Brexit : Tι περιλαμβάνει η συμφωνία – Το χρονικό ενός ανέλπιστου deal

Μετά από ένα θρίλερ εννέα μηνών και ενώ όλα έδειχναν ότι δεν θα υπήρχε συμφωνία, Βρετανία και Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσαν τα χέρια για το Brexit, μόλις μια εβδομάδα πριν την επίσημη έξοδο της πρώτης από το μπλοκ.

Αφού αποχώρησε από την ΕΕ την 31η Ιανουαρίου 2020, έπειτα από δημοψήφισμα, το Ηνωμένο Βασίλειο εισήλθε σε μια μεταβατική περίοδο, κατά την οποία ουσιαστικά ίσχυαν και ισχύουν όλοι οι κανόνες και κανονισμοί της ΕΕ. Η μεταβατική περίοδος θα ολοκληρωθεί τα ξημερώματα της 31ης Δεκεμβρίου 2020 προς την 1η Ιανουαρίου του 2021.

Χάρη στη συμφωνία, το εμπόριο αγαθών μεταξύ της Βρετανίας και κρατών-μελών της Ε.Ε. θα συνεχιστεί μετά την 1η Ιανουαρίου χωρίς την επιβολή δασμών. Ωστόσο η συμφωνία δεν καλύπτει τον τομέα των υπηρεσιών, που περιλαμβάνει τον χρηματοπιστωτικό κλάδο και αποτελεί το 80% της βρετανικής οικονομίας.

Η τελική σύγκλιση επιτεύχθηκε μετά από ημέρες αγωνιωδών διαπραγματεύσεων, συμπεριλαμβανομένων πολλαπλών τηλεφωνικών επαφών μεταξύ του Βρετανού πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον και της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Το κύριο αντικείμενο των επαφών των τελευταίων ημερών ήταν τα αλιευτικά δικαιώματα των Ευρωπαίων ψαράδων στα ύδατα του Ηνωμένου Βασιλείου από 1.1.2021

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σήμερα τις γενικές γραμμές της οικονομικής και εμπορικής εταιρικής σχέσης της με τη Βρετανία, με βάση τη συμφωνία που επιτεύχθηκε σήμερα και η οποία ορίζει το πλαίσιο των μελλοντικών σχέσεων των δύο πλευρών από την 1η Ιανουαρίου 2021.

Αγαθά

Η συμφωνία διασφαλίζει τις εμπορικές συναλλαγές χωρίς τελωνειακούς δασμούς, ούτε ποσοστώσεις, «για όλα τα αγαθά που συμμορφώνονται με τους κανόνες καταγωγής», κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά σε εμπορική συμφωνία.

Οι επιχειρήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου διατηρούν έτσι την πρόσβασή τους σε μια τεράστια ενιαία αγορά 450 εκατομμυρίων καταναλωτών και οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές σε μια αγορά 66 εκατομμυρίων Βρετανών καταναλωτών.

Με τη διευθέτηση αυτή αποφεύγεται η διάσπαση στις αλυσίδες παραγωγής, που θα προκαλούσε πολλά προβλήματα σε ορισμένους τομείς, όπως στην αυτοκινητοβιομηχανία.

Ανταγωνισμός

Η Βρετανία και η ΕΕ δεσμεύονται να τηρήσουν τους ίσους όρους ανταγωνισμού «διατηρώντας τα υψηλά επίπεδα προστασίας σε τομείς όπως είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής και η τιμολόγηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τα κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα, η φορολογική διαφάνεια και οι κρατικές επιδοτήσεις».

Στην περίπτωση που η μία από τις δύο πλευρές δεν τηρήσει τις υποχρεώσεις της, δίνεται η δυνατότητα λήψης «διορθωτικών μέτρων», όπως είναι η επιβολή τελωνειακών δασμών.

Επίλυση διαφορών

Εάν κάποια πλευρά δεν τηρήσει τη συμφωνία, θα αναλάβει να εξετάσει το πρόβλημα ένας μηχανισμός επίλυσης διαφορών, όπως γίνεται στις περισσότερες εμπορικές συμφωνίες.

The deal is done. pic.twitter.com/zzhvxOSeWz

— Boris Johnson (@BorisJohnson) December 24, 2020

Λόγω της κατηγορηματικής άρνησης του Λονδίνου, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα έχει δικαίωμα παρέμβασης σε αυτή τη διαδικασία. Ένα «Κοινό Συμβούλιο» θα παρακολουθεί αν εφαρμόζεται και ερμηνεύεται ορθά η συνθήκη.

