, ένα εκ των οποίων, την «Κληρονομιά της Γεύσης».

Θα έλεγα πως οι προκλήσεις για έναν νεοσύστατο οργανισμό όπως ο δικός μας, είναι πολλές, ξεκινώντας και καταλήγοντας από το ζήτημα της χρηματοδοτικής υποστήριξης.

Γι’ αυτό και στοχεύουμε στο να δομήσουμε την QUALIA ως κάτι αυτοτροφοδοτούμενο, ως κάτι το οποίο, μέσω των προϊόντων και των υπηρεσιών που θα παρέχει θα μπορεί να αυτοσυντηρείται – που σημαίνει να συντηρεί λειτουργικά και καλοπληρωμένα όλα του τα μέλη-εργαζόμενους.

Αυτή είναι η μεγαλύτερη έλλειψη στο σύγχρονο κόσμο και ταυτόχρονα η μεγαλύτερη πρόκληση για εμάς: να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε ένα λειτουργικό μοντέλο πολιτιστικής επιχειρηματικότητας το οποίο θα είναι βιώσιμο για όλους όσους το απαρτίζουν, είτε με την εργασία τους είτε με την κατανάλωση των προϊόντων και των υπηρεσιών του.

Πως αποφασίσατε να εγκαταλείψετε τη ζωή σας στο εξωτερικό/στην Αθήνα και να επιστρέψετε στην πατρίδα σας, τη Λάρισα;

Κ.Μ: Η Λάρισα για μένα αποτελούσε πάντα σημείο αναφοράς, ειδικά από το 2006 και μετά που έφυγα για σπουδές και πάντα είχα στο νου πως ό,τι «μαζέψω» απ’ έξω, εμπειρίες, γνώσεις, ερεθίσματα, χρήματα, θα γυρίσω να το επενδύσω στην Ελλάδα. Και φυσικά αυτό έγινε.

Γιατί η Λάρισα, στην οποία επέστρεψα το 2018, ήταν εντυπωσιακή -μπορώ να πω – , μια πόλη εξαιρετικά ανεπτυγμένη κοινωνικά και πολιτιστικά.

Το πως έφυγα από το Λονδίνο θα ακουστεί λίγο κλισέ, αλλά μετά από αρκετά χρόνια, πολλές σπουδές και πολλές δουλειές, ένιωσα ότι έχει κλείσει ένας μεγάλος κύκλος της ζωής μου.

Και βρέθηκε μπροστά σε μια αλήθεια σχετικά με το τι θέλω πραγματικά να κάνω στη ζωή μου. Αποφάσισα πως ήταν η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της γαστρονομίας.

Και για πρώτη φορά, έδωσα στον εαυτό μου το χώρο να πει ότι, αν δε μπορώ να ακολουθήσω αυτό, για κάποιο καιρό τουλάχιστον, δε θέλω να κάνω τίποτε άλλο. Αυτή η συνειδητοποίηση μου συνέπεσε με ένα οικογενειακό πρόβλημα υγείας και με το ότι έπρεπε να αλλάξουμε το σπίτι που νοικιάζαμε στο Λονδίνο.

Αποφάσισα, λοιπόν, πριν μαζέψω τα μπογαλάκια μου, να στείλω μια αίτηση χρηματοδότησης στο Βρετανικό οργανισμό Heritage Lottery Fund για ένα πρότζεκτ που θα καταγράφει τη μεταναστευτική και γαστρονομική ιστορία της ελληνικής και ελληνοκυπριακής κοινότητας από το 1950 έως και το 2017. Τη μέρα που επέστρεψα για τα καλά στην Ελλάδα έμαθα ότι η χρηματοδότηση εγκρίθηκε!

Οπότε έμεινα στη Λάρισα, γνώρισα τον Αλέξη και πάει λέγοντας.

Αλ.Τ: Η επιστροφή στη Λάρισα αποτέλεσε ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα και σίγουρα δεν πραγματοποιήθηκε εν μία νυκτί. Επηρεάστηκε, κυρίως, από οικογενειακές υποθέσεις, είχαν ήδη όμως εμφανίσει τα πρώτα σημάδια κούρασης από τον τρόπο ζωής στην Αθήνα.

Γνώρισα την Αθήνα της κρίσης (μετακόμισα το 2010 στην Αθήνα), την είδα να αλλάζει χρονιά με την χρονιά, ζυμώθηκα μέσα σε αυτές τις διεργασίες και ήταν κάτι που θα μείνει για πάντα μέσα μου.

Ωστόσο, μεγαλωμένος στην επαρχία, δεν μπόρεσα ποτέ να συνηθίσω τους ξέφρενους ρυθμούς, το άγχος στους δρόμους, το απρόσωπο της μεγαλούπολης. Έτσι, μετακόμισα στη Λάρισα τον Μάρτιο του 2015, αλλά δεν έκοψα τους δεσμούς με την Αθήνα.

