Προσεγγίζοντας τον Σούμπερτ εξ αποστάσεως

Με την πανδημία πολλά νέα δεδομένα και πρακτικές ήρθαν για να μείνουν. Νέα μέσα, τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, βιντεοκλήσεις, ονλάιν αγορές. Όλα σχεδόν πλέον μπορούν να γίνουν από απόσταση. Και οι τέχνες; Τι συμβαίνει για παράδειγμα με την κλασική μουσική και την όπερα, που είναι συνυφασμένες με τις μεγάλες σκηνές; Μπορεί ο χώρος πραγμάτωσης της τέχνης να μετατοπισθεί στο διαδίκτυο χωρίς το αποτέλεσμα να φθίνει αισθητικά; Κι έπειτα πόσο ουσιαστική είναι η επικοινωνία με ένα απρόσωπο κοινό στο διαδίκτυο, όταν σε ένα κοντσέρτο πιάνου ή μια παράσταση όπερας, κάθε νότα, κάθε ανάσα και κάθε σιωπή μετράει;

Η όπερα στη δίνη των ακυρώσεων

Για τον Άρη Αργύρη, τραγουδιστή όπερας με σπουδαία καριέρα στις σημαντικότερες όπερες της Γερμανίας και της Ευρώπης και καθηγητή Κλασικού Τραγουδιού, Ορατόριου και Όπερας στο Πανεπιστήμιο Τεχνών του Βερολίνου, sine qua non προϋπόθεση της τέχνης είναι ο διάλογος επί σκηνής και η αμφίδρομη σχέση με το κοινό. «Ελπίζω να κάνω λάθος αλλά μετά την πανδημία τα πράγματα θα είναι χειρότερα για την όπερα και τις τέχνες. Θα πρέπει να ξανακερδίσουμε τον κόσμο, να νικήσουμε τον φόβο, να μην φοβούνται οι άνθρωποι να έρθουν στους κλειστούς χώρους τέχνης. Με την πανδημία χάθηκε η επικοινωνία μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού. Οι πολίτες υποφέρουν και το τελευταίο πράγμα που ενδιαφέρει είναι η τέχνη». Ο Άρης Αργύρης ζει εδώ και είκοσι χρόνια στη Γερμανία, με έδρα τη Βόννη, όπου μαζί με τη σύζυγό του Λούπε Λαρσάπαλ, επίσης τραγουδίστρια όπερας, συνθέτρια και διευθύντρια χορωδίας, έχουν μια πληθωρική παρουσία στον χώρο της κλασικής μουσικής, της όπερας και του πιο σύγχρονου ρεπερτορίου. Ένα δραστήριο καλλιτεχνικό ζευγάρι που τη χρονιά της πανδημίας, όπως λένε, βρέθηκε με δεμένα χέρια καθώς πολλές σημαντικές εμφανίσεις ακυρώθηκαν ή αναβλήθηκαν επ´ αόριστον. Το δε στούντιο που διατηρούν και το οποίο προ πανδημίας ήταν ένας ζωτικός χώρος προβών, μαθημάτων και εκδηλώσεων με δυσκολία πλέον συντηρείται. «Η καλλιτεχνική σεζόν είναι τελειωμένη. Μια παραγωγή στη Βιέννη ακυρώθηκε λίγο πριν την πρεμιέρα, μια περιοδεία στη Γερμανία με Βάγκνερ θα ακυρωθεί γιατί δεν έχουν αγοραστεί εισιτήρια. Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν ακυρώθηκε ή μπορεί να μεταφερθεί του χρόνου. Από την πλευρά του τραγουδιστή της όπερας τα πράγματα μοιάζουν να έχουν τελειώσει. Μένει ζωντανή η διδασκαλία στο πανεπιστήμιο» λέει χαρακτηριστικά ο Άρης Αργύρης.

Επάγγελμα σολίστ στη Θεσσαλoνίκη του lockdown

Στη Γερμανία, με τη μακρά παράδοση κλασικής μουσικής και όπερας και την κρατική βοήθεια σε άνεργους καλλιτέχνες, η χρονιά της πανδημίας κυλά λίγο-πολύ κάπως έτσι. Την ίδια ώρα στη Θεσσαλονίκη ο σολίστας και καθηγητής πιάνου Νίκος Κυριόσογλου, με σπουδές μεταξύ άλλων στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία Φράιμπουργκ και σημαντικές εμφανίσεις σε ατομικά ρεσιτάλ και συναυλίες ανά την Ευρώπη, περιγράφει στη DW πώς βιώνει ο ίδιος το καλλιτεχνικό κλίμα στην πόλη όπου ζει και εργάζεται εν μέσω του δεύτερου κύματος της πανδημίας. Ο ίδιος εργάζεται στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης και συνεργάζεται ως σολίστ με την Κρατική Ορχήστρα και άλλες μεγάλες ελληνικές ορχήστρες. Όπως λέει στη DW: «Συνάδελφοι μουσικοί και καλλιτέχνες έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με μια καταστροφική αλυσίδα πραγμάτων, η οποία δεν πλήττει μόνο τους καλλιτέχνες. Πλήττονται κι ένα σωρό τεχνικοί και άνθρωποι που ασχολούνται με τον χώρο του θεάματος, τόσο στην κλασική μουσική όσο και στην υπόλοιπη σκηνή της μουσικής έκφρασης, η οποία παραμένει ανενεργή». Και ο ίδιος, όπως και ο Άρης Αργύρης, την περίοδο της πανδημίας ζει κυρίως χάρη στη διδασκαλία, δεδομένου ότι τα μουσικά πρότζεκτ επί σκηνής στην Ελλάδα έχουν επίσης μπει στον πάγο. «Μου λείπουν oι live εμφανίσεις στον υπέρτατο βαθμό. Η ενέργεια του κόσμου που έρχεται να ακούσει μια συναυλία, εκείνη η ένταση της στιγμής, εκείνη η αδιόρατη επικοινωνία με το κοινό, όλα αυτά δεν μπορούν να αντικατασταθούν από κανένα τεχνικό μέσο», λέει ο Νίκος Κυριόσογλου εμφατικά.

