4 + 1 προτάσεις για βιβλία

Ο κορωνοϊός διέκοψε τη συνήθεια της χριστουγεννιάτικης τσάρκας στα βιβλιοπωλεία, που είχε καθιερωθεί ως παράδοση στα αστικά στρώματα από τα χρόνια της αστακομακαρονάδας και ύστερα. (Η μαζική αγορά βιβλίων στις γιορτές ήταν, κατά κάποιο τρόπο, μια πράξη εξιλέωσης για το καταναλωτικό όργιο που είχε προηγηθεί: από τον Καίσαρη κατευθείαν στον Ελευθερουδάκη…) Ωστόσο, ας μην παραπονιόμαστε, διότι ο εγκλεισμός που επιβάλλει η πανδημία έχει και την καλή πλευρά του: δίνει σε συγγραφείς και αναγνώστες τον χρόνο που χρειάζονται για να κάνει ο καθένας τη δουλειά του. Με αυτά κατά νου, κατέληξα σε 4+1 προτάσεις για όσους απολαμβάνουν την ανάγνωση ενός βιβλίου περισσότερο από την αγορά του.

«Τα πρώτα διακόσια χρόνια είναι δύσκολα» (Εκδόσεις Μεταίχμιο), του Τάκη Θεοδωρόπουλου (για τους φίλους «Γέροντας Τάκης»), είναι ένα κείμενο στην κλασική παράδοση του δοκιμίου – προτού παραλάβουν το είδος οι πανεπιστημιακοί και του αφαιρέσουν τη λογοτεχνική χάρη. Με τη χαρακτηριστική του λεπτή ειρωνεία, ο συγγραφέας εξερευνά τη συνέχεια του Ελληνισμού, μέσα από την έννοια του «θυμού», την οποία ανιχνεύει καθ’ όλη την ιστορική πορεία μας ως έθνος. Η ειρωνεία – όχι ως λεκτική εξυπνάδα, αλλά ως τρόπος θέασης των πραγμάτων – γίνεται το μέσον με το οποίο ο συγγραφέας αντιλαμβάνεται την εθνική του ταυτότητα. Είναι η μέθοδος αυτοπροστασίας του σκεπτόμενου ανθρώπου.

Αν ο, πάντα ήπιος στους τρόπους του, Θεοδωρόπουλος διαπιστώνει στον θυμό και τις εκδοχές του τον συνεκτικό ιστό της συνέχειας, ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος, άνθρωπος συνήθως θυμωμένος, έρχεται να μας θεραπεύσει από τον θυμό με το βιβλίο του «Εθνική ολοκλήρωση και διχόνοια» (Εκδόσεις Πατάκη). Ο συγγραφέας παίρνει το εθνικό σύμπλεγμα της διχόνοιας και το εξετάζει οικουμενικά μέσα στο πλαίσιο της εθνικής ολοκλήρωσης – διαδικασίας από την οποία δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε περάσει.  Υπεραπλουστεύοντας, πιστεύω όμως χωρίς να αστοχώ, θα έλεγα ότι ο Μαυρογορδάτος, εξηγώντας ιστορικά το συγκεκριμένο ζήτημα, βοηθά τον αναγνώστη να το αντιληφθεί ως τίμημα της επιτυχίας μας. Υπό την έννοια αυτή, η γνώση που μας προσφέρει το βιβλίο είναι θεραπεία από τον θυμό.

Απαραίτητος για τη βιβλιοθήκη κάθε ανθρώπου που ενδιαφέρεται για τη σύγχρονη ιστορία του τόπου είναι ο πρώτος τόμος (περίοδος 1950-1973) του τρίτομου έργου «Η ελληνική οικονομία μετά το 1950» του Χρυσάφη Ιορδάνογλου. Το βιβλίο, που εκδόθηκε από την Τράπεζα της Ελλάδος, είναι ένα έργο οικονομικής ιστορίας, με την έμφαση στον δεύτερο από τους δύο όρους. Ο συγγραφέας του από την τρίτη κιόλας παράγραφο μάς δηλώνει ότι ο σκοπός του είναι να παρουσίασει «με ακρίβεια και αποστασιοποίση το τι έγινε» και να εξηγήσει το «γιατί έγινε». Γραμμένο ως εξιστόρηση, καθώς απευθύνεται στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, είναι επίσης συγκροτημένο κατά τρόπο ώστε να μπορεί να χρησιμεύσει και ως βιβλίο αναφοράς. Δεν είναι εύκολο, αλλά ποτέ η γοητεία δεν βρίσκεται στα εύκολα…

Ακόμη δεν το έχω προχωρήσει πολύ, αλλά αυτό δεν με εμποδίζει να συστήσω – ιδίως σε συνομηλίκους – το «Δύο βήματα μπρος ένα πίσω» του Νίκου Αλιβιζάτου (Εκδόσεις Μεταίχμιο). Πρόκειται ουσιαστικά για την πολιτική αυτοβιογραφία του γνωστού συνταγματολόγου. Ο ίδιος, βέβαια, θα διαφωνούσε με τον στόμφο του όρου – γι’ αυτό άλλωστε τον απέφυγε -, περί αυτού πρόκειται όμως, εξού και το ενδιαφέρον του. Οπως μου είπε πολιτειακός παράγων που το διάβασε, «τελικά, πίσω από τη μειλίχια ηπιότητα αυτού του ανθρώπου κρύβεται μεγάλο πείσμα στις αρχές του». Απολύτως θεμιτός σκοπός για κάθε αυτοβιογραφούμενο.

Τέλος, επειδή από τον κατάλογο δεν μπορεί να απουσιάζει ένα ανάγνωσμα στο γιορτινό πνεύμα των ημερών, συνιστώ ανεπιφύλακτα το «Christmas at Stalingrad» του Αντονι Μπίβορ. Πρόκειται για ειδική έκδοση από τον οίκο Penguin του σχετικού κεφάλαιου από το βραβευμένο βιβλίο του Μπίβορ για την περίφημη μάχη του Β’ Παγκοσμίου. Λίγο βαρύ, δεν είναι ακριβώς το είδος που με τη σαχλή ορολογία του Netflix θα χαρακτηρίζαμε «feelgood». Πιστέψτε, όμως, σε κάνει να νιώθεις ευγνώμων για τα Χριστούγεννα που πέρασες, όσο χάλια και αν ήταν…