Συμμετείχα σε σεμινάρια, έκανα το μεταπτυχιακό μου στην Αθήνα, ενώ δούλευα στη Λάρισα, και ήθελα να διατηρώ επαφή με την πρωτεύουσα. Αναζητούσα να είμαι σε ένα διάλογο με τα πράγματα στο σημείο που ως επί το πλείστον συμβαίνουν.

Αυτό εκ των πραγμάτων στα τέλη του 2017 έφτασε σε ένα σταυροδρόμι, όταν τελείωσα το μεταπτυχιακό μου και έπρεπε να αποφασίσω τι θα κάνω. Τότε ήταν που γνώρισα την Κλαίρη.

Τα ενδιαφέροντα μας συνδέθηκαν, σιγά σιγά πήραν μορφή μέσα από «εξοντωτικές» συζητήσεις και, καθώς η έρευνα των πολιτισμικών εκφάνσεων της τοπικότητας και ιδιαίτερα η έρευνα σχετικά με τον πολιτισμό της διατροφής και η προφορική ιστορία ήταν στοιχεία που μας ένωναν, αποφασίσαμε να έχουμε σαν βάση των αναζητήσεων και των δράσεων μας τη Λάρισα.

Η Κληρονομιά της Γεύσης by Qualia είναι o δημιουργικός καρπός της ομάδας σας. Όταν μιλάμε για την κληρονομιά της γεύσης στην εποχή του fast food και των instant απολαύσεων, τι εννοούμε;

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση! Έλα ντε! Σημαίνει μια άλλη διάσταση του χρόνου σε σχέση με τη διατροφή, σε πολλά επίπεδα. Αρχικά, η αφήγηση την οποία καταγράφουμε, αρχειοθετούμε και στην οποία βασιζόμαστε έρχεται από παλιά και έχει πολύ λίγα κοινά με το σήμερα.

Να δώσουμε ένα παράδειγμα.

Σε μια από τις συνεντεύξεις μας, ο κύριος Γιώργος ήταν βαθιά συγκλονισμένος με το ότι τα εγγόνια του προτιμούν να φάνε ένα hot dog από μια χειροποίητη πίτα της γυναίκας του αλλά και από το ότι πλέον μπορείς να παραγγείλεις όπως έλεγε «ό,τι φαΐ σου καπνίσει και να στο φέρουν σπίτι. Μα πως γίνεται αυτό;».

Η καταγραφή των εμπειριών και των απόψεων του κυρίου Γιώργου, για παράδειγμα, η διάσωση τους για τις επόμενες γενιές, η έκθεση τους σε μουσεία και δημόσιους χώρους, αυτό είναι «Η Κληρονομιά της Γεύσης».

Επίσης, εφόσον όλα πλέον είναι «στιγμιαία», από το πως γίνεται το φαγητό έως το πως καταναλώνεται αλλά και το πως προβάλλεται, Η «Κληρονομιά» δημιουργεί μια άλλη διάσταση χρονικότητας.

Αυτές οι γαστρο-μνήμες παρέμειναν τόσα χρόνια ζωντανές και θα επιβιώσουν και από αυτόν των αγώνα ταχύτητας!

Τι σημαίνει για μια χώρα σαν την Ελλάδα με πλούσιο γαστρονομικό χάρτη, η δημιουργία μιας ομάδας σαν την Qualia;

Νομίζω σημαίνει αρκετά. Η ανθρωπολογική προσέγγιση της διατροφής και η δημιουργική της παρουσίαση έχουν εδώ και κάποια χρόνια ξεκινήσει να ενδιαφέρουν όλο τον κόσμο, ειδικά τον δυτικό.

Για την Ελλάδα, θεωρούμε πως έχει μια επιπλέον σημασία. Αφενός λόγω του πλούτου των πρώτων υλών, αφετέρου λόγω της άρρηκτης σύνδεσης μεταξύ κοινωνίας και διατροφής αλλά και του ιδιαίτερου πολιτισμικού μωσαϊκού του ελλαδικού χώρου.

Φυσικά, δεν είμαστε οι πρώτοι που επιχειρούμε κάτι τέτοιο. Υπάρχουν εξαίρετοι ιστορικοί και ανθρωπολόγοι της διατροφής στη χώρα μας, εξαιρετικοί επαγγελματίες της γαστρονομίας.

Εμείς, απλά, βάζουμε στο παιχνίδι τη διάσταση της υγείας και της αρχειακής πολιτικής. Εκεί νομίζω αποκτά ιδιαίτερη σημασία «Η Κληρονομιά της Γεύσης» και εκεί το σημείο στο οποίο εμείς δηλώνουμε ανοιχτοί σε συνεργασίες.

Γιατί, ακριβώς, θέλουμε να φτιάξουμε ένα ψηφιακό αρχείο -πρότυπο, που θα είναι αφιερωμένο στις πολιτισμικές πρακτικές που σχετίζονται με τη διατροφή και την υγεία. Και πραγματικά κάτι τέτοιο θα έχει ατέλειωτες χρήσεις και πολλαπλές σημασίες!

