Εκτελέσεις καταδίκων στις φυλακές των Ηνωμένων Πολιτειών

Στις ομοσπονδιακές φυλακές υψίστης ασφαλείας Terre Haute, στην Ιντιανάπολη των ΗΠΑ, το απόγευμα της 10ης Δεκεμβρίου 2020 είχε σημάνει συναγερμός. Η προκαθορισμένη ώρα είχε παρέλθει όταν η ένεση με το θανατηφόρο υγρό εγχυόταν στις φλέβες ενός κρατουμένου που έμελλε, ξεψυχώντας, να περάσει στην Ιστορία. Νεκρός έπεφτε ο 40χρονος Μπράντον Μπέρναρντ, ένας έγχρωμος άνδρας, καταδικασμένος για φόνο που είχε διαπράξει όντας έφηβος, το 1999.

Ηταν ο νεότερος κατάδικος που εκτελέστηκε τα τελευταία 70 χρόνια στις ΗΠΑ και εκείνος που συνέβαλε σε ένα μακάβριο ρεκόρ: Με τον θάνατό του ο Ντόναλντ Τραμπ αναδείχθηκε στην πρώτη θέση των αμερικανών προέδρων με τις περισσότερες εκτελέσεις ανθρώπων στο ενεργητικό τους από το 1896 μέχρι σήμερα. Αλλες τρεις είναι προγραμματισμένες μέχρι το τέλος της θητείας του.

Για την περίπτωσή του Μπέρναρντ είχε ξεσηκωθεί θύελλα αντιδράσεων. Ενορκοι ζητούσαν από τον Τραμπ να σώσει τη ζωή του, ενώ η πρώην ομοσπονδιακή εισαγγελέας που συμμετείχε στην υπόθεση αιτιολόγησε δημοσίως γιατί πίστευε ότι δεν άξιζε να δολοφονηθεί. Δικηγόροι, νομοθέτες, διάσημοι και άσημοι πολίτες καλούσαν τον πρόεδρο των ΗΠΑ «να κάνει το σωστό». Δεν ήταν αρκετό. Ο Μπέρναρντ εκτελέστηκε – και την επόμενη μέρα, σε διάστημα μόλις 24 ωρών, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση προχώρησε σε ακόμη μία εκτέλεση. Παρά την παράδοση που θέλει τους απελθόντες ηγέτες των ΗΠΑ να αποδίδουν χάρη σε μελλοθανάτους, η Αμερική ζει αυτήν τη στιγμή το ακριβώς αντίθετο με ένα κρεσέντο εκτελέσεων «για λόγους Αρχής» – που δεν εξαιρούν από τη θανατική καταδίκη ακόμη και άτομα με νοητική υστέρηση.

Εν έτει 2020 κι ενώ η ανθρωπότητα έχει αποδυθεί σε έναν τιτάνιο αγώνα για να αποτρέψει την απώλεια ανθρώπινων ζωών, ο πλανήτης βιώνει, ακόμη, εκτελέσεις ανθρώπων καταδικασμένων σε θανατική ποινή. Σαν να μην πέρασε μια μέρα από το 1829, όταν ο Βίκτωρ Ουγκό κατέθετε ένα βαθιά ανθρώπινο «κατηγορώ» ενάντια στη βαρβαρότητα της γκιλοτίνας: «Μελλοθάνατος. Τις τελευταίες πέντε εβδομάδες ζω με αυτήν την ιδέα – πάντα μόνος μαζί της, πάντα παγωμένος από την παρουσία της, πάντα τσακισμένος από το βάρος της», έγραφε στην «Τελευταία μέρα ενός καταδίκου».

Μορατόριουμ 17 ετών

Η Αμερική το 2020 έσπασε ένα μορατόριουμ 17 ετών, καθώς η ομοσπονδιακή κυβέρνηση – απτόητη από την πανδημία – ξεκίνησε ξανά τις εκτελέσεις μετά το 2003. Σφοδρές αντιδράσεις, όμως, προκάλεσε την προηγούμενη εβδομάδα και ο απαγχονισμός του αντικαθεστωτικού δημοσιογράφου Ρουχολάχ Ζαμ στο Ιράν για «υποκίνηση βίας» αναζωπυρώνοντας τις καταγγελίες περί σοβαρής παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων: Σύμφωνα με αναφορές, στη χώρα εκτελούνται μέχρι και ανήλικοι ενώ είναι συνήθεις οι δημόσιες εκτελέσεις ακόμη και μπροστά στα μάτια παιδιών. Μόνο πέρυσι στο Ιράν υπολογίζεται ότι 251 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους υπό αυτές τις συνθήκες.