Αλιεία

Η συμφωνία προβλέπει ότι οι Ευρωπαίοι αλιείς θα έχουν πρόσβαση στα βρετανικά νερά για μια μεταβατική περίοδο 5,5 ετών, μέχρι τον Ιούνιο του 2026.

Μεταφορές

Η συμφωνία εξασφαλίζει την αεροπορική, οδική και σιδηροδρομική σύνδεση των βρετανικών νησιών με την ηπειρωτική Ευρώπη, αλλά η Βρετανία θα απολέσει ορισμένα από τα πλεονεκτήματά που απολάμβανε όταν ήταν μέλος της ενιαίας αγοράς.

Ο στόχος είναι να μην υπονομευθούν τα δικαιώματα των επιβατών, των εργαζομένων αλλά και η ασφάλεια των μεταφορών.

Προγράμματα

Το Ηνωμένο Βασίλειο θα συνεχίσει να συμμετέχει σε ορισμένα προγράμματα της ΕΕ για την περίοδο 2021-27, όπως το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας Horizon Europe, υπό την προϋπόθεση ότι θα συμβάλλει στον προϋπολογισμό τους.

Δικαστική συνεργασία

Η συμφωνία καθορίζει «ένα νέο πλαίσιο» στην αστυνομική και δικαστική συνεργασία των δύο πλευρών, ιδίως για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του διασυνοριακού εγκλήματος.

Η συνεργασία αυτή θα μπορεί να διακοπεί αν το Ηνωμένο Βασίλειο αναστείλει τη συμμετοχή του στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Εξωτερική πολιτική

Η συνεργασία σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, την ασφάλεια και την άμυνα, δεν καλύπτεται από τη συμφωνία, γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο δεν ήθελε να διαπραγματευτεί αυτά τα ζητήματα.

Το χρονικό του Brexit – Από το δημοψήφισμα μέχρι τη συμφωνία

Από το δημοψήφισμα του 2016, μέχρι τη συμφωνία που επιτεύχθηκε σήμερα για τις μελλοντικές σχέσεις της ΕΕ με τη Βρετανία, ακολουθούν οι κυριότεροι σταθμοί του πολύκροτου «διαζυγίου» των Βρυξελλών με το Λονδίνο.

«Ναι» στο Brexit

Στις 23 Ιουνίου 2016 οι Βρετανοί ψηφίζουν υπέρ της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Την επόμενη ημέρα ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, ο άνθρωπος που προκήρυξε το δημοψήφισμα, παραιτείται. Τον αντικαθιστά στην Ντάουνινγκ Στριτ η Τερέζα Μέι, μια ευρωσκεπτικίστρια πολιτικός που όμως ψήφισε κατά του Brexit.

Στις 29 Μαρτίου 2017 η Τερέζα Μέι ενεργοποιεί το Άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας, ξεκινώντας έτσι τη διαδικασία εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ, η οποία αναμενόταν να ολοκληρωθεί δύο χρόνια αργότερα.

Για να εδραιώσει την εξουσία της η Μέι προκηρύσσει πρόωρες εκλογές για τις 8 Ιουνίου. Όμως χάνει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και αναγκάζεται να συνεργαστεί με το μικρό, υπερσυντηρητικό κόμμα DUP της Βόρειας Ιρλανδίας.

Η πρώτη συμφωνία

Στις 13 Νοεμβρίου 2018 Βρετανοί και Ευρωπαίοι διαπραγματευτές καταλήγουν σε μια συμφωνία για την αποχώρηση, η οποία εγκρίνεται στις 25 του ίδιου μήνα από την ΕΕ, σε έκτακτη σύνοδο κορυφής των ηγετών της.

Η συμφωνία αυτή θα απορριφθεί τρεις φορές από τους Βρετανούς βουλευτές: στις 15 Ιανουαρίου, στις 12 και τις 29 Μαρτίου του 2019. Το Brexit αναβάλλεται αρχικά για τις 22 Μαρτίου, κατόπιν για τις 31 Οκτωβρίου. Η Τερέζα Μέι αναγκάζεται εκ των πραγμάτων να οργανώσει ευρωεκλογές στις 23 Μαΐου και την επόμενη ημέρα ανακοινώνει ότι θα αποχωρήσει από την πρωθυπουργία στις 7 Ιουνίου.

Ο Μπόρις Τζόνσον στο πηδάλιο

Στις 23 Ιουλίου ο Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος διακηρύσσει ότι το Brexit θα γίνει οπωσδήποτε στις 31 Οκτωβρίου, με συμφωνία ή χωρίς, ορίζεται από το Συντηρητικό κόμμα διάδοχος της Μέι.