Το φετινό Χριστουγεννιάτικο μπαζάρ της Κληρονομιάς της Γεύσης by Qualia γίνεται σε συνεργασία με την APIVITA. Πείτε μας δυο λόγια για αυτό.

Είμαστε μεγάλοι υποστηρικτές της APIVITA, παρακολουθούμε τις δράσεις της, τα προϊόντα της και την προσεγγίσαμε ως μια εταιρία με πολύ μεγάλη εμπειρία στο χώρο των φυσικών καλλυντικών, με σεβασμό στην πρώτη ύλη, στην ελληνική ύπαιθρο και φυσικά με εξαιρετική αισθητική, κοινή με το δικό μας όραμα.

Η APIVITA δέχθηκε να μας υποστηρίξει κάνοντας μας μια δωρεά από συγκεκριμένα προϊόντα της, τα οποία εμείς με τη σειρά μας «ταιριάξαμε» με προϊόντα διατροφής τα οποία είτε προμηθευτήκαμε από τοπικούς παραγωγούς, είτε είναι βασισμένα σε γαστρονομικές μνήμες που μας διηγήθηκαν οι πληροφορητές μας.

Επιμεληθήκαμε, έτσι, μια μικρή συλλογή από καλούδια, το καθένα εκ των οποίων έρχεται με δώρο, ένα προϊόν της APIVITA.

Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα κουτί που θα κλείνει μέσα του φροντίδα, μνήμες και ελληνικότητα και με την αγορά του θα ενισχύεται το έργο μας.

Άρα, όσα περισσότερα κουτιά πουληθούν, τόσες περισσότερες προφορικές μαρτυρίες ηλικιωμένων σχετικά με την τροφή και τη θεραπευτική της χρήση θα μπορέσουμε να συλλέξουμε!

Κατά τη διάρκεια της καραντίνας πολλοί ήταν εκείνοι που έκαναν στροφή στις καθημερινές διατροφικές τους συνήθειες, καταναλώνοντας πολύ περισσότερο «σπιτικό φαγητό».  Απλή σύμπτωση ή ανάγκη που έψαχνε αφορμή να εκδηλωθεί; 

Ανάγκη που έψαχνε αφορμή να εκδηλωθεί ξεκάθαρα! To 2017 ο Guardian δημοσίευσε ένα εξαιρετικό άρθρο με τίτλο Why we fell for clean eating  το οποίο πραγματικά αξίζει να διαβασθεί. 

Ήδη τρία χρόνια πριν, χωρίς πανδημία, σε μια χώρα που – φαινομενικά τουλάχιστον – ευημερούσε, το άρθρο αυτό εξηγεί πολύ καλά γιατί το φαγητό που καταναλώνουμε αντικατοπτρίζει αυτό που βιώνουμε.

Και φυσικά εξηγεί και πως οι άνθρωποι προσπαθούμε να ρυθμίσουμε την τοξικότητα που δεχόμαστε απ’ έξω, χρησιμοποιώντας αυτά που τρώμε.

Η στροφή προς το χειροποίητο, το σπιτικό, το λιγότερο επεξεργασμένο έχει γίνει εδώ και καιρό και είναι μια κίνηση που αν είχε φωνή θα έλεγε «με προσέχω». Η μαγειρική στην καραντίνα φωνάζει «έχω χρόνο και με προσέχω ακόμα περισσότερο!».

Η μαγειρική ενέχει πολλά μικρά στοιχεία που συνθέτουν μια τελετουργία αφοσίωσης – θα τα ψωνίσεις, θα τα συνθέσεις, θα τα σερβίρεις, θα τα σηκώσεις, θα ρωτήσεις τον εαυτό σου ή και άλλους αν σου/τους άρεσε…

Σχέδια και μελλοντικοί στόχοι;

Πολλά, είναι η αλήθεια! Το βασικότερο είναι να ανοίξουμε το Qualia – the lab, ένα χώρο ο οποίος θα στεγάζει τα γραφεία μας, να εμπλουτίσουμε το αρχείο της «Κληρονομιάς της Λέξης», διάφορες δράσεις της «Κληρονομιάς της Γεύσης», καθώς και άλλα project που θα υλοποιούνται κάτω από την ομπρέλα του οργανισμού Qualia.

Η πανδημία έχει παγώσει πολλά πλάνα, έχει φέρει όμως και καινούργια στο προσκήνιο. Σίγουρα μέσω αυτού, θέτουμε ως βασικό στόχο την υλοποίηση δράσεων που ενισχύουν την ψηφιακή δημιουργικότητα και επικοινωνία.

Είχαμε ξεκινήσει δύο βασικά πράγματα που έμειναν στα σκαριά κι ελπίζουμε να πραγματοποιηθούν σύντομα.

Το ένα είναι το θερινό σχολείο στο Πήλιο και μια εκτενής μελέτη και καταγραφή του διατροφικού πολιτισμού των Βλάχων.