Ενα σκελετωμένο χέρι κρατά την ανθρωπότητα κολλημένη στην οπισθοδρόμηση. Στην Ινδία η πιο πρόσφατη εκτέλεση θανατικής ποινής, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2020, ήταν βασισμένη – όπως και οι υπόλοιπες – στο άρθρο ενός ποινικού κώδικα που φτιάχτηκε το 1860.
Συνολικά 53 χώρες στον κόσμο υιοθετούν τη θανατική καταδίκη, μεταξύ των οποίων η Κίνα, το Αφγανιστάν, η Σαουδική Αραβία και η… ευρωπαϊκή Λευκορωσία.

Και παρά τη μικρή πτώση που παρατηρείται – περίπου 5% κατ’ έτος – τα στοιχεία δεν είναι ευοίωνα: Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, το 2019 περισσότεροι από 1.600 άνθρωποι άφησαν την τελευταία τους πνοή στην αγχόνη, στην ηλεκτρική καρέκλα ή μετά από μια θανατηφόρα ένεση δολοφονημένοι «νομίμως» από το κράτος. Και άλλοι 26.600, καταδικασμένοι εις θάνατον, περίμεναν τη σειρά τους. Αρνητική πρωταθλήτρια αναδεικνύεται η Κίνα που θεωρείται ότι έχει τον υψηλότερο αριθμό εκτελέσεων στον κόσμο, παρότι η πληροφορία ταξινομείται ως κρατικό μυστικό και δεν δημοσιοποιείται. Εξαιρουμένης αυτής, το 86% των εκτελέσεων συγκεντρώνονται σε μόλις τέσσερις χώρες της υφηλίου: Στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία, το Ιράκ και την Αίγυπτο.

Διαδηλώσεις και φρίκη

Από τις εκτελέσεις του Μεσαίωνα μέχρι σήμερα που οι δρόμοι του πλανήτη πάλλονται ακόμη από διαδηλώσεις κατά της θανατικής ποινής, η φρίκη παραμένει ίδια. «Τι άλλο μπορεί να είναι η θανατική ποινή, αν όχι η πιο προμελετημένη δολοφονία, με την οποία δεν μπορεί να συγκριθεί καμία πράξη εγκληματία, ακόμη και η πιο υπολογισμένη;», ρωτούσε ο Καμύ αφήνοντας αιχμές που παραμένουν εν ισχύ. «Για να υπάρξει ισοδυναμία, η θανατική ποινή θα πρέπει να τιμωρήσει έναν εγκληματία που είχε προειδοποιήσει το θύμα του για την ημέρα κατά την οποία θα του επέβαλε έναν φρικτό θάνατο και που από εκείνη τη στιγμή θα τον είχε εγκλωβισμένο υπό το έλεος του για μήνες. Ενα τέτοιο τέρας δεν συναντάται στην ιδιωτική ζωή…», έλεγε.

Ετσι, χιλιάδες πεθαίνουν στο όνομα μιας Δικαιοσύνης που αποδίδει στον εαυτό της εξουσίες σχεδόν θεϊκές. Και που ενίοτε διαψεύδεται με κρότο. Δεν είναι μόνο τα απολυταρχικά καθεστώτα που οδηγούν ανθρώπους στον θάνατο μέσα από αμφισβητήσιμες δίκες, επισημαίνουν οι διεθνείς οργανισμοί, αλλά και χώρες που εμφανίζονται ως διαπρύσιοι κήρυκες της Δημοκρατίας: Ερευνα της αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών επισημαίνει πως το 4% των καταδικασμένων σε θάνατο αποδείχθηκαν τελικά αθώοι. Το ποσοστό ίσως φαίνεται μικρό· όμως η ποινή είναι μη αναστρέψιμη. Και η δικαίωση μετά θάνατον μάλλον δεν αφορά τους νεκρούς.