Στις 17 Οκτωβρίου Λονδίνο και Βρυξέλλες ανακοινώνουν ότι κατέληξαν σε μια νέα συμφωνία. Πέντε ημέρες αργότερα, η Βουλή των Κοινοτήτων την επικυρώνει, όμως ταυτόχρονα αρνείται να την εξετάσει με ταχείς ρυθμούς. Ο Τζόνσον προκηρύσσει βουλευτικές εκλογές για να βγει από το αδιέξοδο.

Στις 28 Οκτωβρίου οι «27» συμφωνούν να δώσουν περιθώριο στη Βρετανία μέχρι τις 31 Ιανουαρίου 2020 για να αποχωρήσει από την Ένωση.

Brexit και μεταβατική περίοδος

Ο Τζόνσον κερδίζει τις βουλευτικές εκλογές εξασφαλίζοντας συντριπτική πλειοψηφία (365 βουλευτές σε σύνολο 650), κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά από την εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ. Η συμφωνία του για το Brexit εγκρίνεται από τη νέα Βουλή των Κοινοτήτων στις 9 Ιανουαρίου 2020 και το κείμενό της επικυρώνεται στις 29 του μηνός από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Στις 31 Ιανουαρίου οι Βρετανοί αποχωρούν επισήμως από την ΕΕ. Ξεκινάει έτσι η «μεταβατική περίοδος», μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020, κατά την οποία η Βρετανία εξακολουθεί να εφαρμόζει τους ευρωπαϊκούς κανόνες.

Ατέρμονες διαπραγματεύσεις

Στις αρχές Μαρτίου, οι δυο πλευρές ξεκινούν τις διαπραγματεύσεις για τη μελλοντική σχέση τους σε ό,τι αφορά τις εμπορικές συναλλαγές και την ασφάλεια. Ο στόχος είναι να καταλήξουν σε μια συμφωνία ελευθέρου εμπορίου, χωρίς ποσοστώσεις και τελωνειακούς δασμούς.

Η πανδημία προκαλεί προβλήματα στις διαπραγματεύσεις, οι οποίες τελικά προσκρούουν σε δύο θέματα: στα αλιευτικά δικαιώματα και τον ανταγωνισμό.

Με τις διαπραγματεύσεις ακόμη σε εξέλιξη, στις 9 Σεπτεμβρίου η βρετανική κυβέρνηση ανακοινώνει ότι σκοπεύει να άρει ορισμένες από τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει με τη συμφωνία για το Brexit σε ό,τι αφορά το θέμα της Βόρειας Ιρλανδίας. Το Λονδίνο παραδέχεται μάλιστα ότι το νομοσχέδιο που προωθεί καταπατά το διεθνές δίκαιο.

Συμφωνία με την εκπνοή του χρόνου

Στις 15 Οκτωβρίου, οι 27 ζητούν από το Λονδίνο να κάνει ορισμένες υποχωρήσεις για να επιτευχθεί η εμπορική συμφωνία. Ο Τζόνσον, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει «καταληκτική» αυτήν την ημερομηνία, δηλώνει ότι οι διαπραγματεύσεις έλαβαν τέλος και καλεί τους Βρετανούς να προετοιμαστούν για ένα Brexit χωρίς συμφωνία.

Το αδιέξοδο αίρεται στις 22 Οκτωβρίου, οπότε ξαναρχίζουν εντατικές διαπραγματεύσεις. Αν και ο αρχικός σκοπός είναι να ολοκληρωθούν πριν από τον Νοέμβριο, ώστε να εγκριθεί εγκαίρως η συμφωνία, παίρνουν συνεχώς παράταση.

Στις 8 Δεκεμβρίου οι δύο πλευρές ανακοινώνουν ότι κατέληξαν σε μια συμφωνία σε ό,τι αφορά τους τελωνειακούς δασμούς ειδικά για τη Βόρεια Ιρλανδία. Η βρετανική κυβέρνηση αποσύρει τα άρθρα του νομοσχεδίου του Σεπτεμβρίου που είχαν προκαλέσει την οργή των Βρυξελλών.

Την επομένη, ο Τζόνσον πηγαίνει στις Βρυξέλλες για ένα δείπνο με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, το οποίο λήγει με τη διαπίστωση ότι οι δύο πλευρές εξακολουθούν να διαφωνούν σε σειρά ζητημάτων.

Σήμερα, παραμονή Χριστουγέννων, μετά τις ολονύκτιες συζητήσεις, οι δύο ηγέτες ανακοινώνουν τελικά ότι κατέληξαν σε συμφωνία.