Schubert Remote: Από τη Θεσσαλονίκη στη Βόννη

Ο Νίκος Κυριόσογλου και ο Άρης Αργύρης προσπάθησαν να ηχογραφήσουν εξ αποστάσεως ένα ρομαντικό τραγούδι, Lied, του Φραντς Σούμπερτ σε ποίηση του Φρίντριχ Σίλερ, το «Gruppe aus dem Tartarus» για το ελληνικό πρόγραμμα της DW. «Schubert Remote» ή «Σούμπερτ εξ αποστάσεως», όπως το περιγράφουν. Ένα καλλιτεχνικό πείραμα, μια δοκιμή συνδυασμού πιάνου και φωνής με τη χρήση σύγχρονων ψηφιακών μέσων ηχογράφησης και επικοινωνίας. Η επιλογή του έργου ήταν του Άρη Αργύρη, που εδώ και καιρό οργανώνει μια παρουσίαση τραγουδιών του Σούμπερτ με αρχαιοελληνική θεματική, τα οποία οφείλουν τη διάσωσή τους σε έναν Έλληνα ευεργέτη της Βιέννης, τον Νικόλαο Δούμπα. «Τα Τάρταρα, τα γνωρίζουν άλλωστε πολύ καλά οι Έλληνες, έχουν περάσει πολλές κρίσεις», λέει ο ίδιος. «Το συγκεκριμένο Lied αφορά την αιωνιότητα, τον πόνο της αβύσσου, του αγνώστου, τη σιγή, τη ψυχή που υποφέρει. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι περιγράφει όλο αυτό που ζούμε σήμερα, την αγωνία του αγνώστου.» Πάνω στη μουσική του πιάνου του Νίκου Κυριόσογλου ηχογραφεί τα φωνητικά. Οι πρώτες εντυπώσεις του πιανίστα για το εγχείρημα: «To Lied εξ αποστάσεως έχει δυσκολία στο συντονισμό των φωνών, η οποία οφείλεται στην ανυπαρξία προσωπικής επαφής. Η γλώσσα του σώματος εμπνέει και βοηθάει εκατέρωθεν. Το Lied είναι η ολοκλήρωση και η ψυχή της μουσικής δωματίου».

Τις ίδιες δυσκολίες αναφέρει και από τη Βόννη ο Άρης Αργύρης: «Ήταν πάρα πολύ δύσκολο, λείπει η ανθρώπινη επαφή, η επικοινωνία. Δεν αρκεί μόνο να επικοινωνήσεις ρυθμικά με τον πιανίστα. Στο τραγούδι ενυπάρχει ένας διαλογικός χαρακτήρας μεταξύ φωνής και πιάνου, δεν είναι κάτι ξεχωριστό. Ρυθμικά είχαμε κάποιες δυσκολίες, ήταν πολύ δύσκολο να μην έχουμε καθυστέρηση του ήχου μέσω βιντεοκλήσης». Ο Νίκος Κυριόσογλου απαντά: «Η αλήθεια είναι ότι κι εγώ, όπως και πολλοί άλλοι μουσικοί δεν έχουμε ακόμη μεγάλη εμπειρία σε remote συνεννόηση, ώστε να βγει ένα έργο με φωνή, ακόμη και μόνο με όργανα. Οπότε νομίζω είναι μια πειραματική περίοδος και για τους μουσικούς. Εξαιτίας του lockdown αναγκαζόμαστε να επικοινωνήσουμε με νέα μέσα και με έναν εξ αποστάσεως συγκερασμό φωνών. Υπήρξαν κάποιες δυσκολίες γιατί χάνεται η έννοια της γλώσσας του σώματος. Ακόμα και μια ανάσα του τραγουδιστή μπορεί να σε καθοδηγήσει καλύτερα, μια ανάσα του πιανίστα να οδηγήσει καλύτερα τον τραγουδιστή.» Το πείραμα παραμένει εν τέλει πείραμα. Αλλά ίσως κι αυτό, μέσα στο όλο σκοτάδι της πανδημίας, να είναι ένα μικρό φως, μια ανάσα τέχνης στον κυκεώνα κακών ειδήσεων του θαυμαστού κατά τα λοιπά κόσμου του διαδικτύου.

Δήμητρα Κυρανούδη, Βόννη – Φλόριαν Σμιτς, Θεσσαλονίκη